Οι παραστάσεις του σε μυούν στα άχραντα των κειμένων και στα μυστήρια της γλώσσας. Το φως και η εκφορά του λόγου αποτελούν κυρίαρχα στοιχεία στη δουλειά του και αναπόσπαστα κλειδιά προκειμένου να επιτελεστεί η θεατρική πράξη. Ο Δήμος Αβδελιώδης, ταγμένος στην τέχνη του και στην καθαρτική επίδρασή της, ακολουθεί τους κανόνες που εξαρχής έθεσε ο Αριστοτέλης για τη θεατρική πράξη και της δίνει νέες διαστάσεις. Είτε αποδίδει σκηνικά το αρχαιοελληνικό κείμενο, είτε κινηματογραφικά αποκαλύπτει τη μελωδία της ντοπιολαλιάς της γενέτειράς του Χίου, είτε ακολουθεί τη γλώσσα του Σολωμού, του Βιζυηνού και του Παπαδιαμάντη, είτε ακούει τις ανάσες των λέξεων του Λόρκα και του Μπέκετ, προσκαλεί κάθε φορά τον θεατή σε μια μυσταγωγία. Οι παραστάσεις του καθηλώνουν και ενθουσιάζουν. «Η πηγαία συγκίνηση είναι το πιο απλό και το πιο πειστικό κριτήριο ότι αυτό που είδαμε ήταν πραγματική και επωφελής τέχνη και όχι χάσιμο χρόνου» εξηγεί.
Από τους σημαντικότερους δημιουργούς του θεάτρου και του κινηματογράφου μας, ο Δήμος Αβδελιώδης δεν σπαταλιέται ούτε σπαταλά τις δυνάμεις και την έμπνευσή του. Για τον ίδιο άλλωστε τόσο το θέατρο όσο και ο κινηματογράφος «είναι πηγή ζωής». Από τις αρχές του χειμώνα, που απέκτησε τη θεατρική στέγη που φέρει το όνομά του στο Studio Art Cinema, μπορεί πλέον να δημιουργεί και να ερευνά απρόσκοπτα τα αγαπημένα του κείμενα παρουσιάζοντας σταδιακά τις παραστάσεις του και κυρίως ενθαρρύνοντας τον θεατή να καταδυθεί σε απαιτητικό θέαμα. Με αφορμή τη νέα του θεατρική στέγη, όπου το επόμενο διάστημα θα παρουσιαστεί «H θαλασσινή ωδή του Fernando Pessoa και τα fados της εφηβείας μου» με την Αλίκη Καγιαλογλου (6/4) και θα επαναληφθούν «Η αναπαράσταση της δίκης του Σωκράτη» (27-28/4) και το «Όνειρο στο κύμα, έρως ήρως» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (Μεγάλη Δευτέρα 29 Απριλίου), ο γνωστός σκηνοθέτης μιλάει για την τέχνη του, την εργασία του, τα σχέδιά του στο θέατρο και στον κινηματογράφο.
Στις αρχές του χειμώνα ιδρύθηκε η Θεατρική Σκηνή Δήμου Αβδελιώδη στο Studio Art Cinema. Πόσο καθοριστική είναι η στέγη για έναν δημιουργό αυτή την περίοδο; Σε ανακούφισε;
Ο κινηματογράφος Studio ιδρύθηκε το 1967 από τον πολυσχιδή στοχαστή Σωκράτη Καψάσκη και λειτουργούσε ως τη δεκαετία του ’90. Το 2014 ο Βελισσάριος Κοσσυβάκης επανίδρυσε την ιστορική αυτή αίθουσα και πέρσι με προσκάλεσε και μου πρότεινε την ίδρυση της θεατρικής σκηνής με το όνομά μου και τον ευχαριστώ πραγματικά, γιατί μου δίνεται η ευκαιρία και να διατηρήσω το ρεπερτόριο των έργων που έχω κάνει ως τώρα αλλά και να ετοιμάσω νέα.
Παρακολουθώντας τις παραστάσεις σου, ο θεατής νιώθει πως συμμετέχει σε μια μυσταγωγία. Αυτό είναι το ζητούμενο; Αυτό είναι το θέατρο;
Η μυσταγωγία δημιουργείται από τον συντεταγμένο τρόπο της ερμηνείας των ηθοποιών, η οποία δεν αφήνει περιθώρια για χάσματα ή για αδόκιμες εκφραστικές επιλογές που διακόπτουν την αλληλουχία του νοήματος. Είναι ένας έντεχνος τρόπος γιατί υπακούει αποκλειστικά σε μουσικές παραμέτρους ως προς τη χρήση της φωνής για την ερμηνεία. Κι αυτό είναι το μέσο ώστε να φτάσει ο θεατής στη μέθεξη, που για μένα είναι ο ενθουσιασμός και η πηγαία συγκίνηση.
Τι είναι συγκίνηση; Είναι απαραίτητη προϋπόθεση και είναι ίδια για το θέατρο και τον κινηματογράφο;
Η πηγαία συγκίνηση είναι το πιο απλό και το πιο πειστικό κριτήριο ότι αυτό που είδαμε ήταν πραγματική και επωφελής τέχνη και όχι χάσιμο χρόνου. Λέω πηγαία, γιατί υπάρχει και η συγκίνηση που προκαλείται είτε με συναισθηματική πίεση είτε για διάφορους άλλους υποκειμενικούς λόγους, που δεν έχουν σχέση με το ίδιο το έργο ή την παράσταση. Η τέχνη του θεάτρου από την καταγωγή της αποβλέπει στην κάθαρση, που είναι ο ενθουσιασμός ως αποτέλεσμα της συγκίνησης. Η παράδοση αυτή, που προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό δράμα, το οποίο εξακολουθεί μέχρι σήμερα να αποτελεί μοντέλο της δραματουργικής τέχνης, έχει κανόνες που έχουν διατυπωθεί από τον Αριστοτέλη και παραμένουν οι ίδιοι ως σήμερα χωρίς να ανατραπούν από μια νέα θεωρία. Οι πρώτοι δραματουργοί, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης και ο Αριστοφάνης, μπορεί να μην είχαν επίγνωση αυτών των κανόνων όταν έγραφαν τα πρώτα τους έργα. Αλλά ήξεραν ότι τη συγκίνηση και τον ενθουσιασμό που θα μετέδιδαν θα τα απολάμβαναν στο πολλαπλάσιο από το κοινό τους. Συγκίνηση βέβαια δεν είναι απαραίτητα το κλάμα ή το γέλιο, αλλά η ψυχική ευφορία που αισθανόμαστε όταν επανασυνδεόμαστε με την όντως πραγματικότητα των ιδεών μέσα από τη λογική και τη δραματουργική τάξη και τη βεβαιότητα που μας γεννιέται ότι δεν είναι ούτε μάταιος ούτε ανέφικτος ρομαντισμός ή προσωπικός μας πόθος η πάγιά μας ανάγκη για αλληλοκατανόηση, συνύπαρξη, ειρήνη και χαρά. Έτσι, μ’ αυτά μπορούμε να εκτιμάμε από μόνοι μας πως το θέατρο και ο κινηματογράφος έχουν διπλό χαρακτήρα: Είτε θα μας ενθουσιάζουν και θα μας ενθαρρύνουν για να μπορούμε να διαχειριστούμε με ψυχραιμία την οποιαδήποτε κρίση είτε θα μας αποπροσανατολίζουν από την πραγματικότητα αυξάνοντάς μας τη σύγχυση, ανακυκλώνοντας την κρίση και οδηγώντας μας στη μοιρολατρία και στην καθήλωση.
Ο λόγος έχει ιδιαίτερη σημασία στο έργο σου, θεατρικό και κινηματογραφικό. Γιατί;
Ο λόγος είναι το αίτιο και ο σκοπός κάθε έντεχνου έργου και εμπεριέχει όλες τις σχετικές πληροφορίες που το συντάσσουν όντας η αυθεντική πηγή της συγκίνησης. Όλες οι άλλες τέχνες που συνδράμουν στο θέατρο πρέπει να τον υπηρετούν. Στο θέατρο λένε ότι κάνω κινηματογράφο, γιατί οι θεατές βλέπουν, ακούγοντας κατά τη διάρκεια της παράστασης, την αλληλουχία των εικόνων και των ιδεών του κειμένου, ενώ στον κινηματογράφο με τις μέχρι τώρα ταινίες είναι σαν να έχω κάνει θέατρο, επειδή ο λόγος γίνεται εικόνα.
Πώς οργανώνεις τη μέθοδο της εκφοράς του λόγου; Πώς δουλεύεις πάνω στη γλώσσα;
Στο θέατρο δεν υπάρχει καμία εγγύηση αν εμπιστευθούμε μόνο τις καλές μας προθέσεις ή το πάθος μας, αν δεν έχουμε κατακτήσει την τεχνογνωσία που έχουν οι μουσικοί αλλά και οι χορευτές στην Τέχνη, γιατί και η Τέχνη είναι επιστήμη, αφού υπάγεται σε κανόνες που μετρούνται με μαθηματικούς και φυσικούς νόμους, οι οποίοι διδάσκονται και μπορούν να γίνουν κτήμα του καθενός. Δουλεύω με τη λογική/μουσική μέθοδο που ανακάλυψα και δεν έχει σχέση με την ορθοφωνία, αλλά κυρίως με τη λογική διαχείριση της φράσης και μετά τη μουσική της εκτέλεση, που γίνεται πλέον συντεταγμένα ως κανονική παρτιτούρα. Έτσι δεν έχουμε ένα περιγραφικό, αλλά βιωματικό γεγονός. Είναι μια τεχνογνωσία που αποτελείται από κανόνες λογικούς και μουσικούς και μπορεί να κάνει κατανοητά ακόμα και τα πιο δύσκολα κείμενα ώστε να μπορούν να τα απολαμβάνουν και μικρά παιδιά ή άνθρωποι που δεν έχουν τύχει παιδείας. Το θέατρο είναι ένα μοναδικό και αναντικατάστατο είδος επικοινωνίας, που όταν γίνεται έντεχνα, μπορεί κυριολεκτικά να επηρεάσει θετικά τη ζωή των ανθρώπων μέσα από τη μέθεξη που προσφέρει δίνοντάς μας ενθουσιασμό και πίστη για τη ζωή.
Ρίτσος, Θουκυδίδης, Σολωμός, Παπαδιαμάντης είναι δημιουργοί στους οποίους επανέρχεσαι. Τι νέο αναζητάς κάθε φορά στα κείμενά τους;
Διανύουμε μια εποχή γενικής αναθεώρησης, που δημιουργεί την ίδια στιγμή ανασφάλεια αλλά και αισιοδοξία. Η ανασφάλεια δεν είναι μια πραγματικότητα για να τη φοβόμαστε, αλλά ένα συναίσθημα κενότητας όταν έχουμε χάσει τον ενθουσιασμό μας. Οι μεγάλοι αλλά και ταπεινοί αυτοί διανοητές αποκαλύπτουν με καθαρότητα στο έργο τους το νόημα και τον σκοπό της ανθρώπινης ύπαρξης καθώς και τον ηθικό αλγόριθμο που είναι ο διαχρονικός κανόνας για να αντιπαρέλθει κανείς την αλαζονεία και την ύβρη αλλά και την άγνοια του κινδύνου. Μαθήματα ζωής που είναι αντίδοτο στα αρνητικά μας συναισθήματα και στην απάθεια.
Τι επιδιώκεις επιμένοντας να παρουσιάζεις τα κείμενα στη γλώσσα που γράφτηκαν;
Στα πρωτότυπα κείμενα υπάρχουν καταγεγραμμένα με απόλυτη ακρίβεια τα αυθεντικά αισθήματα του συγγραφέα και των ηρώων του, επειδή η σύνθεση των λέξεων έχει αιχμαλωτίσει μέσα τους αυτή την αλήθεια ως ζωντανό ντοκουμέντο που παραμένει αθάνατο. Για παράδειγμα, η αρχαία πλατωνική γλώσσα στην «Απολογία του Σωκράτη» δίνει με απόλυτη ακρίβεια τα αισθήματα του Σωκράτη όταν μιλούσε στο δικαστήριο της Ηλιαίας. Δεν είναι δηλαδή πρωτίστως θέμα αισθητικής, αλλά δραματουργικής ενσάρκωσης της αλήθειας.
Τι έχεις καταρχήν στον νου σου όταν ξεκινάς να σκηνοθετείς μια παράσταση;
Μόνο το κείμενο. Όλα πηγάζουν απ’ αυτό.
Το κοινό τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό αντιδρά με ενθουσιώδη τρόπο στις παραστάσεις σου. Πού το αποδίδεις; Τι αποκομίζεις από αυτή την αντίδραση;
Γιατί αναδεικνύονται με τον έντεχνο τρόπο που περιέγραψα οι πανανθρώπινες αξίες που είναι επιθυμητές από κάθε ανθρώπινο πλάσμα της Γης, ανεξάρτητα από το έθνος, τη φυλή και το φύλο, και όχι με το σκηνοθετικό ή το ερμηνευτικό επίτευγμα, τα οποία μπήκαν στην υπηρεσία του νοήματος και μόνο.
Ο Λόρκα έχει γράψει ότι «το ουσιαστικό θέατρο είναι σχολείο γέλιου και θρήνου». Εσύ τι θεωρείς;
Συμφωνώ, γιατί το γέλιο είναι ενθουσιασμός. Όσο για τον θρήνο, θαρρώ πως εννοούσε τον θεατρικό θρήνο, που τον απολαμβάνουμε σαν αισθητικό αναπαραστατικό γεγονός και όχι σαν πραγματική ωδίνη. Είμαι λάτρης του Λόρκα. Είναι ο μόνος που δεν ακολούθησε τη σαιξπηρική οδό και έκανε ένα θέατρο μοναδικό.
Το θέατρο, ο κινηματογράφος τι είναι για σένα; Τι είναι για τον άνθρωπο;
Ο κινηματογράφος είναι για μένα ένα μέσο έκφρασης που μέχρι τώρα μου έδωσε τη δυνατότητα να καταγράψω τις αξίες του λαϊκού πολιτισμού στην Ελλάδα, και πιο συγκεκριμένα στην πατρίδα μου τη Χίο, έτσι όπως εκφράστηκε μέχρι τη δεκαετία του 1970. Ο κινηματογράφος μπορεί να αποδώσει ολογραφικά αυτό που ουσιαστικά θέλεις να κοινωνήσεις με τους άλλους. Τη χαρά που μου έδωσε αυτός ο πολιτισμός ήθελα να τη μοιραστώ με τους άλλους. Έτσι έκανα τις ταινίες μου. Δεν τις έκανα μόνο για να δείξω το παρελθόν, αλλά επειδή πιστεύω βαθιά ότι είναι μοντέλα ενός τρόπου ζωής που αξίζει να κρατήσουμε στη νέα εποχή, τις αξίες που δημιούργησε. Η αγάπη, ο σεβασμός για τη φύση, η χαρά της ζωής, η απόλαυση των μικρών πραγμάτων, η χαρά του παιχνιδιού, η αγαπητική σχέση με τα ζώα είναι πηγή ζωής. Για μένα πηγή ζωής είναι και θέατρο. Την ίδια αξία έχουν αυτές οι δύο τέχνες για τη δική μου ζωή και δημιουργία. Το θέατρο για τον άνθρωπο εξ αντικειμένου είναι υπόδειγμα τρόπου σκέψης και δράσης. Αυτό είναι πάρα πολύ σοβαρό και πρέπει να το λάβουμε όλοι υπόψιν, διότι αν μια τέχνη δεν προάγει το καλό, τότε αποδομούνται η νηφαλιότητα, η γαλήνη και τη θέση τους παίρνουν η σύγχυση, η απάθεια, η βία.
Γι’ αυτό ερευνάς τα ομηρικά έπη; Έχεις πει ότι έχεις ξεκινήσει να δουλεύεις πάνω στην «Ιλιάδα» και στην «Οδύσσεια».
Ξεκίνησα πριν από χρόνια να σχεδιάζω και να δοκιμάζω την παρουσίαση της «Ιλιάδας» στην αυθεντική ομηρική γλώσσα, αλλά δεν είχα την απαραίτητη οικονομική δύναμη να ολοκληρώσω μια τέτοια παραγωγή. Ωστόσο, τα ομηρικά έπη είναι πάντα στη σκέψη μου γιατί θεωρώ πως αποτελούν την απαρχή του πλανητικού μας πολιτισμού. Είναι δύο βίβλοι που τροφοδοτούν τον άνθρωπο με πίστη για την οντότητά του στην περίπτωση της «Οδύσσειας», και τον εκπαιδεύουν να αποφεύγει το χειρότερο όλων, που είναι το μίσος, στην περίπτωση της «Ιλιάδας».
Στο θέατρο, εκτός από τις παραστάσεις που έχουν αναγγελθεί, τι προγραμματίζεις;
Παίζω με την ιδέα να ασχοληθώ με έναν σπουδαίο Θεσσαλονικιό πεζογράφο.
Στον κινηματογράφο ετοιμάζεις κάτι καινούργιο;
Θα έχω σχετικά σύντομα νέα για μια καινούργια ταινία που βρίσκεται στη διαδικασία εγγραφής του σεναρίου από ένα εξαιρετικό ελληνικό μυθιστόρημα.
Εχεις θητεύσει ως διευθυντής στο ΔΗΠΕΘΕ Χίου. Τι σε δίδαξε αυτή η ενασχόληση για την πολιτιστική διαχείριση;
Τα ΔΗΠΕΘΕ ήταν και είναι μια σημαντική πολιτιστική ενδυνάμωση των περιφερειών που χρειάζονται διαρκή ανανέωση και παρέμβαση στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με ποιοτικά έργα. Η καλλιτεχνική εκπαίδευση που τόσο λείπει από το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι απαραίτητη για την υγιή ανάπτυξη των νέων παιδιών, για την καλλιέργεια των μελλοντικών πολιτών. Τα παιδιά να μην τα υποτιμούμε, έχουν πολύ σοβαρό κριτήριο και μπορούν να ξεχωρίσουν την ποιότητα.
