1903. Οι 10 μεγαλύτερες πόλεις της Αυστροουγρικής αυτοκρατορίας είναι: Βιέννη (2 εκατομμύρια πληθυσμός με τα προάστια), Βουδαπέστη (1,2 εκατομμύριο), Πράγα, Τεργέστη, Λβοφ, Κρακοβία, Γκρατς, Μπρνο, Σέγκεντ και Σουμπότιτσα. Έναν αιώνα αργότερα, θα ανήκουν σε επτά διαφορετικές χώρες, Αυστρία, Ουγγαρία, Τσεχία, Ιταλία, Ουκρανία, Πολωνία και Σερβία, ενδεικτικό του μεγέθους της αυτοκρατορίας. Αν ληφθούν υπόψη και άλλες πόλεις της από τις 25 μεγαλύτερες, όπως Ζάγκρεμπ, Μπρατισλάβα και Τιμισοάρα, θα ανήκουν σε 10 διαφορετικές χώρες, προστιθέμενων των Κροατία, Σλοβακία και της Ρουμανία.
Μια μικρότερη πόλη της αυτοκρατορία, η οποία επίσης θα ανακηρυχθεί μελλοντικά πρωτεύουσα, είναι το Σαράγεβο. Όταν υπήχθη, το 1878, με τη Συνθήκη του Βερολίνου, στην Αυστροουγρική αυτοκρατορία, ήταν μια πόλη «περιφερειακή» με ανατολίτικο χαρακτήρα μετά από 427 χρόνια τουρκοκρατίας. Στα επόμενα 40 χρόνια, οι Αυστριακοί μεταμορφώνουν αρχιτεκτονικά την πόλη. Εισάγουν πολεοδομικούς κανόνες και επιβάλλουν οικοδομικές άδειες και κανονισμούς ύψους κτηρίων, ακόμη και αρμονικής αισθητικής συνύπαρξης κτισμάτων. Εγκαθίσταται έτσι ένας ιδιότυπος «ιστορικισμός» καθώς οι τρέχουσες τάσεις στην Ευρώπη υιοθετούνται σε κάθε καινούργιο σχέδιο, παράλληλα με έναν εξίσου ιδιότυπο οριενταλισμό που ενδυναμώνει την εθνική ταυτότητα των Βόσνιων. Η Αρ νουβώ Έπαυλη Τζόσουα Σαλόμ του 1901 συνυπάρχει με το νεοκλασικό Εθνικό Μουσείο του 1888 και ο νεογοτθικός καθεδρικός των Καθολικών του 1889 με την οριενταλικού ύφους Μεγάλη Συναγωγή του 1902.
Εν μέσω αυτής της μεταμόρφωσης της οθωμανικής πόλης, που έχει ως επίσημο έτος ίδρυσης το 1461, ανεγείρεται την τρίτη χρονιά του 20ού αιώνα μια εντυπωσιακή έπαυλη με κίονες στην πρόσοψη, τριγωνικό τύμπανο, μνημειακή είσοδο και παράθυρα με θόλους. Είναι αναμφίβολα από τα ωραιότερα κτήρια του Σαράγεβου. Ιδιοκτήτης του είναι ένας 34χρονος Κροάτης δικηγόρος με διδακτορικό στη Βιέννη, ονόματι Νίκολα Μάντιτς.
Τρίτη 8 Μαΐου 1945. Ενώ στις 23.01 πρόκειται να υπογραφεί στο Κάρλχορστ η άνευ όρων παράδοση του γερμανικού στρατού στους Συμμάχους, 1.500 χιλιόμετρα νοτιοανατολικότερα, στο Ζάγκρεμπ, ο φιλοναζί πρωθυπουργός του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας Νίκολα Μάντιτς εγκαταλείπει τη χώρα και περνά τα αυστριακά σύνορα. Μία εβδομάδα αργότερα, παραδίδεται στους Βρετανούς ζητώντας πολιτικό άσυλο, αυτοί όμως τον βάζουν στις 18 Μαΐου σε ένα τραίνο και τον παραδίδουν στους Γιουγκοσλάβους παρτιζάνους. Στις 6 Ιουνίου καταδικάζεται από στρατοδικείο του Ζάγκρεμπ εις θάνατον ως εγκληματίας πολέμου και εκτελείται την Πέμπτη 7 Ιουνίου.
Άλλα 400 χιλιόμετρα νοτιοανατολικότερα, στο Ζάγκρεμπ, ένα εντυπωσιακό κτήριο εκλεκτικιστικού ύφους εθνικοποιείται. Πρόκειται για τη Βίλα Μάντιτς, την κατοικία του εκτελεσθέντος δεύτερου και τελευταίου πρωθυπουργού του βραχύβιου κράτους-μαριονέτα Γερμανών και Ιταλών. Στα 42 χρόνια που μεσολάβησαν, ο νεαρός δικηγόρος είχε γίνει ένας από τους ισχυρότερους Κροάτες πολιτικούς της Βοσνίας συνομιλώντας μάλιστα απευθείας με τον Χίτλερ και τον φον Ρίμπεντροπ.
Μετά την εθνικοποίησή της η Βίλα Μάντιτς θα στεγάσει γιουγκοσλαβικές και ξένες υπηρεσίες, όπως το προξενείο των ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 1960.
Τετάρτη 8 Φεβρουαρίου 1984. Τελετή έναρξης των 14ων Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Σαράγεβου, που επικρατεί στην ψηφοφορία του Σαππόρο της Ιαπωνίας και του Φάλουν της Σουηδίας - πρώτων χειμερινών που διοργανώνονται είτε σε σοσιαλιστική είτε σε σλαβόφωνη χώρα και πρώτων Ολυμπιακών στη Βαλκανική μετά την Αθήνα το 1896. Την ίδια ημέρα εγκαινιάζεται στη Βίλα Μάντιτς το Μουσείο Ολυμπιακών Αγώνων με επίσημο καλεσμένο τον Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ στην πρώτη του παρουσία σε Ολυμπιακούς Αγώνες με την ιδιότητα του προέδρου της ΔΟΕ, την οποία θα διατηρήσει επί 17 χρόνια.
Δευτέρα 27 Απριλίου 1992. Τρεις εβδομάδες από την έναρξη του πολέμου της Βοσνίας, που θα διαρκέσει 3 χρόνια και 8,5 μήνες, η Βίλα Μάντιτς δέχεται επίθεση με χειροβομβίδες. Κάποια πολύτιμα εκθέματα του μουσείου γίνονται στάχτη, ενώ και το κτήριο υφίσταται σοβαρές ζημιές. Πάντως, το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής διασώζεται και μεταφέρεται στο Ολυμπιακό συγκρότημα Ζετρά, το οποίο θα μετονομασθεί, μετά τον θάνατο του εβδόμου προέδρου της ΔΟΕ, το 2010, σε Ολυμπιακή Αίθουσα Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ καθώς την είχε εγκαινιάσει στις 14 Φεβρουαρίου 1982.
Δευτέρα 17 Σεπτεμβρίου 2019, μεσημέρι. Από την παλαιά πόλη του Σαράγεβου ανηφορίζω στο 7 Πετρακιτζίνα και τη Βίλα Μάντιτς. Είναι γεμάτη εργάτες. Οι αρχές σχεδιάζουν να επαναλειτουργήσει εδώ το Ολυμπιακό Μουσείο. Ολόγυρα οι υπόλοιπες βίλες, Ράιτερ, Ραίντις και Μικλάου, συνθέτουν ένα «βιεννέζικο» σκηνικό, χαρακτηριζόμενες όλες μαζί από το 2009 Εθνικό Μνημείο.
Αυστροουγρική αυτοκρατορία, Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας, Γιουγκοσλαβία, Βοσνία, Πόλεμοι, Ολυμπιακοί Αγώνες, μουσείο... Η ιστορία μιας χώρας αποτυπωμένη σε ένα κτήριο του 1903.
Φωτογραφίες: Θάνος Παναγόπουλος
