Μία από τις προβολές που προκάλεσαν αίσθηση στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που ολοκληρώνεται την Κυριακή, ήταν η πρώιμη παρουσίαση του «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία-Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας» των Μιχάλη Ασθενίδη και Βασίλη Λούρα. Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ που επιχειρεί μια γενναία καταγραφή της ζωής της Ελληνίδας υψιφώνου αλλά και της παρακαταθήκης που άφησε στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Η ταινία επιχειρεί να φωτίσει την περίοδο της προσωπικής και καλλιτεχνικής ενηλικίωσης της Κάλλας στην Αθήνα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, από το 1937 έως το 1945, καθώς και τα χρόνια της επανασύνδεσης με την Ελλάδα, με τη «Νόρμα» και τη «Μήδεια» στην Επίδαυρο.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε και η παρουσία της Άννας Κωνσταντινίδη-Απέργη, της μέχρι πρότινος προέδρου του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών και μέλους της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η οποί, προλογίζοντας το ντοκιμαντέρ «Μπέττυ» του Δημήτρη Σταύρακα, που αναφέρεται στην Μπέττυ Βακαλίδου, είπε: «Είναι πολύ σημαντικό στην εποχή μας, που ολοένα και αυξάνονται οι τρανσφοβικές, ομοφοβικές και ρατσιστικές επιθέσεις κατά ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, πρωτοβουλίες όπως αυτό το αφιέρωμα να πυκνώνουν και να γίνονται πιο δυνατές».
Για να φτιαχτεί το φιλμ «Λαϊκοί βάρδοι», ο σκηνοθέτης Θάνος Κουτσανδρέας χρησιμοποίησε το ανεξάντλητο υλικό αρχείου του Πάνου Γεραμάνη, παρουσιαστή της ομώνυμης εκπομπής του Δεύτερου Προγράμματος που κράτησε από το 1990 μέχρι το 2005. Η ταινία ξετυλίγει έναν πλούτο πληροφοριών για την ιστορία του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού μέσα από μεταδώσεις, αφιερώματα και αρθρογραφία που αναφέρονται σε ιστορικά στέκια, σε πιστούς ραδιοφωνικούς ακροατές και σε ανθρώπους που έζησαν από κοντά τον Π. Γεραμάνη.
Οπως ήταν αναμενόμενο, μάγεψε το κοινό ο Φίλιππος Κουτσαφτής με την ταινία «Οι Ελευσίνιοι» και την αέναη επιστροφή του στον τόπο που γέννησε το αλησμόνητο «Αγέλαστος πέτρα». Το νέο κινηματογραφικό πόνημα του Φ. Κουτσαφτή είναι ένα ελευσίνιο μυστήριο από μόνο του, ένα ρέκβιεμ για έναν τόπο που μοιάζει ρημαγμένος και μυθικός ταυτόχρονα, με έντονη συγκινησιακή φόρτιση για τις ιστορίες ανθρώπων που αγαπήθηκαν και ξεριζώθηκαν, πάντα με γνήσιο σκηνοθετικό μεγαλείο που προσδίδει μυθολογική διάσταση στο φαινομενικά αόρατο και ασήμαντο.
Η μνήμη, οι ρίζες και οι αλησμόνητες ιστορίες μιας άλλης εποχής
Ιδιαίτερο στιλ και προσωπικό αποτύπωμα έχει η ταινία «Λενάκι, δυο φωτιές και δυο κατάρες» του Δημήτρη Ινδαρέ, ο οποίος είχε έρθει στην επικαιρότητα για τον χειρότερο λόγο στα τέλη του 2019, όταν κακοποιήθηκε από την αστυνομία στην ταράτσα του σπιτιού του. Η ταινία εστιάζει στην ιστορία ενός πάθους που γέννησε και ένα δημοτικό τραγούδι. Μια νεαρή από την Αχαΐα ερωτεύεται λίγο πριν από την Επανάσταση έναν Τουρκαλβανό τσιφλικά και κλέβονται. Την ιστορία θα ακολουθήσουν δίκες, άγρια φονικά, φωτιές, σε ένα ιστορικό ντοκουμέντο που λειτουργεί σαν οικογενειακό παραμύθι του σκηνοθέτη για τις ρίζες του.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο «Κόκκινος δάσκαλος» του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου, που αναφέρεται στην προσωπικότητα του Νίκου Πλουμπίδη, ο οποίος χάθηκε άδοξα. Οι μαρτυρίες και το συλλογικό δράμα αναβιώνουν την ιστορία του Ν. Πλουμπίδη, που αποκηρύχθηκε από παντού και χαρακτηρίστηκε προδότης, μέσα από αυτοβιογραφικά σημειώματα, προσεκτικές τοποθετήσεις και υλικό που παραθέτει ο δημιουργός των ταινιών «Ημερολόγια καταστρώματος-Γιώργος Σεφέρης» και «Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη» για να καλύψει μισό αιώνα προσωπικής ιστορίας του ανθρώπου με το παρατσούκλι ο «Κόκκινος δάσκαλος», το οποίο απέκτησε εξαιτίας των σπουδών του στη Λενινιστική Σχολή της Μόσχας.
Τέλος, ξεχώρισε το «01» του Δημήτρη Μουζακίτη, ένα βαθιά ανθρώπινο φιλμ, που μιλάει με τρυφερότητα για την πικρή και αναπόφευκτη εξασθένηση της μνήμης στα γηρατειά, όπου σβήνει τις εικόνες των νεανικών επαναστάσεων. Η ταινία εστιάζει στον ποιητή Νάνο Βαλαωρίτη, στα τελευταία χρόνια της ζωής του στο κέντρο της Αθήνας, όπου συζούσε μαζί με τη ζωγράφο Μαρί Γουίλσον. Μέσα από έναν προσωπικό μικρόκοσμο ξεδιπλώνονται πολύπλευρες εκφάνσεις του δημιουργικού βίου. Ο Ν. Βαλαωρίτης αναζητά αρχεία, ανακαλύπτει γραπτά, ανασύρει εικόνες, επιδεικνύει και μιλάει ζωηρά για την αγάπη του για τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία. Τα περισσότερα πρόσωπα και γεγονότα της ζωής του τα έχει ξεχάσει, όμως οι τέχνες που αγάπησε και τα κοινωνικά ρεύματα για τα οποία πάλεψε είναι ζωντανά. Άλλωστε, οι περισσότερες ταινίες τεκμηρίωσης έχουν αυτόν τον ρόλο: να κουβαλούν τη σκυτάλη της προφορικής παράδοσης και να γίνονται χρονοκάψουλες για να μην νιώσει ποτέ προδομένο το εξασθενημένο από την προσπάθεια και κουρασμένο από τον χρόνο ανθρώπινο μυαλό.
