Στην Ιστορία η Βρετανία έχει κρατήσει για τον εαυτό της τον τίτλο της αναμφισβήτητης αντιφασιστικής δύναμης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ειδικά η δυτική ιστοριογραφία τείνει να υπενθυμίζει όσο πιο συχνά μπορεί το γερμανοσοβιετικό σύμφωνο μη επίθεσης που υπέγραψαν το 1939 ο Μολότοφ με τον Ρίμπεντροπ, λησμονώντας ότι αυτό υπήρξε στην πραγματικότητα μια τελευταία γραμμή άμυνας των Σοβιετικών μετά την αποτυχία τους να εξασφαλίσουν τη δέσμευση των Γάλλων και των Βρετανών ότι θα συνταχθούν μαζί τους σε περίπτωση γερμανικής εισβολής, και να υποτιμά ως μια απλή λεπτομέρεια την πολιτική κατευνασμού και ανοχής που ακολούθησαν οι Βρετανοί μέχρι ακόμα και τους πρώτους πολέμους του Χίτλερ.
Ιστορίες εσωτερικού διχασμού
Ακόμα λιγότερες είναι οι σελίδες που αφιερώνουν οι μεγάλοι επίσημοι τόμοι της Ιστορίας στην ύπαρξη φασιστικών και ναζιστικών ρευμάτων στη Βρετανία πριν τον πόλεμο, στη στήριξη που είχαν από μεγάλα τμήματα της βρετανικής αστικής τάξης και των συντηρητικών πολιτικών και σχεδόν ανύπαρκτες για την αντιφασιστική πάλη που δόθηκε την ίδια περίοδο μέσα στη χώρα. Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε περισσότερα για τη δράση των Βρετανών αντιφασιστών στην Ισπανία και τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, παρά για τη σημαντική δράση τους στην ίδια την πατρίδα τους απέναντι σε φασιστικές κινήσεις πολυπληθείς, χρηματοδοτούμενες αδρά και υπερδραστήριες, τις οποίες το βρετανικό κεφάλαιο κοιτούσε πάντα με συμπάθεια και ενδιαφέρον.
Κι όμως, η Ιστορία του βρετανικού Μεσοπολέμου είναι γεμάτη από ιστορίες εσωτερικού διχασμού της κοινωνίας, συγκρούσεις και μάχες για να αποφευχθεί η επικράτηση του φασισμού και του ολοκληρωτισμού στη Γηραιά Αλβιόνα. Ίσως η πιο σπουδαία από αυτές είναι η μάχη της Κέιμπλ Στριτ, που πραγματοποιήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 1936, καταμεσής του Ισπανικού Εμφυλίου, που είχε επίσης διχάσει και αποσπάσει το ενδιαφέρον της βρετανικής κοινής γνώμης. Τη μέρα αυτή αντιφασίστες διαδηλωτές, αναρχικοί, κομμουνιστές, μέλη της εβραϊκής κοινότητας, σοσιαλιστικές ομάδες, Ιρλανδοί εργάτες κατέλαβαν τους δρόμους για να αποτρέψουν την παρέλαση της Βρετανικής Ένωσης Φασιστών στην καρδιά του ανατολικού Λονδίνου. Οι φασίστες υπέστησαν ταπεινωτική ήττα, αφού η αστυνομία που επιστρατεύθηκε για να τους ανοίξει δρόμο να περάσουν δεν τα κατάφερε. Για πολλούς η εξέλιξη αυτή σηματοδότησε το σημείο καμπής της ανόδου του φασισμού στη Βρετανία.
Το κέντρο αγώνα
Τη δεκαετία του ’30 τα ευρωπαϊκά κράτη προσπαθούν να αναρρώσουν από την κρίση του 1929, ενώ ταυτόχρονα οξύνουν τον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Στη Βρετανία η Μεγάλη Ύφεση συνεχίζεται και πλήττει κυρίως τους φτωχούς, οι οποίοι μαστίζονται από την ανεργία, και τους εργάτες, που αναγκάζονται να δουλεύουν σε άθλιες εργασιακές συνθήκες. Ο πληθυσμός αυτός είναι κυρίως συγκεντρωμένος στην περιοχή του ανατολικού Λονδίνου, όπου ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα έχουν συρρεύσει μετανάστες Εβραίοι κυνηγημένοι από τα πογκρόμ σε Πολωνία και Ρωσία, αλλά και Γερμανοί και Ρώσοι αριστεροί, οι οποίοι προσπαθούν να αποφύγουν τη σύλληψη στους τόπους δράσης τους. Η περιοχή είναι κέντρο έντονης κοινωνικής κίνησης, με μεγάλες απεργίες σε εργοστάσια και στους ντόκους, που οδηγούν στην ίδρυση εργατικών σωματείων και επιδρούν στο κίνημα των Σουφραζετών. Εκεί στις αρχές του 20ού αιώνα γράφει ο αναρχοσυνδικαλιστής Ρούντολφ Ρόκερ στα Γίντις την Arbayter Fraynd (O Φίλος των Εργατών) και οργανώνει το 1912 τη μαζική απεργία των Λονδρέζων εργατών στον ιματισμό. Εκεί ο Κροπότκιν συμβάλλει στο να ιδρυθεί ο εκδοτικός οίκος Freedom Press, εκεί βρίσκει άσυλο ο Αφανάσι Ματουσένγκο, επικεφαλής στο Θωρηκτό Ποτέμκιν, εκεί ο Λένιν και ο Τρότσκι γράφουν για την Ίσκρα, εκεί γίνεται το 5ο Συνέδριο του Ρωσικού Σοσιαλιστικού Κόμματος των Εργαζομένων.
Ο σοβαροφανής φασισμός
Στην κυβέρνηση βρίσκονταν οι φιλελεύθεροι Τόρις, κάτι που σήμαινε ακόμα μεγαλύτερη επίθεση στους εργαζόμενους, ενώ παράλληλα αναδύεται μια νέα δύναμη οικειοποιούμενη επιλεκτικά χαρακτηριστικά του εργατικού κινήματος -όπως η βία στον δρόμο και οι διαδηλώσεις-, αυτή του φασισμού με πρωτεργάτη και επικεφαλής τον Όσβαλτ Μόρσεϊ. Ο Μόρσεϊ ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, διέκοψε τις στρατιωτικές του σπουδές για να πολεμήσει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στον οποίο παρασημοφορήθηκε και μετά το τέλος του, το 1918, εκλέχθηκε ο νεότερος βουλευτής σε ηλικία 22 χρόνων με το Συντηρητικό Κόμμα στην κυβέρνηση συνασπισμού Συντηρητικών - Φιλελευθέρων. Πολύ σύντομα μεταπηδά στο Εργατικό Κόμμα και sτην εθνική εκτελεστική του επιτροπή, ενώ όταν το 1931 συναντά τον Μουσολίνι, γοητεύεται, αποδέχεται τον κορπορατισμό που πρέσβευε και αποχωρεί από το Εργατικό Κόμμα ιδρύοντας το βραχύβιο Νέο Κόμμα, που σύντομα διαλύεται. Ταυτόχρονα εξασφαλίζει τη χρηματοδότηση του Γουίλιαμ Μόρις της αυτοκινητοβιομηχανίας και τη στήριξη της Daily Mirror και μετονομάζει το 1932 το κόμμα του σε Βρετανική Ένωση Φασιστών και Εθνικοσοσιαλιστών με κύριο σύνθημα «Mια Βρετανία για τους Βρετανούς» που αριθμεί περί τα 70.000 μέλη, μεταξύ των οποίων ο Σο και ο Έλιοτ.
Το 1936 η φασιστική ένωση κλείνει τέσσερα χρόνια από την ίδρυσή της κάνοντας αντισημιτικές εκστρατείες στον δρόμο, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να εξασφαλίσει υποστήριξη στις επικείμενες δημοτικές εκλογές και ανακοινώνει πορεία για τον εορτασμό της επετείου της στο κέντρο του Ιστ Εντ. Η ανακοίνωση της πορείας θορυβεί τους κατοίκους της κοινότητας και μαζεύονται 100.000 υπογραφές, με πρωτοβουλία κυρίως του Εργατικού Κόμματος, για να απαγορευτεί. Η κυβέρνηση αρνείται. Η επίσημη εβραϊκή κοινότητα καλεί τον κόσμο να μην κατέβει, το Κομμουνιστικό Κόμμα καλεί σε κάποιο άλλο σημείο αντιφασιστική διαδήλωση για την Ισπανία την ίδια μέρα, μπροστά όμως στην πίεση του αντιφασιστικού πολύχρωμου κινήματος συγκεντρώνονται όλοι εκεί.
Άγγλοι, Εβραίοι, Ιρλανδοί, αναρχικοί, κομμουνιστές και σοσιαλιστές μαζί στον δρόμο
H συγκέντρωση των αντιφασιστών ήταν μία από τις μεγαλύτερες -αν όχι η μεγαλύτερη- που είχε γνωρίσει η χώρα. Οι μαρτυρίες μιλάνε για 300.000 κόσμο, κάποιες και για περισσότερους. Οι αντιφασίστες μπλόκαραν την κύρια είσοδο στο ανατολικό Λονδίνο, γιατί απ’ όπου και να ερχόταν ο Μόρσεϊ θα περνούσε από κει. Περίπου 6.000 αστυνομικοί προσπάθησαν να τους διώξουν, αλλά ο κόσμος έφτιαξε οδοφράγματα και τους απώθησε. Η αστυνομία τότε προσπάθησε να φτιάξει μια εναλλακτική διαδρομή από την Κέιμπλ Στριτ για να τη διασχίσει ο Μόσλεϊ και οι μελανοχιτώνες του. Όλα όμως ήταν έτοιμα. Από τα μπαλκόνια ο κόσμος πετούσε στην πορεία των φασιστών και των αστυνομικών πέτρες, γλάστρες, σκουπίδια και ουροδοχεία, ξήλωνε μάρμαρα, έστηνε οδοφράγματα με λεωφορεία. Η αναταραχή μεγάλωνε και η πορεία αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω. Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν μέχρι που οι μελανοχιτώνες και ο Μόσλεϊ βγήκαν τελείως από την περιοχή.
Έγιναν πάνω από 160 επιλεγμένες συλλήψεις και δεκάδες πήγαν στο νοσοκομείο. Έναν μήνα μετά η βρετανική κυβέρνηση θα ψηφίσει τον νόμο περί δημόσιας τάξης: απαγόρευση κάθε πορείας αν πριν δεν έχει πάρει άδεια από την αστυνομία. Ο νόμος αυτός, παρά το ότι ανάγκασε τη Βρετανική Ένωση Φασιστών να εγκαταλείψει την παραστρατιωτική της δράση, ταυτόχρονα περιόρισε το δικαίωμα της διαδήλωσης για όλους: εργατικά συνδικάτα, σωματεία, αριστερές και αναρχικές ομάδες κ.λπ. Άλλωστε οι φιλελεύθεροι Άγγλοι δημοκράτες στήριξαν ποικιλοτρόπως τα φασιστικά καθεστώτα στην Ευρώπη και οικονομικά, αλλά και με τη συνεργασία των μυστικών υπηρεσιών.
Την ίδια περίοδο που η εργατική τάξη κατατροπώνει τους φασίστες και ακυρώνει την προσπάθειά τους να κάνουν επίδειξη δύναμης στους δρόμους του ανατολικού Λονδίνου, η βρετανική αριστοκρατία διοργανώνει συναντήσεις στις οποίες αναζητά μια λύση που να την προστατεύσει από τον επαναστατικό κίνδυνο και το οργανωμένο εργατικό κίνημα -που είναι ο μοναδικός φόβος του κεφαλαίου σε όλη σχεδόν την Ευρώπη-, εκφράζει ανοιχτά τον θαυμασμό της για τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, στηρίζει υπογείως τον Φράνκο και τους στασιαστές φασίστες στην Ισπανία. Απέναντι στην αναταραχή που έχει γεννήσει η οικονομική κρίση που ακολούθησε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την κίνηση των κοινωνιών, οι αστικές τάξεις βλέπουν λύση μόνο στον πολιτικό αυταρχισμό κι αυτό θα κάνουν μέχρι να δουν με τα μάτια τους τον στρατό του Χίτλερ να εισβάλει στη Γαλλία και τα αεροπλάνα του να πετούν πάνω από τον ουρανό του Λονδίνου.
Παρ’ όλα αυτά, η Κέιμπλ Στριτ ήταν και παραμένει ένα υπόδειγμα αντιφασιστικής οργανωμένης δράσης που υπογραμμίζει τον ρόλο των εργατικών συνδικάτων σε έναν αντιφασιστικό αγώνα, τη σύνδεση ταξικού και φυλετικού στο να εμποδίζονται τα κόμματα να θέτουν αυθαίρετα την ατζέντα. Εβραίοι, Ιρλανδοί, αναρχικοί, κομμουνιστές, σοσιαλιστές, εργάτες και φτωχοί βροντοφώναξαν το 1936 ότι «Δεν θα περάσουν οι φασίστες». Ογδόντα πέντε χρόνια μετά, αλίμονο, παραμένει επίκαιρη η ανάγκη η δική τους φωνή να βγει από τα δικά μας στόματα.
