Αυτές τις ημέρες, και με αφορμή την προαναγγελθείσα αλλά μηδέποτε πραγματοποιηθείσα συνάντηση του κ. Μητσοτάκη με τον κ. Σούνακ, επανήλθε στη δημόσια σφαίρα το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στη χώρα.
Δεν είναι η πρώτη φορά που παρακολουθούμε αυτή τη συζήτηση. Ήδη από το 2019 μάθαμε ότι ο κ. Μητσοτάκης στις συναντήσεις του με τον τότε πρωθυπουργό της Αγγλίας Μπ. Τζόνσον συζήταγε μαζί του την πιθανότητα δανεισμού των Γλυπτών. Αυτή η ατυχέστατη πρωτοβουλία δεν κατέδειξε μόνο το μέγεθος της αδιανόητης άγνοιας για τις πάγιες ελληνικές θέσεις για το ζήτημα, αλλά ξεσήκωσε και θύελλα αντιδράσεων όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και στο εξωτερικό στη διεθνή επιστημονική κοινότητα, καθώς αν ευοδωνόταν μια τέτοια συμφωνία, ουσιαστικά η Ελλάδα αυτοβούλως θα δήλωνε παραίτηση από κάθε νόμιμο δικαίωμά της δημιουργώντας το χειρότερο δυνατό προηγούμενο.
Η αλήθεια είναι ότι αυτό το ολίσθημα στην πορεία διορθώθηκε, αλλά παρέμεινε η μυστική πολιτιστική διπλωματία. Είχαμε, για παράδειγμα, επιλεγμένες διαρροές στον Τύπο για μυστικές συναντήσεις της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας με τον τότε διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου Τζ. Όσμπορν και «παραγωγικές συζητήσεις», οι οποίες εκ του αποτελέσματος δεν κατέληξαν πουθενά.
Αποτέλεσμα της πίεσης που ασκήθηκε στην κυβέρνηση για να μην απομακρυνθεί από την πάγια θέση για τη μόνιμη επιστροφή χωρίς όρους και προϋποθέσεις των τμημάτων του γλυπτού διάκοσμου του Παρθενώνα που εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο ήταν να υπάρξουν, τελικά, δηλώσεις τόσο της υπουργού Πολιτισμού όσο και του κυβερνητικού εκπροσώπου που επιβεβαίωναν ότι η χώρα δεν αναγνωρίζει δικαιώματα ιδιοκτησίας και κυριότητας των Γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο.
Σήμερα, μετά την ακύρωση της συνάντησης Μητσοτάκη-Σούνακ, φαίνεται πως βρίσκεται μπροστά μας μια χρυσή ευκαιρία για να υπενθυμίσουμε στη διεθνή κοινή γνώμη το δίκαιο του ελληνικού αιτήματος για τη μόνιμη επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα και την έκθεσή τους στον φυσικό τους χώρο, που δεν είναι άλλος από το Μουσείο Ακρόπολης.
Συμμάχους σε αυτή την προσπάθεια έχουμε πολλούς. Τόσο τη βρετανική κοινή γνώμη που φαίνεται να έχει αλλάξει στάση για το θέμα, τις διεθνείς επιτροπές που έχουν συσταθεί, την ίδια την UNESCO, που με την ιστορικής σημασίας απόφασή της του 2021 αναγνωρίζει πως το θέμα αποτελεί διακυβερνητική διαφορά και καλεί τη βρετανική κυβέρνηση να προσέλθει σε διάλογο με την ελληνική ώστε τα Γλυπτά να επιστρέψουν μόνιμα στην Ελλάδα.
Στη σημερινή ευνοϊκή συγκυρία, έχει γίνει πλήρως κατανοητό ότι η παραμονή των Γλυπτών στο Βρετανικό Μουσείο είναι απαράδεκτη και διαιωνίζει τον κατακερματισμό του γλυπτού διάκοσμου του πιθανώς εμβληματικότερου μνημείου της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Πέρα από τους τακτικισμούς της βρετανικής πλευράς, είναι πλέον σαφές ότι δεν υπάρχει ούτε ένα επιστημονικό ή ηθικό επιχείρημα για την παραμονή των Γλυπτών στην αίθουσα Duveen, την ίδια στιγμή που στον δημόσιο διάλογο έχει υπεισέλθει η συζήτηση για την «ηθική των μουσείων».
Δεν υπάρχει, λοιπόν, ουσιαστικά κανένας λόγος να επανέρχεται η ελληνική κυβέρνηση σε διαπραγματεύσεις κάτω από το πέπλο της μυστικότητας, σε λύσεις που θα περιλαμβάνουν τις λέξεις «δάνειο», γιατί έτσι αναγνωρίζει το δικαίωμα νόμιμης ιδιοκτησίας στο Βρετανικό Μουσείο, «σύμπραξη», «ανταλλαγή», ή ακόμα και στη δημιουργία παραρτημάτων όπου θα εκτίθενται στο πλαίσιο μιας ανταλλακτικής συμφωνίας εκθέματα από ελληνικά δημόσια μουσεία ως αντίδωρο για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Χρειάζεται αλλαγή πολιτικής λοιπόν. Να μπει ένα οριστικό τέλος στη μυστική πολιτιστική διπλωματία που μέχρι σήμερα όχι μόνο δεν έχει αποφέρει καρπούς, αλλά δημιούργησε περισσότερα προβλήματα από όσα υποτίθεται ότι θα έλυνε. Να γίνει ξεκάθαρο ότι η ελληνική κυβέρνηση αντιμετωπίζει το Βρετανικό Μουσείο ως έναν πολιτιστικό οργανισμό που κατέχει τα Γλυπτά του Παρθενώνα από χρόνο που δεν είχαν θεσπιστεί διεθνείς κανόνες για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, στους οποίους σήμερα οφείλουν να συμμορφώνονται όλοι οι δημόσιοι και ιδιωτικοί πολιτιστικοί οργανισμοί στις χώρες που έχουν υπογράψει τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις.
Εφόσον, λοιπόν, επιστρέψουν μόνιμα τα Γλυπτά του Παρθενώνα αλλά και η έκτη Καρυάτιδα στον φυσικό τους χώρο, χωρίς υπό όρους κατοχή, χωρίς δανεισμό, χωρίς ανταλλαγή, τότε πραγματικά σε αυτή την περίπτωση μπορεί να υπάρξει συμφωνία για τη λειτουργία περιοδικών εκθέσεων με αρχαία έργα τέχνης από τις συλλογές των ελληνικών δημόσιων μουσείων.
Μια τέτοια πρόταση, βέβαια, προϋποθέτει την αναγνώριση από την πλευρά της κυβέρνησης ότι το θέμα ξεπερνά τα όρια ενός κόμματος ή μιας κυβερνητικής θητείας και απαιτεί, μεταξύ άλλων, τη συγκρότηση από τη Βουλή διακομματικής επιτροπής, που με τη συνδρομή επιστημόνων εγνωσμένου κύρους θα εξετάσει αναλυτικά και θα δημιουργήσει το σωστό πλαίσιο για την οριστική επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στη χώρα.
*Ο Δέδες Λιώνης είναι αρχαιολόγος, πρόεδρος του Ενιαίου Συλλόγου Υπαλλήλων Υπουργείου Πολιτισμού Αττικής, Στερεάς και Νήσων.
