Επίσημος καλεσμένος και τιμώμενο πρόσωπο του 11ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου στα Χανιά ο 90χρονος σκηνοθέτης Κώστας Φέρρης και η εμβληματική του ταινία «Ρεμπέτικο» που προβλήθηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες το 1983, μια συνεργασία του Σταύρου Ξαρχάκου και του Νίκου Γκάτσου.
Βέβαια όπως αποκάλυψε ο ίδιος, δεν είναι τιμώμενο πρόσωπο για την ελληνική πολιτεία, καθώς απορρίφθηκε τέσσερις φορές το αίτημά του για απόκτηση ελληνικής ιθαγένειας, με αποτέλεσμα να έχει μόνο την Κυπριακή ιθαγένεια.
Μια ζωή τόσο γεμάτη, πνευματικά πλούσια, με παγκόσμια εμβέλεια και δικτύωση, που ως κληρονομιά οφείλει να κληρονομηθεί. Ο ίδιος άοκνος εργάτης του κινηματογράφου πρότεινε στην πρεμιέρα του φεστιβάλ κρατώντας στα χέρια του την αναμνηστική τιμητική πλακέτα που του απενεμήθη, την δημιουργία στην πόλη των Χανίων, «Φεστιβάλ Αναβίωσης του Ελληνικού Κινηματογράφου» με την επιχορήγηση και την στήριξη από το υπουργείο Πολιτισμού.
Πρόταση αναγνώρισης της ουσιαστικής δουλειάς που γίνεται καθ’ όλη την διάρκεια του έτους στην κοινωνία της Κρήτης. Και για του λόγου το αληθές, διαβάστε αριθμούς που παρουσίασε ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ματθαίος Φραντζεσκάκης: 7.000 μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα παρακολουθήσουν αυτό το δεκαήμερο ταινίες και εργαστήρια στο Πνευματικό Κέντρο, 502 σχολικά τμήματα από όλη την χώρα θα δουν on line ταινίες, 13 ταινίες που δημιούργησαν οι ίδιοι οι μαθητές θα προβληθούν την 28η Οκτωβρίου, την τελευταία ημέρα του φεστιβάλ, ενώ ήδη έχει υπογράψει συμβάσεις με το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και την Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου στα Χανιά δεν αρκείται σε προβολές και εργαστήρια. Ανέλαβε να συστήσει στις νεότερες γενιές τον σκηνοθέτη, το έργο του και την ιστορία του ρεμπέτικου. Ετσι ο Κώστας Φέρρης βρέθηκε στο Μουσικό Σχολείο Χανίων ανάμεσα σε δεκάδες μαθητές, καθηγητές , μουσικά όργανα και μουσικές αλλά και στο Γυμνάσιο Σούδας ,όπου οι μαθητές δημιούργησαν μια ταινία μικρού μήκους για τους πρόσφυγες που ήρθαν στην Κρήτη από την Μικρά Ασία.
Εμείς ήμασταν παρόντες στην συζήτηση μετά μουσικής του Κώστα Φέρρη με δεκάδες μαθητές του μουσικού σχολείου Χανίων. Πάνω στην σκηνή –σαν πάλκο ήτανε- παραταγμένα σε τρείς σειρές μουσικά όργανα και μαθητές: 6 μπουζούκια, 2 φλάουτα, 4 βιολιά ,5 κιθάρες ,αγόρια και κορίτσια , δίπλα τους ο Κώστας Φέρρης και από κάτω γεμάτο το αμφιθέατρο με παιδιά που την προηγούμενη βραδιά παρακολούθησαν τη προβολή του «Ρεμπέτικου» στο φεστιβάλ κινηματογράφου. Τι να σημαίνει άραγε για έναν 15χρονο το ρεμπέτικο τραγούδι;
Πόσοι από τους μαθητές γνώριζαν αυτό το μουσικό είδος; Γιατί ένας άνθρωπος να γνωρίζει την μουσική του περασμένου αιώνα και να εκφράζεται μέσα από αυτήν; «Βροχή» οι ερωτήσεις στον «μύθο του ελληνικού κινηματογράφου» ή όπως μου είπε μια μαθήτρια «στην μαγεία και στο όνειρο που βιώσαμε σήμερα λες και ήρθε κάποιος από έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια και όμως αυτός ήταν κομμάτι του και μας το έφερε μπροστά μας..».
Η Μαρίκα Νίνου είχε το ίδιο άδοξο τέλος με την ηρωίδα του έργου σας; Γιατί λέτε ότι το ρεμπέτικο τραγούδι δεν εκφράζεται με συναισθηματικό τρόπο ενώ στην ταινία η Μαρίκα Νίνου ονειρεύεται με πάθος να πάει στην Αμερική; Πώς αγαπήσατε την ελληνική μουσική ενώ ζούσατε στην Αίγυπτο; Ποια βιβλία σας σημάδεψαν στην παιδική σας ηλικία; Γιατί λαχταρούσατε να ρθείτε στην Ελλάδα; Ποιά είναι τα μελλοντικά σας σχέδια; Τρείς ώρες δεν ήταν αρκετές για το αντάμωμα αυτό, όπου η συζήτηση διαδεχόταν το τραγούδι και ξανά από την αρχή. Λόγος σαγηνευτικός, με ροή, χωρίς παύσεις, λόγος παραμυθά , όπως παραμύθι είναι και το ρεμπέτικο. Σταχυολογούμε μερικές από τις ιστορίες που διηγήθηκε στα παιδιά του Μουσικού Σχολείου των Χανίων ο Κώστας Φέρρης . «Μας ευλόγησαν οι ψυχές των ρεμπετών και όλα στην ταινία γινόταν με ευκολία...
Η πρώτη μου σκέψη για ταινία που αφορά το ρεμπέτικο χρονολογείται από το 1958 σε μια κουβέντα με τον Τσιτσάνη.. Όμως δεν προχώρησε γιατί όπως μου είπε ο Β. Τσιτσάνης «είμαι υπ’ ατμόν». Χρησιμοποίησα τα λόγια του σε ένα μου τραγούδι πολύ αργότερα. Περνούσαν τα χρόνια και απομακρύνθηκα από την ιδέα του δίδυμου Νίνου –Τσιτσάνης. Οδηγήθηκα στη ιδέα για μια μυθική Μαρίκα Νίνου με την ιστορία της μουσικής του ρεμπέτικου από τις δεκαετίες του ’20 , του ’30, του ’36 , της Αθήνας. Αρχικά σκέφτηκα τον Νίκο Καρβέλα γιατί ήταν καλό μίμος… Όμως δεν ήθελα επανάληψη του παλιού ρεμπέτικου.. Πήγα στον Ξαρχάκο τον οποίον γνώρισα το 1973 όταν συνεργαστήκαμε για «τον θάνατο του εμποράκου» και στο «Ητανε μια φορά μάτια μου» με τον αείμνηστο Νίκο Ξηλούρη. Ενθουσιάστηκε ο Ξαρχάκος, ο οποίος αναζήτησε τον Νίκο Γκάτσο για τους στίχους. Εγώ έγραψα μόνο τους στίχους στο τραγούδι «έλα απόψε στου Θωμά» καθώς πρόκειται για παρουσίαση των προσώπων της ορχήστρας...
Η συνεργασία μας ήταν συνεχής ακόμη και όταν ήταν συγκρουσιακή... Ο Ξαρχάκος έχοντας έμπνευση έγραψε μουσική για καμπαρέ, χωρίς να ανταποκρίνεται στην ατμόσφαιρα του ‘25 που ήθελα εγώ. Η Θέμις Μπαζάκα δεν μπόρεσε να τα τραγουδήσει. Κάναμε δοκιμαστικό με τον Ξαρχάκο όπου ακούγεται και η φωνή του... Τελικά αυτό επελέγη για την ταινία και ήταν αριστούργημα...
Η Μαρίκα Νίνου ,πέθανε από καρκίνο, ενώ στην ταινία υπάρχει μυθοποίηση του προσώπου της . Αυτό που ήταν το όνειρό της «να φύγω στην Αμερική» αυτό ήταν και ο θάνατος της. Και εκεί δεν βρήκε τον παράδεισο ,αλλά την φτώχεια, την πορνεία, τα ναρκωτικά, την μιζέρια.. Είτε είσαι στα «λεμονάδικα» του Πειραιά, είτε στην Maxwell street η μιζέρια είναι ίδια.. Όταν ήμουν μαθητής στο Κάιρο άκουσα σε μια ελληνόφωνη ραδιοφωνική εκπομπή το τραγούδι «όταν καπνίζει ο λουλάς εσύ δεν πρέπει να μιλάς».. Ενθουσιάστηκα χωρίς να γνωρίζω το περιεχόμενο του τραγουδιού, γιατί στην Αμπέτειο σχολή του Καίρου που φοιτούσα ήταν υποχρεωτική η εκμάθηση αγγλικών, γαλλικών, μουσικής και θεάτρου...
Ενας φιλόλογος ενθουσιάστηκε από την έκθεση που έγραψα κάποτε και μου επεσήμανε την ανάγκη να διαβάσω λογοτεχνία. «Οι λευκές νύχτες» του Ντοστογιέφσκι και ο «Κατάδικος» του Θεοτόκη ήταν τα πρώτα μου αναγνώσματα.. Προτιμούσα να περπατώ την γέφυρα των λεμονιών με τα πόδια για το σχολείο προκειμένου να εξοικονομήσω τα χρήματα του εισιτηρίου του τραμ για την αγορά βιβλίων…
Η πρώτη ελληνική γή που αντίκρυσα στο ταξίδι μου από την Αλεξάνδρεια στην Ελλάδα ήταν η Κρήτη. Μετά ευτύχησα ως συνεργάτης του Κούνδουρου να την γνωρίσω καλά... «Η Τέχνη του σινεμά» ήταν το βιβλίο που μου σύστησε ένας καθηγητής των Γαλλικών και αυτό μου έμαθε την μαγεία του σινεμά ... Ετσι αποφάσισα να γίνω σκηνοθέτης. Αμετάκλητη απόφαση. Το χρέος μου απέναντι στην Ελλάδα το έκανα με το «Ρεμπέτικο». Το χρέος απέναντι στην Αίγυπτο που συνεχώς ξαναγυρνά η ψυχή μου θα το εκπληρώσω με μια ταινία που αφορά τα παιδικά μου χρόνια έως τα 20 που αναχώρησα για την Ελλάδα. Θα είναι κατά 40% τα γυρίσματα στα αραβικά, 40% στα ελληνικά και τα υπόλοιπα αγγλικά και γαλλικά...
Τέλος το χρέος απέναντι στην Κύπρο που έχω καταγωγή εκ μέρους της μητέρας μου θα το εκπληρώσω με μια ταινία που αφορά την πραγματική ζωή ενός Κυπρίου αγωνιστή της ΕΟΚΑ, του Δάφνη Παναγίδη, που αρνήθηκε την βία στον αγώνα για την δημοκρατία. Αυτό το διάστημα ετοιμάζω 12 αφιερώματα για το ρεμπέτικο τραγούδι που θα προβληθούν στην πλατφόρμα του Cosmote. Είμαι συγκινημένος από αυτό που βίωσα σήμερα στο σχολείο σας. Δικαιώνει την αντίληψη που είχαν στην Αρχαία Ελλάδα για την παιδεία, όπου εκπαίδευση χωρίς την αρμονία και το κάλλος της μουσικής δεν νοείται. Θα σας χαρίσω ταινίες μου για να τις μελετήσετε. Και μην ξεχνάτε ότι η μουσική εξελίσσεται, το ρεμπέτικο δεν έχει ένα ενιαίο μουσικό ύφος : σμυρνέικο, πειραιώτικο, μουρμουριστό...
Το κοινό στοιχείο είναι ο στίχος του τραγουδιού ,που δεν είναι τρυφερός, χρωματισμένος με συναισθήματα, αλλά «πέφτει» κάθε συλλαβή βαριά σαν κομπολόι. Στίχος αντικοινωνικός, όμως ανθρώπινος, εκφράζει τον αντάρτη που κρύβει ο καθένας μέσα του..».
Αυτά είναι τα μετρημένα λόγια του Κώστα Φέρρη, που καρφώνονται στον νου σαν πινέζα σε χάρτη και καταχωρήθηκαν στις σκέψεις των μαθητών ενός σχολείου, που αγαπά τις νότες, ακούει και ρεμπέτικο, κάποιοι μαθητές της Γ’ Γυμνασίου ντύθηκαν και ρεμπέτες τις Απόκριες, ενώ η ψυχή τους η νεανική είναι αντάρτικη όπως και του ρεμπέτικου. Εκπληκτοι από το «δώρο» του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων, να τους συστήσει μια άλλη εποχή που για τους 15χρονους είναι ιστορία… Εσμιξαν τα χέρια με τον σκηνοθέτη με ευγνωμοσύνη και πολλοί μαθητές έδωσαν ραντεβού στην αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου για να δουν νέες ταινίες να μπουν σε νέες περιπέτειες...
