Οι πρόσφατες δραματικές εξελίξεις στο Αφγανιστάν, μετά από είκοσι χρόνια αμερικανικής κατοχής και 250.000 θανάτους, αποτελούν παταγώδη αποτυχία τού γεωστρατηγικού μοντέλου των δυτικών, κυρίως αμερικανικών, επεμβάσεων στην περιοχή. Οι εισβολές και οι καταλήψεις δεν είναι μόνο αντίθετες στο Διεθνές Δίκαιο, δεν παραβιάζουν μόνο την εθνική κυριαρχία, αλλά είναι πλήρως ατελέσφορες. Η δημοκρατία δεν εξάγεται.
Η αποχώρηση των Αμερικανών ήταν προδιαγεγραμμένη και αναμενόμενη, όχι όμως και η ταχύτητα των εξελίξεων και η κατάρρευση της αφγανικής κυβέρνησης σαν χάρτινος πύργος. Αντίθετα με τις διαβεβαιώσεις Μπάιντεν, οι σκηνές στο αεροδρόμιο της Καμπούλ θυμίζουν άμεσα τις αντίστοιχες εικόνες από την εκκένωση της αμερικανικής πρεσβείας στη Σαϊγκόν.
Ο αιφνιδιασμός τής αμερικανικής πλευράς φανερώνει τις δυσκολίες αναπροσανατολισμού τής πολιτικής των ΗΠΑ στην ανάσχεση της επιρροής τής Κίνας, ιδίως στη νοτιοανατολική Ασία, και τη σταδιακή της αποχώρηση, τουλάχιστον στρατιωτικά, από τη Μέση Ανατολή.
Το πιο αξιοσημείωτο όμως της αμερικανικής πολιτικής για εμάς τους Ευρωπαίους είναι ο μονομερής της χαρακτήρας. Καμία διαβούλευση δεν προηγήθηκε με την Ε.Ε. για το χρονοδιάγραμμα αποχώρησης των ΗΠΑ, μολονότι επρόκειτο για πολιτική απόφαση που μπορεί να θέσει σε άμεσο κίνδυνο ευρωπαϊκά συμφέροντα εθνικής ασφάλειας. Το κενό αυτό πρέπει άμεσα να καλυφθεί με τη διαμόρφωση κεντρικής ευρωπαϊκής απάντησης στην κρίση, η οποία να περιλαμβάνει και την αντιμετώπιση των προσφυγικών ροών με όρους Διεθνούς Δικαίου, αλλά να μην περιορίζεται σε αυτήν.
Από την πρώτη στιγμή ο Αλέξης Τσίπρας κάλεσε την Ε.Ε. να εγκαταλείψει την αφωνία, την παθητικότητα και την έλλειψη αυτόνομης εξωτερικής πολιτικής. Υπογράμμισε την ανάγκη έκτακτης σύγκλησης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Πρότεινε την ανάληψη πρωτοβουλίας από τον ΟΗΕ, σε συνεργασία με τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, την Ε.Ε. και τις γειτονικές χώρες, προκειμένου να τεθούν αυστηροί διπλωματικοί και οικονομικοί όροι στο νέο καθεστώς, κυρίως ως προς το ζήτημα των δικαιωμάτων, και ειδικά των γυναικών και των παιδιών. Η πρόταση αυτή είναι ρεαλιστική γιατί, αντιθέτως με το 2001, οι Ταλιμπάν σήμερα φαίνεται να επιδιώκουν τη διπλωματική τους αναγνώριση επιδεικνύοντας ένα ηπιότερο προσωπείο.
Οι μέχρι τώρα σχετικές κυβερνητικές ενέργειες είναι απογοητευτικές. Εκτός κλίματος, μόλις δέκα ημέρες πριν πέσει η Καμπούλ, η χώρα μας με την Αυστρία και τη Δανία ζητούσαν από την Ε.Ε. να συνεχίσει τις επιστροφές Αφγανών στο Αφγανιστάν. Σήμερα κάνει λόγο μόνο για μεταναστευτικές ροές και προεξοφλεί την εργαλειοποίησή τους από την Τουρκία. Προφανώς πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι απέναντι στο τελευταίο αυτό ενδεχόμενο.
Οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν, πάντως, ότι και η Άγκυρα φοβάται τα νέα κύματα προσφύγων, χτίζει εσπευσμένα τείχος στα ανατολικά της σύνορα και προσπαθεί να ενισχύσει πολύπλευρα τη διπλωματική της θέση για να δείξει τη χρησιμότητά της στη Δύση και ιδίως στην Αμερική.
Σ’ αυτό το πλαίσιο είναι λάθος να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση αναδεικνύοντας για ακόμα μια φορά το επικίνδυνο δόγμα της "Ελλάδας-ασπίδα" στο «φρούριο Ευρώπη». Η αντιμετώπιση μιας πιθανής νέας προσφυγικής κρίσης δεν μπορεί να γίνει με εθνικά αστυνομικά μέτρα, αλλά απαιτεί μια ολοκληρωμένη πολιτική και διπλωματική ευρωπαϊκή παρέμβαση.
Είναι λάθος η κυβέρνηση να δημιουργεί την εικόνα ότι μπορεί να "σηκώσει" έναν "νέο Έβρο", ειδικά στη θάλασσα, αντί να προσπαθεί να κινητοποιήσει την Ε.Ε. για τη δημιουργία -μακριά από την περιοχή μας- μηχανισμού επανεγκαταστάσεων Αφγανών προσφύγων.
Πρέπει, περαιτέρω, να υποστηριχθούν οι προσπάθειες για δημιουργία ανθρωπιστικού διαδρόμου στις γειτονικές τού Αφγανιστάν χώρες και να επιδιωχθεί η αποφυγή συσσώρευσης των προσφύγων πάλι στην Τουρκία, από όπου ένα μεγάλο ποσοστό θα περάσει το Αιγαίο.
Υπήρξαν στο παρελθόν προτάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση για εξέταση αιτήσεων ασύλου εκτός της ευρωπαϊκής επικράτειας, που πρέπει να επανεξεταστούν και να υπάρξει ειδική απόφαση του Συμβουλίου για τη δημιουργία ειδικού κεντρικού ευρωπαϊκού μηχανισμού για τη διαχείριση των επικείμενων προσφυγικών ροών με συγκεκριμένες και δεσμευτικές ποσοστώσεις παροχής ασύλου για κάθε χώρα, για να μην πέσει το βάρος της κρίσης αποκλειστικά στην πατρίδα μας.
* Ο Γιώργος Κατρούγκαλος είναι καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και τομεάρχης Εξωτερικών του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ.
