Η ενεργοποίηση του ηφαιστείου το 2010 που μαύρισε τον ουρανό της Ευρώπης δημιουργώντας ένα ιδιότυπο lockdown στις αεροπορικές επικοινωνίες έδωσε την αφορμή στη συγγραφέα Νίκη Τρουλλινού να καταθέσει τις σκέψεις και τον προβληματισμό της για την ευρωπαϊκή και την ελληνική πορεία των τελευταίων δεκαετιών και παράλληλα να δοκιμάσει τα αφηγηματικά της εργαλεία σε διαφορετικές φόρμες. Με το τελευταίο της βιβλίο «Ουρανός από στάχτη» (εκδόσεις Ποταμός) κλείνει το μάτι στον αναγνώστη και με το βλέμμα στραμμένο στις διδαχές της Ιστορίας ανασύρει στην επιφάνεια τα αποτυπώματα των ιστορικών στιγμών στις ζωές των απλών ανθρώπων. Μ’ αυτή την αφορμή μιλάει για την Ιστορία και την Ευρώπη, για τη δημοκρατία και τη λογοτεχνία.
* Ο «Ουρανός από στάχτη» είναι ένα είδος απολογισμού τόσο προσωπικού όσο και συλλογικού για όσα συμβαίνουν την τελευταία δεκαετία στην Ευρώπη και τη χώρα;
Είναι και τα δύο. Το γεγονός ότι το βιβλίο ξεκινάει με τις στάχτες του ισλανδικού ηφαιστείου που είχαν κατακλύσει τους ουρανούς της Ευρώπης τον Απρίλιο του 2010 λειτουργεί ως βασικός συμβολισμός προκειμένου να προσπαθήσω να κατανοήσω όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας. Ήταν πολύ περίεργο το γεγονός των κλεισμένων ουρανών της Ευρώπης, που συνέπεσε με την είσοδο της χώρας μας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Άρχισε έτσι μια περίοδος για την Ελλάδα που η γενιά μου και οι μεταγενέστερες δεν είχαμε ξαναζήσει - και έφεραν στη ζωή μας πρωτόγνωρα πράγματα. Η τρομακτική ανεργία, τα παιδιά μας που φεύγουν πάλι μετανάστες είναι ζητήματα που ξαφνικά βρέθηκαν μπροστά μας ανοιχτά να τα διαχειριστούμε. Έτσι στο βιβλίο, αξιοποιώντας όλα αυτά ως λάκτισμα, προσπάθησα αφενός να μιλήσω για όσα συνέβαιναν πριν το κομβικό 2010, αλλά και για τις επιπτώσεις του στις ζωές των ανθρώπων. Γιατί σε κάθε περίπτωση και σε κάθε ιστορική στιγμή νομίζω πως ο συγγραφέας έχει χρέος να ακουμπάει και, ει δυνατόν, να κατανοεί τις ψυχές των ανθρώπων.
* Ο συγγραφέας, γράφετε στο βιβλίο σας, ότι μπορεί να είναι ο ληξίαρχος της μνήμης. Και τι άλλο ακόμα μπορεί να είναι;
Είναι ο ληξίαρχος της μνήμης, αλλά μπορεί ακόμα να είναι κι εκείνος που σκαλίζει τη μνήμη με ένα λεπτό χειρουργικό όργανο στην προσπάθειά του να δώσει στον εαυτό του και στους αναγνώστες του να καταλάβουν τον κόσμο γύρω τους. Γι’ αυτό και η ανάγνωση της λογοτεχνίας δεν είναι απλώς η απόλαυση που πολλές φορές επικαλούνται, αλλά ένα απόλυτα αναγκαίο μάθημα κατανόησης της ζωής και της Ιστορίας.
* Εσείς μπλέκετε την Ιστορία στις σελίδες του βιβλίου τόσο μέσα από την αφήγηση της οικογενειακής ιστορίας όσο από γεγονότα της πρόσφατης ελληνικής πραγματικότητας. Στα βιβλία σας η Ιστορία είναι διαρκώς παρούσα. Θεωρείτε κομβικό γεγονός την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων για τις ζωές των ανθρώπων;
Βέβαια. Δεν ζούμε «εν κενώ». Ο άνθρωπος κάθε στιγμή ζει κάτω από την επίδραση των γεγονότων που εκτυλίσσονται στο παρόν του και εντέλει καταγράφονται ως Ιστορία. Είτε το κατανοεί, είτε όχι, διαμορφώνεται από το ιστορικό πλαίσιο. Ας δούμε, για παράδειγμα, πώς έχει επιδράσει στις ζωές μας η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας. Άλλαξε την καθημερινότητά μας, τις προτεραιότητές μας ακόμα και τα όνειρα που έχουμε την ανάγκη να κάνουμε. Κι αυτό στο βιβλίο δίνεται ανάγλυφα μέσα από τη ζωή της ηρωίδας, της Θάλειας, μιας καθηγήτριας στα Εξάρχεια με καταγωγή από την Κρήτη που τώρα πια πρέπει να βρει άλλους τρόπους να διαχειριστεί τις αγωνίες των μαθητών της, την ένταση των ανθρώπων που ζουν άστεγοι και φτωχοί στην Αθήνα του 2010 και παράλληλα τις δικές της αγωνίες μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο. Την ίδια ώρα, αυτή η γυναίκα πρέπει να καθαρογράψει το ημερολόγιο της γιαγιάς της, μιας γυναίκας σε άλλη εποχή, αλλά που έζησε παρόμοιες καταστάσεις, όπως η πτώχευση επί Βενιζέλου. Όσο κοινότοπο κι αν ακούγεται, η Ιστορία διδάσκει. Γνωρίζοντας την Ιστορία, έχουμε τη δυνατότητα να καλλιεργούμε και τις ελπίδες μας, αφού τίποτα δεν τελειώνει, όλα συνεχίζουν τον δρόμο τους και ο άνθρωπος είναι και θα είναι στο κέντρο των εξελίξεων.
* Ωστόσο, αυτό το αμφισβητείτε στο βιβλίο σας.
Υπάρχει σκεπτικισμός, ναι. Διατυπώνεται η απορία πού πήγε η Ευρώπη που ονειρεύτηκαν οι γενιές μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπάρχει η ανάγκη να στοχαστούμε αυτή τη διαδρομή. Κάτι που, όσο τα αεροπλάνα δεν πετούν, οι δύο κεντρικοί ήρωες του βιβλίου, ο Τηλέμαχος, υψηλόβαθμος τεχνοκράτης των Βρυξελλών, και η Θάλεια, καθηλωμένοι μπροστά στις ανοιχτές οθόνες του υπολογιστή, προσπαθούν να ανιχνεύσουν.
* Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η πανδημία που ενέσκηψε στο μεταξύ στις ζωές μας βοηθούν αυτόν τον αναστοχασμό;
Προσθέτουν ψηφίδες στις ζωές μας που επιβάλλουν αυτόν τον αναστοχασμό: πού πάμε, πώς κοιτάζουμε το παρόν, το μέλλον αλλά και το παρελθόν μας. Την ίδια στιγμή, βέβαια, προσωπικά δεν έχω αυταπάτες ότι ενδιαφέρονται όλοι οι άνθρωποι να σκεφτούν πάνω σ’ αυτά τα ζητήματα. Ωστόσο, παραμένω έκπληκτη από το γεγονός ότι η συγκυρία το έφερε έτσι ώστε το βιβλίο που έχει στον πυρήνα του τη σκέψη πάνω στην ευρωπαϊκή πορεία να συμπέσει με την πανδημία που έφερε στην επιφάνεια ένα ζωτικής σημασίας ζήτημα: το πώς η Ευρώπη αντιμετωπίζει τους λαούς της. Όπως με την οικονομική κρίση, έτσι και με την πανδημία εξακολουθούμε να βλέπουμε ότι το βάρος το σηκώνουν στις πλάτες τους οι απλοί άνθρωποι, με μεγαλύτερη φτωχοποίηση, λιγότερα εργασιακά δικαιώματα, χωρίς να αποκλείουμε και τα λιγότερα ανθρώπινα δικαιώματα. Δυστυχώς, όλα αυτά δεν είναι απλά πράγματα, είναι ένα πλήγμα στη δημοκρατία και στις θεμελιώδεις ευρωπαϊκές αρχές έτσι όπως αναδιατυπώθηκαν αμέσως μετά τον τρομακτικό Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
* Όλα αυτά που συμβαίνουν στις ΗΠΑ με αφορμή τη δολοφονία του Τ. Φλόιντ, η επάνοδος της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη και στον πλανήτη, πόσο ήσυχο μπορούν να αφήνουν ένα συγγραφέα;
Δεν μπορούν να αφήνουν σε ησυχία κανέναν σκεπτόμενο άνθρωπο. Αλλά την ίδια στιγμή είναι και υποκριτικό να πέφτουμε δήθεν από τα σύννεφα όταν ξέρουμε ότι πάντα η επέλαση της φτώχειας και της ανεργίας σπρώχνει τα λαϊκά στρώματα στην αυλή του κάθε δεξιού λαϊκιστή. Η Ευρώπη τα έχει ζήσει αυτά πολύ έντονα στη δεκαετία του ’30. Και για να γυρίσουμε στο θέμα της μνήμης για τον συγγραφέα, εδώ είναι που η μνήμη μέσα από τη λογοτεχνία παράγει και γνώση. Κυρίως δημιουργεί αντιστάσεις σε όλους εμάς τους μικρούς ανθρώπους να αντιμετωπίσουμε το μέλλον και ό,τι καινούργιο μας επιφυλάσσει.
* Το καινούργιο που επιχειρείτε εσείς με τον «Ουρανό από στάχτη» είναι ότι απομακρύνεστε από την ευθύγραμμη αφήγηση δίνοντας στο μυθιστόρημά σας στοιχεία μιας πιο σύγχρονης γραφής. Ήταν ανάγκη;
Για τον τρόπο που έγραψα αυτό το βιβλίο, έχω την εντύπωση ότι δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Γράφεται αλλιώς το ημερολόγιο μιας γυναίκας που έζησε στα μέσα του 20ού αιώνα, όπως συμβαίνει με το ημερολόγιο της γιαγιάς. Γράφεται διαφορετικά ο διάλογος δύο σύγχρονων ανθρώπων που επικοινωνούν από μακριά μέσω του υπολογιστή και σίγουρα με διαφορετικό τρόπο κρατά τις σημειώσεις της μια γυναίκα σήμερα. Ήθελα αυτές τις διαφορετικές, σε κάθε εποχή και περίσταση, εκφάνσεις της γλώσσας να τις εντάξω ομαλά στην αφήγησή μου. Ήταν κι ένας τρόπος να αντιμετωπίσω την επιθυμία της ηρωίδας μου να γράψει το μυθιστόρημά της. Το έγραψε άραγε;
