Στο Γιάρσε, στα νοτιοανατολικά της Βηρυττού και κοντά στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας, αποκαλύφθηκε το 1995, για τα πέντε χρόνια της λήξης του εμφυλίου, το ύψους 30 μέτρων και βάρους 3.000 τόνων μνημείο "Ελπίδα για Ειρήνη" του Γαλλοαμερικανού καλλιτέχνη Αρμάν, κατασκευασμένο από 78 σοβιετικά τανκς Τ55 και άλλα οχήματα και βαρέα όπλα, αμμοκονίαμα και τσιμέντο
Κυριακή 13 Απριλίου 1975, ώρα 10 το πρωί
Στη νεόδμητη εκκλησία της Νοτρ Νταμ Ντε Λα Ντελιβράνς, στη μαρωνίτικη συνοικία Aΐν Ελ Ραμάνε της ανατολικής Βηρυττού έχουν συγκεντρωθεί οι καλεσμένοι μιας οικογένειας χριστιανών μαρωνιτών που βαφτίζουν το παιδί τους. Μεταξύ των καλεσμένων βρίσκεται και ένας 70χρονος φαρμακοποιός. Πρόκειται για τον Πιέρ Τζεμαγιέλ, αρχηγό του ακροδεξιού κόμματος Καταέμπ που ίδρυσε ο ίδιος το 1936, τη χρονιά που είχε λάβει μέρος στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου ως αρχηγός της Εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου του Λιβάνου. Το κόμμα αυτό είναι ευρύτερα γνωστό ως Φαλαγγίτες.
Σε ένα ενδυματολογικό κοντράστ με τα γιορτινά ρούχα των καλεσμένων, ένστολοι ρυθμίζουν έξω από την εκκλησία την κυκλοφορία δίκην τροχονόμων, καθώς λόγω της προσέλευσης έχει προκληθεί μεγάλη κίνηση. Είναι Φαλαγγίτες της χριστιανικής πολιτοφυλακής Καταέμπ, του ένοπλου τμήματος του κόμματος του Πιέρ Τζεμαγιέλ. Κανείς δεν μπορεί αυτή τη στιγμή να φανταστεί πώς μια βάφτιση μπορεί να εξελιχθεί σε μια πρωτοφανή και μακρόχρονη εθνική τραγωδία.
Στις 10.30 περνά μπροστά από τον ναό ένα λεωφορείο το οποίο μεταφέρει άλλη ομάδα ενόπλων, τους φενταγίν, όπως ονομάζονται οι ένοπλοι της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Μολονότι δέχονται νοήματα και οδηγίες να αλλάξουν πορεία, αυτοί αρνούνται να παρεκκλίνουν της διαδρομής τους και επιμένουν να περάσουν μπροστά από την εκκλησία. Οι Φαλλαγίτες προσπαθούν να τους εμποδίσουν και ακολουθεί συμπλοκή. Καθώς έχουν συσσωρευτεί εντάσεις και μίση δεκαετιών, το κακό δεν θέλει πολύ να συμβεί. Για το αιματηρό περιστατικό που θα ακολουθήσει ίσως να μην μάθουμε ποτέ τις ακριβείς, πλην καθοριστικές λεπτομέρειες. Σύμφωνα με την κυρίαρχη εκδοχή, μετά από έναν αθέλητο πυροβολισμό σκοτώνεται ο οδηγός του οχήματος της ΟΑΠ. Τα αίματα ανάβουν και ακολούθως σκοτώνονται και οι 27 επιβάτες του λεωφορείου. Για χρόνια θα προκύψουν αρκετές αποκλίνουσες θεωρίες για το τι πραγματικά συνέβη. Ότι οι Παλαιστίνιοι δεν ήταν Παλαιστίνιοι, αλλά Σύροι εθνικιστές, ότι οι Φαλαγγίτες δεν ήταν Φαλλαγίτες, αλλά παραστρατιωτικοί του κεντροδεξιού φιλελεύθερου κόμματος του πρώην Προέδρου της χώρας Καμίλ Σαμούν ή ότι οι φενταγίν δεν ήταν φενταγίν, αλλά απλοί νοικοκυραίοι που βρέθηκαν λάθος στιγμή στον λάθος τόπο.
Σύμφωνα με ανταπόκριση του BBC, όλα ξεκίνησαν όταν τζιπ με Παλαιστίνιους παραστρατιωτικούς που συνόδευε το λεωφορείο άνοιξε πυρ κατά των προσκεκλημένων στην εκκλησία. Άλλοι μάρτυρες λένε πάλι ότι οι Παλαιστίνιοι πυροβόλησαν πρώτοι σκοτώνοντας τέσσερις Φαλαγγίτες, τον Ζοζέφ Αμπού Ασί, ο οποίος ήταν αυτός που βάφτιζε το παιδί του, και τρεις σωματοφύλακές του, τους Αντουάν Χουσεϊνί, Ντιμπ Ασάφ και Σελμάν Ιμπραήμ Αμπού.
Πολλοί λένε πως οι Παλαιστίνιοι επέστρεφαν από πολιτική συγκέντρωση του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης στο Τελ Αλ Ζάταρ και πέρασαν από το Αΐν Ελ Ραμάνε για να φτάσουν στο στρατόπεδο προσφύγων της Σάμπρα.
Όποια όμως εκδοχή κι αν δεχτούμε, το αποτέλεσμα δεν θα αλλάξει και οι εξελίξεις θα οδηγήσουν σε τραγωδία. Ακολουθούν συγκρούσεις μεταξύ ΟΑΠ και Καταέμπ στο κέντρο της πόλης οι οποίες γενικεύονται. Η ημέρα θα μείνει γνωστή ως «Μαύρη Κυριακή» ή «Σφαγή του Λεωφορείου» σηματοδοτώντας την έναρξη του λιβανικού εμφυλίου πολέμου. Ακολούθως επανδρώνονται πολιτοφυλακές οι οποίες υποκαθιστούν την Πολιτεία, η πρωτεύουσα διχοτομείται και ξεσπά ένα πολύχρονο λουτρό αίματος από το οποίο δεν θα γλιτώσουν ούτε οι άμαχοι.
Σάββατο 13 Οκτωβρίου 1990
Ακριβώς 15 χρόνια και 6 μήνες μετά τη «Σφαγή του Λεωφορείου» ο εμφύλιος πόλεμος του Λιβάνου τερματίζεται με αιματοχυσία η οποία θα μείνει γνωστή ως «Σφαγή της 13ης Οκτωβρίου». Η ειρήνευση επιβάλλεται με αίμα από τους Σύρους, οι οποίοι ανατρέπουν τον 28ο Λιβανέζο πρωθυπουργό Μισέλ Αούν εγκαθιστώντας προσωρινά τον Σελίμ Χος, ο οποίος δύο μήνες αργότερα παραδίδει στον 29ο πρωθυπουργό Ομάρ Καράμι. Η λήξη του εμφυλίου βρίσκει 200.000 ανθρώπους νεκρούς και 1,1 εκατομμύρια πρόσφυγες.
Τετάρτη 16 Αυγούστου 2000
Αφήνω την Κοιλάδα Μπεκάαϊ κατευθυνόμενος προς τα δυτικά και τη Μεσόγειο. Σε όλη τη διαδρομή από Μπαλμπέκ μέχρι Βηρυττό, δύο εικόνες κυριαρχούν. Η μία είναι το πλήθος αφισών και προεκλογικών πανό. Σε 11 ημέρες διεξάγονται βουλευτικές εκλογές. Ισχυροί πολιτικοί πόλοι είναι η Χεζμπολάχ του Χασάν Νασράλα, το σιιτικό Κίνημα Αμάλ του Ναμπί Μπέρι, το Προοδευτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Ουαλίντ Τζουμπλάτ και το προσωποπαγές κόμμα του τέως πρωθυπουργού και ενός εκ των τεσσάρων πλουσιοτέρων πολιτικών στον κόσμο, του Λιβανοσαουδάραβα μεγαλοκατασκευαστή Ραφίκ Χαρίρι, ο οποίος είναι αυτός που θα επανέλθει εντέλει στην εξουσία μετά τη διετή παρένθεση του Σελίμ Χος. Η δεύτερη κυρίαρχη εικόνα που μου κάνει εντύπωση είναι τα αμέτρητα βομβαρδισμένα κτήρια.
Μερικά από τα πιο κομψά και αρχιτεκτονικά υπέροχα κτήρια της κοσμοπολίτικης Βηρυττού βομβαρδίστηκαν στον λεγόμενο «Πόλεμο των Ξενοδοχείων», που διήρκεσε επί 23 εβδομάδες, μεταξύ 23 Οκτωβρίου 1975 και 2 Απριλίου 1976. Το πεντάστερο Φοινίκη Ιντερκοντινένταλ που σχεδίασε ο διάσημος για το ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης και την αμερικανική πρεσβεία στο Νέο Δελχί Έντουαρντ Ντάρελ Στόουν, ακριβώς δίπλα του το 26ώροφο Χόλιντέι Ιν που πρόλαβε να λειτουργήσει μόλις έναν χρόνο πριν ξεσπάσει ο εμφύλιος, το Σεν Ζορζ επί της παραλιακής που σχεδίασε ο πρωτοπόρος Γάλλος αρχιτέκτονας Ογκίστ Περέ το 1920, το Μελκάρ, το Αλκασάρ, το Παλμ Μπιτς, το Εξέλσιορ και το Νορμαντί είναι μερικά από τα εμβληματικά ξενοδοχεία του «Παρισιού της Ανατολής», στα βορειοδυτικά της κεντρικής Βηρυττού, τα οποία κατελήφθησαν από τις αντιμαχόμενες πλευρές μαζί με τα δύο υψηλότερα κτήρια της πόλης, τον ημιτελή τριάντα ορόφων Πύργο Μουρ και τον Πύργο Ρισκ, προκειμένου να τα μετατρέψουν σε ορμητήρια ελεύθερων σκοπευτών και εκτοξευτήρων ρουκετών από τις οροφές και τα δωμάτιά τους.
Η «Μάχη των Ξενοδοχείων» είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν 700 άνθρωποι και να ξεσπιτωθούν οι χριστιανοί από τη δυτική Βηρυττό. Πρώτο θύμα αυτού του ιδιότυπου πολέμου ήταν το Όστριαν Μυρτόμ Χάουζ» («Μυρ-Τομ», από τα ονόματα Μύριαμ και Τόμας των εβραϊκής καταγωγής αρχικών ιδιοκτητών του), ενός 48χρονου Βιεννέζου με μυθιστορηματικό βίο, του Χανς Μάσεκ, το οποίο το έκαψαν οι μουσουλμάνοι μετά από τσακωμό ενός σερβιτόρου και ενός νασερικού παραστρατιωτικού, με τρεις διπλωμάτες θαμώνες του να συλλαμβάνονται όμηροι.
Άλλο κτήριο που υπέστη ζημίες στον εμφύλιο ήταν το Εθνικό Μουσείο. Αν και αποπερατώθηκε το 1937, λόγω της ανώμαλης πολιτικής κατάστασης εγκαινιάστηκε στις 27 Μαΐου 1942. H κακοτυχία του έγκειτο στο ότι ο δρόμος μπροστά του απετέλεσε διαχωριστική γραμμή της διχοτομημένης Βηρυττού. Η περίμετρός του ναρκοθετήθηκε και ολόγυρα στήθηκαν χαρακώματα και οδοφράγματα, με Λιβανέζους, Σύρους και Ισραηλινούς ένοπλους να ελέγχουν το πέρασμα στην περιοχή. Και μπορεί μεν οι υπεύθυνοι του μουσείου να προφύλαξαν τα αξιοθέατα κρύβοντάς τα με κίνδυνο της ζωής τους εν μέσω βομβαρδισμών και οδομαχιών ολόγυρα στα υπόγεια (αν και κάποια εκθέματα και αρχειακό υλικό είτε καταστράφηκαν είτε «μυστηριωδώς» βρέθηκαν σε τουρκικά μουσεία), όμως η πρόσοψη καταστράφηκε από σφαίρες και οβίδες, με κρατήρες από νάρκες ολόγυρα. Εντέλει επαναλειτούργησε στις 25 Νοεμβρίου 1997.
Αργά το απόγευμα βγαίνω για βόλτα στην παραλιακή. Ουκ ολίγα είναι τα κτήρια με «πληγές» του εμφυλίου εμφανείς στην πρόσοψή τους. Από το πρωί που άφησα το Μπαλμπέκ περνώντας από το Ζάχλε, το οποίο επίσης υπέφερε στον εμφύλιο, έχω μετρήσει εκατοντάδες κτήρια με πληγές ενός πολέμου που ονομάστηκε «εμφύλιος» μολονότι συμμετείχαν Λιβανέζοι, Παλαιστίνιοι, Σύροι και Ισραηλινοί. Δημόσια κτήρια, πολυκατοικίες, γραφεία. Σε αρκετά από αυτά οι τρύπες και τα χαλάσματα από τις σφαίρες και τις οβίδες δεν στέκονται ικανές να κρύψουν μια απαράμιλλης κομψότητας αρχιτεκτονική που συνετέλεσε και αυτή τα μάλα για την ονομασία «Παρίσι της Ανατολής» που πήρε η πόλη. Όσες φορές και να δει κάποιος ένα τέτοιο θέαμα, η εικόνα δεν συνηθίζεται.
Ξαφνικά, η λιακάδα και οι παρέες, τα ζευγάρια και οι ομάδες παιδιών που περπατούν με φόντο το μπλε της Μεσογείου μου φέρνουν στο μυαλό ένα τραγούδι που απέδωσε ενώπιον 50.000 κόσμου σε μια υποβλητική ατμόσφαιρα το 1994 στην Πλατεία Μαρτύρων με τη μοναδική βελούδινη μελαγχολική φωνή της η Φαϊρούζ, πάνω σε μια μελωδία του Ζοζέφ Κοσμά του 1945, το «Λι Μπεϊρούτ». Πολλοί είπαν τότε ότι εκείνη τη στιγμή η κανονικότητα επέστρεψε στη χώρα. «Χαιρετισμούς μέσα από την καρδιά μου στη Βηρυττό. Φιλιά στη θάλασσα και στα σύννεφα. Στον βράχο που μοιάζει με το πρόσωπο ενός γέρου ναυτικού. Στην πόλη την καμωμένη από την ψυχή των ανθρώπων της, από κρασί, από τον ιδρώτα τους, από ψωμί και γιασεμί. Πώς έφτασε λοιπόν να 'χει γεύση φωτιάς και κάπνας;».
Φωτογραφίες: Θάνος Παναγόπουλος
