Τελικά τι είναι πολιτική; Όραμα, διαχείριση (η “τέχνη του εφικτού” όπως έλεγαν κάποτε), ποδηγέτηση; Δημαγωγικές κοκορομαχίες, κουτοπόνηρες παροχές και ατέρμονοι ελιγμοί πάνω σε ποσοστά δημοσκοπήσεων με μοναδικό σκοπό τη χρονική επιμήκυνση της παραμονής στην εξουσία; Αν όχι κάτι απ’ όλα αυτά μεμονωμένα, σίγουρα ένας συνδυασμός τους. Υπάρχει ωστόσο μια διαχρονική σταθερά που περικλείεται σε κάθε ορισμό της πολιτικής κι αυτή δεν είναι άλλη από τον έλεγχο, τη συγκράτηση και, τελικά, την εκτόνωση της λαϊκής δυσαρέσκειας.
Από την εποχή των αυτοκρατόρων της Μακεδονικής Δυναστείας στο Βυζάντιο, που θέσπισαν το “αλληλέγγυον” κατά των “δυνατών” -τον φόρο στους μεγαλοτσιφλικάδες που άρπαζαν τη γη των φτωχών χωρικών αναγκάζοντάς τους να γίνουν δουλοπάροικοι- έως τα συστήματα εξουσίας των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού, η εκτόνωση της δυσαρέσκειας της μάζας αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τη μακροημέρευση της εξουσίας. Συνειδητά ή ενστικτωδώς, οι κρατούντες τη λάμβαναν και τη λαμβάνουν πάντα υπόψιν.
Στις χώρες του τέως υπαρκτού σοσιαλισμού η διαχείριση της λαϊκής δυσαρέσκειας που προκαλούσαν από καιρού εις καιρόν οι εγγενείς αδυναμίες τους συστήματος ήταν κατά κανόνα αρμοδιότητα του “πολίτμπιρο”, του πολιτικού γραφείου του κόμματος. Η εφαρμοζόμενη πρακτική περιγραφόταν με τον χαρακτηριστικό όρο της εποχής “μαζικές εκκαθαρίσεις”. Ουσιαστικά η κρατούσα ομάδα γραφειοκρατών αντικαθίστατο εν μια νυκτί από μια άλλη. Το κόμμα έδειχνε έτσι ότι ανταποκρινόταν στη δυσφορία των πολιτών. Μέχρι να συσσωρευτεί δυσαρέσκεια για τη νέα γραφειοκρατία, είχαν περάσει μερικά ακόμη χρόνια…
Παρελθόν και παρόν
Στον δυτικό κοινοβουλευτισμό, στη Βρετανία για παράδειγμα, την κοιτίδα του, τη συγκεκριμένη δουλειά έκαναν ατύπως -και κάνουν- οι “αντάρτες βουλευτές”. Είναι κάτι σαν τη “βαθιά συνείδηση” του κόμματος. Όταν αντιλαμβάνονται κίνδυνο εκτροχιασμού της σφετέρας κυβέρνησης με ενδεχόμενο εκλογικής συντριβής και απώλειας εξουσίας, θέτουν άμεσα θέμα κομματικής ηγεσίας.
Έτσι, όταν είδαν τους Λονδρέζους να εφορμούν οργισμένοι στην έφιππη αστυνομία καθώς η Θάτσερ επέμενε πεισματικά στον “κεφαλικό φόρο”, το 1990, οι αντάρτες βουλευτές του Συντηρητικού Κόμματος δεν δίστασαν να της τραβήξουν το χαλί κάτω απ’ τα πόδια και να “σερβίρουν” τον φέρελπι Τζον Μέιτζορ ως αντικαταστάτη της. Σε δύο χρόνια ο “κεφαλικός φόρος” είχε βαπτιστεί “δημοτικός φόρος” και οι Εργατικοί δεν είδαν εξουσία παρά ύστερα από μια επταετία (το 1997 με τον Μπλερ).
Όμως τι γίνεται με τις σημερινές “μονοπρόσωπες” εξουσίες που έχουν επικρατήσει στον κόσμο; Πώς διαχειρίζονται τη λαϊκή δυσαρέσκεια; Με ποιους τρόπους και πόσο μοιάζουν μ’ εκείνους του παρελθόντος; “Καίγεται” τόσο πολύ για την ελευθερία του λόγου ο Μακρόν; Και τόσο πολύ για την υπεράσπιση του Ισλάμ ο Ερντογάν; Είναι και οι δυο τους ιδεαλιστές που μάχονται με πάθος για τις πεποιθήσεις τους; Ή μήπως πίσω από τα διαπρύσια κηρύγματά τους κρύβονται μόνον μακιαβελικές προσπάθειες να διατηρήσουν την εξουσία τους, που παραπαίει χτυπημένη από ισχυρές οικονομικές και κοινωνικές θύελλες;
Την ημέρα που ο Ερντογάν καλούσε τους μουσουλμάνους να μποϊκοτάρουν τα γαλλικά προϊόντα (ως αντίδραση στην απόφαση του Μακρόν να υπεραμυνθεί της δημοσίευσης των σκίτσων του Μωάμεθ) η ισοτιμία της λίρας κατρακυλούσε στο ιστορικό χαμηλό των 8,1 ανά δολάριο.
Σύμφωνα με την Goldman Sachs η τουρκική κεντρική τράπεζα έχει ξοδέψει πάνω από 134 δισεκατομμύρια δολάρια τους τελευταίους 18 μήνες για να στηρίξει το εθνικό νόμισμα. Αυτή η προσπάθεια έχει σχεδόν εξαντλήσει τα συναλλαγματικά αποθέματα της Άγκυρας. Μια στάση πληρωμών δεν θεωρείται πλέον απίθανη. Σχετική προειδοποίηση είχε απευθύνει τον περασμένο μήνα ο Moody’s.
Την ίδια ώρα η τουρκική εμπλοκή στη σύγκρουση Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο Καραμπάχ και τα τυχοδιωκτικά σουλάτσα του "Oruc Reis" στην ανατολική Μεσόγειο προσφέρουν στον Ερντογάν την ευκαιρία να “αναβαθμίσει” την εθνικιστική ρητορική του από “θερμή” σε “εμπρηστική”. Προφανώς θα εκτρέψει την προσοχή των Τούρκων από τα συσσωρευόμενα οικονομικά προβλήματα “εξαχνώνοντας” για την ώρα τη δυσφορία τους.
Κίνητρα και ερείσματα
Η κόντρα με τον Μακρόν, την οποία υποδαυλίζει εδώ και καιρό επειδή το Παρίσι μπαίνει σφήνα στον τουρκικό επεκτατισμό στη Λιβύη, είναι μια ακόμη ευκαιρία. Όπως επισημαίνει η "Washington Post", η διαμάχη με τον Πρόεδρο της Γαλλίας είναι ουσιαστικά η πρώτη στην οποία εμπλέκεται ο Ερντογάν μ’ έναν Δυτικοευρωπαίο ηγέτη για να προκαλέσει τα πάθη των υποστηρικτών του. “Όσο βλέπει ευκαιρίες για να ανανεώνει τα εθνικιστικά και ισλαμικά διαπιστευτήριά του και να ενθαρρύνει την εθνική υπεροψία, θα συνεχίσει αυτό το παιχνίδι” λέει ο Γκιονούλ Τολ του Middle East Institute.
Από την άλλη τα κίνητρα του Μακρόν έχουν επίσης ερείσματα στην εσωτερική πολιτική. Ο κλοιός ελέγχου που προσπαθεί να επιβάλει στο γαλλικό μουσουλμανικό στοιχείο μπορεί να τον βοηθήσει να υπερφαλαγγίσει την ξενοφοβική και φανατικά αντιισλαμική γαλλική Ακροδεξιά. Ταυτόχρονα η ανάδειξή του ως επικεφαλής ανταγωνιστή του Ερντογάν μπορεί να ενισχύσει την εικόνα του υπερασπιστή των ευρωπαϊκών συμφερόντων που θέλει να προβάλει στην παγκόσμια σκηνή. Πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες συσπειρώθηκαν γύρω του αφότου κλιμακώθηκε η διαμάχη με τον Ερντογάν.
Αν και δεν ακολουθεί τους κανόνες του αντιπάλου του, σε κάθε περίπτωση πιθανή ενίσχυση του γοήτρου του στη διεθνή σκηνή θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τη φθίνουσα δημοφιλία του στο εσωτερικό της Γαλλίας, η οποία δοκιμάζεται σκληρά από την πανδημία και τη συνεπακόλουθη οικονομική κρίση.
«Πρόκειται για μια ονειρεμένη κόντρα και για τους δύο» λέει χαρακτηριστικά στον αναλυτή της "Washington Post" Ισχάν Θαρούρ ο Ασλί Αγιαντιντασπάς, συνεργάτης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων. «Βρήκε ο ένας στον άλλο τον ιδανικό εχθρό! Αυτή η διαμάχη ωφελεί και τους δύο μ’ έναν περίεργο τρόπο, τόσο στο εσωτερικό όσο και ως προς την επιρροή που προσπαθούν να προβάλουν στο εξωτερικό".
Διαμάχη ουσίας ή κυνική παραδοχή ότι είναι πιο επικερδές πολιτικά να “βρίζει” ο ένας τον άλλο από το να ασχολείται με τα προβλήματα που συσσωρεύονται ασφυκτικά στο κατώφλι του; Θα το δείξει ο χρόνος.
