Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
Διονύσης Ελευθεράτος στην «Α» / Δεν χρειάστηκε προσπάθεια για να βρω ισορροπία ανάμεσα στην τραγωδία και την κωμωδία
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Διονύσης Ελευθεράτος στην «Α» / Δεν χρειάστηκε προσπάθεια για να βρω ισορροπία ανάμεσα στην τραγωδία και την κωμωδία

ΕΛΕΥΘΕΡΑΤΟΣ

Υπάρχουν τρόποι και τρόποι να κοιτάξει κανείς την Ιστορία. Ο Διονύσης Ελευθεράτος επέλεξε να ρίξει μια "λοξή ματιά" σε γεγονότα, καταστάσεις, πρόσωπα, αποφάσεις. Η ματιά του, "αρκετά δύσπιστη όσον αφορά τα στερεότυπα με τα οποία έχουμε γαλουχηθεί" και αρκούντως ανατρεπτική, έτσι όπως αποτυπώνεται στο καινούργιο βιβλίο του "Μια λοξή ματιά στην Ιστορία. 200 χρόνια νεοελληνικού κλαυσίγελου" (Εκδ. Τόπος), προσφέρει πολλές αφορμές για να μάθουμε άγνωστες πτυχές της ιστορικής διαδρομής του νεοελληνικού κράτους και άλλες τόσες ευκαιρίες για ενδιαφέροντα deja vu. Αναμφίβολα η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Όμως, για τον γνωστό δημοσιογράφο και συγγραφέα, "πολλές φορές γεγονότα σού δίνουν την εντύπωση πως η Ιστορία ανακυκλώνεται". Με αφορμή τη... λοξή ματιά του στην Ιστορία, μιλήσαμε με τον Διονύση Ελευθεράτο για συμβάντα, γνωστά ή άγνωστα, κωμικά ή τραγικά, που πολλές φορές φαντάζουν "πρόγονοι" όσων ζούμε σήμερα.

Τι σημαίνει «λοξή ματιά» στην Ιστορία;

Σημαίνει αρκετά δύσπιστη ματιά, όσον αφορά στερεότυπα με τα οποία έχουμε γαλουχηθεί. Στερεότυπα δηλαδή που απορρέουν από κυρίαρχα αφηγήματα για τη νεοελληνική Ιστορία. Το «λοξή ματιά» υποδηλώνει επίσης τη διάθεση που είχα να ερευνήσω -κυρίως μέσω του Τύπου- παράπλευρες πτυχές ιστορικών γεγονότων, που δεν είναι πάντοτε ορατές με την πρώτη... ευθεία ματιά. Κι αυτές οι λοξές ματιές είναι που σου εμφανίζουν, χωρίς να το περιμένεις, όχι μόνο άγνωστες πλευρές γνωστών εν γένει υποθέσεων, αλλά και άλλες αυτοτελείς υποθέσεις, που διαπιστώνεις ότι κακώς έχουν παραμείνει στο σκοτάδι ή το μισοσκόταδο. Στο σύνολό της, αυτή η έρευνα φάνηκε σε εμένα πολύ γοητευτική και διδακτική, γιατί συχνότατα οι λεγόμενες λεπτομέρειες κρύβουν πολύτιμη ουσία, ειδικά όταν πραγματεύεται κανείς αντιθέσεις που χαρακτήριζαν την ελληνική κοινωνία και το πολιτικό σύστημα από την εποχή του Όθωνα έως και τις τελευταίες δεκαετίες.

Ποια ήταν η αφορμή να πιάσεις το ιστορικό νήμα μέσα από μια λοξή ματιά;

Πριν απ' όλα ήταν η διαπίστωση, και προφανώς όχι μόνο δική μου, ότι πολλές φορές γεγονότα σού δίνουν την εντύπωση πως η Ιστορία ανακυκλώνεται. Βεβαίως, ξέρουμε καλά πως ποτέ η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται αυτούσια, απαράλλακτη, αλλά παρουσιάζουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον όλα αυτά που συχνά μας δίνουν την εντύπωση του deja vu. Γι' αυτό λοιπόν, η ιδέα που υλοποίησα ήταν να συγκεντρώσω, μετά από έρευνα τουλάχιστον 2,5-3 ετών συνολικά, ιστορίες που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό αυτό ακριβώς: μας θέτουν μπροστά στο ερώτημα, πώς και γιατί η Ιστορία φαίνεται να επαναλαμβάνεται, με τον τρόπο της. Από την άλλη μεριά, ήταν και το ορόσημο των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση που μου έδωσε ένα επιπλέον κίνητρο γι’ αυτή τη δουλειά.

Γιατί βασίστηκες τόσο στον Τύπο;

Διότι μου φάνηκε ως ιδανικός μεγεθυντικός φακός για να κάνω ζουμ στα γεγονότα. Για να δω περισσότερα στοιχεία για τη λογική και την επιχειρηματολογία αντίπαλων «στρατοπέδων». Για να μπω καλύτερα -πρώτα εγώ, μετά ο αναγνώστης- «στο πετσί» κάθε εποχής και των συγκρούσεών της. Είτε πρόκειται, π.χ, για τις διαμάχες αγγλόφιλων και ρωσόφιλων στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, είτε για τις διενέξεις Τρικουπικών - Δηλιγιαννικών προς το τέλος του ίδιου αιώνα, είτε για τις συγκρούσεις βενιζελικών - αντιβενιζελικών στον φόντο των απανωτών σκανδάλων του 1928 - 1932, είτε για πόλεμο μαρκεζινικών - αντιμαρκεζινικών μέσα στον Συναγερμό του Παπάγου με αφορμή τη Siemens, το 1953 - 1955, τα δημοσιεύματα του Τύπου όλων των πλευρών μάς φανερώνουν πολλά. Βεβαίως, όπως διαπίστωσες, εκτός από τον Τύπο, αξιοποιώ και βιβλιογραφία, προκειμένου να γίνουν καλύτερα κατανοητές οι βαθύτερες προεκτάσεις των επιμέρους στοιχείων, που μας προσφέρουν εφημερίδες ή και περιοδικά κάθε εποχής.

Μπορείς να μας δώσεις ένα παράδειγμα χαρακτηριστικού deja vu;

Ένα που μου έρχεται στο νου αφορά δημοσίευμα της εφημερίδας "Παλιγγενεσία", λίγο πριν από την πτώχευση του 1893. Κατηγορούσε τον Τρικούπη πως εμφάνιζε ως αξιώσεις των ξένων πιστωτών, για τους όρους σύναψης δανείου, όσα ο ίδιος επιθυμούσε. Αυτή η καταγγελία της "Παλιγγενεσίας" -βάσιμη ή αβάσιμη, άλλο θέμα- φέρνει στο νου πολλά απ' όσα διαπιστώσαμε στην περίοδο της κρίσης χρέους του 2010 και εντεύθεν. Ότι, δηλαδή, κάποιοι «αστέρες» της επιχειρηματικής ελίτ στην Ελλάδα είχαν συγκροτήσει τη λεγόμενη «τρόικα εσωτερικού» και πίεζαν για την επιβολή μέτρων που οι ίδιοι επεδίωκαν. Επίσης, μένει κανείς άφωνος παρακολουθώντας στις σελίδες των φιλομοναρχικών δεξιών εφημερίδων, από το 1922 και μετά, όλη εκείνη τη σπορά μίσους εναντίον των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Μένει άφωνος, γιατί διαπιστώνει ότι υποστήριζαν ακριβώς τα ίδια με αυτά που γράφονται και ακούγονται στις μέρες μας εναντίον των μη όμαιμων προσφύγων της εποχής μας. Έλεγαν και για τους Μικρασιάτες ότι ήθελαν να ζουν με επιδόματα εις βάρος των παλαιοελλαδιτών και του φτωχού κράτους, ότι ήταν υπεύθυνοι για τη βρομιά των πόλεων, ότι αλλοίωναν τη βούληση του εκλογικού σώματος, ότι δεν ήταν και τόσο δυστυχείς όσο έδειχναν... Βεβαίως, δεν υπήρχε τότε... Σόρος για να τους θεωρήσουν δικά του υποχείρια, τους χαρακτήριζαν όμως υποχείρια του Βενιζελισμού και γι' αυτό «αντεθνικά στοιχεία». Μέχρι που οι πρόσφυγες... αναβαθμίστηκαν σε κυρίως πρόβλημα, διότι κατέστησαν δικό τους υποχείριο τον Βενιζέλο, όπως χαρακτηριστικά έγραψε η εφημερίδα «Σκριπ» τον Ιούλιο του 1928.

Προφανώς η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, ωστόσο επαναλαμβάνονται δημοσιογραφικές συμπεριφορές, πολιτικές πρακτικές, κοινωνικοί αποκλεισμοί. Βλέπω, για παράδειγμα, στο βιβλίο σου τι γραφόταν και ποιες πολιτικές εφαρμόζονταν την περίοδο της χολέρας του 1854. Αναλογιζόμενοι όσα ζούμε στη σημερινή πανδημία, δεν βλέπουμε τη σχέση της Ιστορίας με τη φάρσα;

Και με το δράμα... Το οξύμωρο είναι ότι πολλές φορές αυτή η φάρσα φαίνεται να προκύπτει ακόμα και όταν παραλληλίζεις γεγονότα απολύτως τραγικά. Αν κατατάξεις τα κεφάλαια αυτού του βιβλίου σε μία κλίμακα, από το πιο ιλαρό μέχρι το πιο τραγικό, τότε στον δεύτερο πόλο, τον απολύτως δραματικό, θα βρεθεί ασφαλώς η υπόθεση της χολέρας του 1854, που αφάνισε το 1/10 του πληθυσμού της πρωτεύουσας. Κι όμως, δεν γίνεται σήμερα να μη χαμογελάσεις, έστω και πικρά, διαβάζοντας τι συνέβαινε τότε. Υπουργός Εσωτερικών να λέει «πήραμε όλα τα αναγκαία μέτρα, σε λίγο η επιδημία θα είναι παρελθόν». Εφημερίδες να γράφουν ότι σε λίγο η Αθήνα θα διεκδικούσε τον τίτλο της... υγειενεστέρας πόλεως του κόσμου. Κι όλα αυτά, πότε; Λίγο προτού αρχίσει η χολέρα να θερίζει με ρυθμούς φρικτούς τον πληθυσμό της Αθήνας. Φυσικά, ήταν έντονο το στοιχείο της πολιτικής σκοπιμότητας σε όλα αυτά. Διότι ήταν γνωστό πως τον ιό είχε μεταφέρει πλήρωμα γαλλικού καραβιού, εξ όσων συμμετείχαν στον αγγλογαλλικό αποκλεισμό της Αθήνας και του Πειραιά, εκείνη την εποχή. Κατά συνέπεια, ο φιλοκατοχικός Τύπος και ειδικά η αγγλόφιλη εφημερίδα «Αθηνά» υποβάθμιζαν σε βαθμό αδιανόητο το πρόβλημα, για όσο καιρό ήταν δυνατόν, ώστε να μην ισχυροποιηθούν τα αντικατοχικά αισθήματα της κοινής γνώμης. Η υποτέλεια μάλιστα έφτασε σε δυσθεώρητα επίπεδα σε ένα άρθρο της εφημερίδας «Εβδομάς»: Έγραψε, ούτε λίγο ούτε πολύ, πως αφ’ ης στιγμής χολέρα έπληττε και άλλες χώρες, δεν είχε σημασία πώς και γιατί η νόσος μάστιζε και τον πληθυσμό της Αθήνας. Εξυπακούεται πως η λογική τού «όλα βαίνουν καλώς» μάς είναι πολύ οικεία και σήμερα, σε πολλά πεδία...

Οι κυρίαρχες φωνές βρίσκουν πάντα τον τρόπο να δημιουργούν τις εντυπώσεις που επιθυμούν...

Ναι, μόνο που οι εντυπώσεις αυτές δεν διαρκούν για πάντα. Π.χ. στην υπόθεση της χολέρας, κάποια στιγμή και η ίδια η «Αθηνά» αναίρεσε τον εαυτό της. Έπειτα δε από τη χολέρα του 1854 και τον Κριμαϊκό Πόλεμο, ουσιαστικά έπαψαν να υφίστανται τα κόμματα έτσι όπως λειτουργούσαν έως τότε, δηλαδή ρωσόφιλο, αγγλόφιλο, γαλλόφιλο. Κι αυτό γιατί η απογοήτευση του κόσμου από τον ξένο παράγοντα, εν γένει, ήταν πλέον τεράστια και καταλυτική.

Τόση ώρα μιλούμε για λοξές ματιές σε γεγονότα κυρίως τραγικά, υπάρχουν όμως και πιο εύθυμα στιγμιότυπα στο βιβλίο.

Γι' αυτό ο υπότιτλος αναφέρεται στο νεοελληνικό κλαυσίγελο. Για παράδειγμα, το λεπτομερές, απολαυστικό ρεπορτάζ που έκανε η εφημερίδα «Ελευθερία» το 1962, με αντικείμενο έναν ιππικό «αγώνα» -σκέτη παρωδία- που «στήθηκε» για να κερδίσει ο τότε διάδοχος του θρόνου Κωνσταντίνος, είναι αδύνατον να μην προκαλέσει γέλιο. Ανάλογη ευθυμία προκαλούν οι προσπάθειες που έκαναν πολιτικά πρόσωπα σε διάφορες εποχές, από τον δικτάτορα Πάγκαλο ώς τον Παττακό, να επιβάλουν σε κορίτσια και γυναίκες συγκεκριμένους ενδυματολογικούς κανόνες. Δεν χρειάστηκε ειδική προσπάθεια για να βρω ισορροπία ανάμεσα στο στοιχείο της τραγωδίας και της κωμωδίας, αφού το ίδιο το σκάλισμα των υποθέσεων που πραγματεύτηκα εμφάνιζε και τα δύο αυτά, εν αφθονία.

Είπες ότι τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση σου έδωσαν το έναυσμα να γράψεις το βιβλίο. Τι θεωρείς ότι μπορούμε να κρατήσουμε απ' αυτή την επέτειο;

Την ανάγκη να ερευνηθούν σε βάθος πολλά θέματα που η επίσημη ιστοριογραφία δείχνει ακόμα, δυστυχώς, να τα θεωρεί ταμπού. Διότι όταν ένας μαθητής ρωτάει γιατί έγιναν δύο εμφύλιοι πόλεμοι κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, η απάντηση θα πρέπει να είναι κάπως διαφορετική από το πατροπαράδοτο «έφταιγε το σαράκι της διχόνοιας». Το παιδί κάτι πρέπει να μάθει για τους Υδραίους πλοιοκτήτες και τους Πελοποννήσιους γαιοκτήμονες. Φυσικά, αυτά μπορεί να εμπίπτουν στην Ιστορία «κοινωνικού χαρακτήρα», την οποία έχει αφορίσει η κυρία Κεραμέως, αλλά κάποια στιγμή πρέπει να αποφασίσουμε τι θέλουμε: Ιστορία ή διαρκές καμουφλάζ της πραγματικότητας;

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL