Της Πόλυς Κρημνιώτη
Η γιαγιά του, η μάνα του, οι αδελφές του και οι θείες του επικοινωνούσαν με στίχους. Δημιουργούσαν δίστιχα για να ανταλλάξουν ευχές και να εκφράσουν συναισθήματα. Σ' αυτό το πλούσιο σπίτι, που μετά τα δέκα χρόνια του ποιητή ξέπεσε στην ανέχεια, η ποίηση δεν έλειψε ποτέ. Άλλωστε η μητέρα του, που για τα δεδομένα της εποχής θεωρούνταν μορφωμένη, ήταν εκείνη που τον προέτρεψε από τα μικρά του χρόνια να γράφει στίχους, πιστεύοντας ότι μια μέρα θα γίνει ο νέος Παλαμάς που τότε μεσουρανούσε. Ωστόσο η καταραμένη αρρώστια της εποχής, η φυματίωση, δεν επέτρεψε στην Ελευθερία Ρίτσου να καμαρώσει την ποιητική εξέλιξη του γιου της. Όταν ο Γιαννούλης της ήταν 12 ετών, η ίδια, όπως και ο μεγάλος της γιος Μίμης, έφυγαν από τη ζωή και η κόρη της Λούλα έγινε για τον μικρό ποιητή μάνα και πατέρας. Ο πατέρας τους είχε αρχίσει να δείχνει τα πρώτα σημάδια κατάθλιψης που αργότερα θα τον οδηγούσε στο Δημόσιο Ψυχιατρείο.
Το σπίτι του το κύκλωσε η φυματίωση. Τον ίδιο τον χτύπησε στα 17 του και έμελλε να μπαινοβγαίνει στα φθισιατρεία μέχρι τα 22 του. Μέσα σε άθλιες συνθήκες, στη Σωτηρία, στην Καψαλώνα και στον Άγιο Ιωάννη των Χανίων, γράφει δεκάδες ποιητικές συνθέσεις και σύντομα αφηγήματα. Αυτά συγκεντρώνει η έκδοση "Πρώιμα ποιήματα και πεζά" (εκδ. Κέδρος) με εκτενή εισαγωγική μελέτη και επιμέλεια του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Γιώργου Ανδρειωμένου. Η έκθεση παρουσιάζεται αύριο στον Ιανό (8.30μ.μ.) από τους Άννα Αφεντουλίδου, Γιάννη Ευθυμιάδη, Αλέξη Ζήρα, Δημήτρη Κοσμόπουλο και Έλλη Φιλοκύπρου.
"Ενώ γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τον Ρίτσο μετά το 1934, που εκδίδεται η πρώτη του ποιητική συλλογή ‘Τρακτέρ’, ελάχιστα ξέρουμε για τα ποιήματα που έγραψε την προηγούμενη δεκαετία και σχεδόν τίποτα για τα πεζά που δημοσιεύει στην εφημερίδα ‘Παρατηρητής των Χανίων’ στα 1930-1931" λέει ο επιμελητής της έκδοσης. "Κατ' ουσίαν σ' αυτή την έκδοση ανακαλύπτουμε έναν ‘άλλο’ Ρίτσο, που διαβάζει ασταμάτητα μέσα σε τραγικές συνθήκες, τις οποίες αποτυπώνει στα κείμενά του αυτής της περιόδου, τα οποία κινούνται στο κλίμα του νεορομαντισμού και του καρυωτακισμού. Και ήταν αυτές οι ίδιες συνθήκες που τον έκαναν κομμουνιστή. Οι σοσιαλιστικές ιδέες, η αισιοδοξία για ένα καλύτερο μέλλον και οι κοινωνικοί αγώνες, τον έβγαλαν από την εσωστρέφεια και την κατάθλιψη και σταδιακά τον οδήγησαν στην ποιητική ωριμότητα".
Οι τραγικές συνθήκες του βίου του, τα πρώτα 25 χρόνια της ζωής του, ενταγμένες στα ιστορικά και λογοτεχνικά συμφραζόμενα της περιόδου, μιας εποχής μεταιχμιακής τόσο για την Ελλάδα όσο και για το διεθνές περιβάλλον, διατρέχουν την εισαγωγική μελέτη του βιβλίου και πλαισιώνουν την προσέγγιση των κειμένων που εκδίδονται - δύο εξ αυτών, μάλιστα, για πρώτη φορά.
"Τα κείμενα αυτά, που είναι διάσπαρτα σε διάφορα δυσπρόσιτα έντυπα, ιδίως τα ποιητικά, φαίνεται πως είχαν απασχολήσει και μεταγενέστερα τον ποιητή, που επέφερε χειρόγραφες διορθώσεις στα περισσότερα απ' αυτά, μιας και το αρχείο του αυτής της περιόδου καταστράφηκε στα Δεκεμβριανά. Πολλές λέξεις - κλειδιά αυτών των ποιημάτων, όπως ο καθρέφτης, το πιάνο, το ερειπωμένο σπίτι κ.ά., επανέρχονται στο μεταγενέστερο έργο του ενώ οι μνήμες από αυτή την περίοδο γεμίζουν τις αυτοβιογραφικές σελίδες των πεζών που δημοσίευσε προς το τέλος της ζωής του".
Είναι πρωτόλεια αυτά τα ποιήματα ρωτάμε τον Γ. Ανδρειωμένο. "Δεν θα τα λέγαμε ακριβώς πρωτόλεια, μιας και δείχνουν τεχνικές και εκφραστικές αρετές. Πιο σωστά θα μπορούσαν να αποκληθούν πρώιμα δείγματα της στιχουργικής και συγγραφικής δημιουργίας ενός κορυφαίου μετέπειτα ποιητή".
Η θεματική αυτών των ποιημάτων είναι ανάλογη των βιωμάτων της εφηβείας και των πρώτων νεανικών του χρόνων. Η ατμόσφαιρα του σανατορίου είναι κυρίαρχη. Φαίνεται φυσικό, αφού ο ίδιος μπαινοβγαίνει σ' αυτά, να στέκεται ιδιαίτερα στα χλομά κορίτσια και στους ασθενικούς τροφίμους, στην αγωνία του ανθρώπου που παλεύει να μείνει ζωντανός, στην ανάμνηση της μητέρας που χάθηκε πρόωρα, στο σπίτι που ρήμαξε από τη φτώχεια και τη φυματίωση. Παράλληλα δεν λείπουν οι αναφορές στους νεανικούς του έρωτες με κορίτσια της ηλικίας του, που κάποτε τον οδήγησαν σε "περιπέτειες".
"Είναι εκπληκτικό το πώς βρίσκει ο Ρίτσος το κουράγιο να γράφει ακατάπαυστα ποιήματα και πεζά ζώντας σε δωμάτια της Γ' θέσης, στοιβαγμένος στην κυριολεξία με δεκάδες άλλους ασθενείς, μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, αποτολμώντας μάλιστα να τα στέλνει σε διάφορα έντυπα προς δημοσίευση" λέει ο Γ. Ανδρειωμένος εξηγώντας παράλληλα πόσο καθοριστική, σε αυτή τη συνάφεια, υπήρξε η συμβολή του γνωστού ανθρώπου των γραμμάτων Ηρακλή Αποστολίδη. "Ως αρχισυντάκτης του περιοδικού της ‘Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας’ δεν έδινε μόνο χώρο στον ποιητή για να δημοσιεύει τα ποιήματά του αλλά και τον συμβούλευε και τον ενίσχυε ηθικά, όπως φαίνεται από τη στήλη της αλληλογραφίας του εντύπου. Προκειμένου δε ο αναγνώστης να διαμορφώσει σαφή εικόνα της πρόσληψης του Ρίτσου από την κριτική κατά τα συγκεκριμένα χρόνια, επιλέχθηκε να συγκεντρωθούν σε παράρτημα όλα τα σχετικά κείμενα που γράφηκαν για τα ποιήματά του αυτής της περιόδου. Η στιχουργική ευχέρεια, ο αληθινός πόνος και η ειλικρίνεια ήταν τα κυριότερα χαρακτηριστικά που εντόπισαν οι κριτικοί σ' αυτό το πρώιμο έργο του - χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν, άλλωστε, μεταξύ άλλων, το σύνολο των γραπτών του".
