Με ένα μολύβι φάμπερ έγραψε ένα σημαντικό μέρος της σύγχρονης ιστορίας της λογοτεχνίας μας για παιδιά και ενήλικους, συνομιλώντας πάντα με την Ιστορία του τόπου. «Άθελά μου η ζωή μου μπλέχτηκε μέσα στην Ιστορία κι έγινα κι εγώ ένα κομμάτι της. Το συγγραφικό μου λοιπόν έργο, θέλω δεν θέλω, είναι γεμάτο Ιστορία» έλεγε η Άλκη Ζέη. Τη συναρπαστική διαδρομή της σπουδαίας συγγραφέα παρακολουθεί η έκθεση «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης» στο Μουσείο Μπενάκη, στο πλαίσιο του Έτους Άλκης Ζέη με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή της.
«Η έκθεση είναι μια αναφορά στη ζωή και στο έργο της Άλκης Ζέη και σε σχέση με αυτόν τον “σύντομο 20ό αιώνα” στην Ελλάδα» λέει η επιμελήτριά της και διευθύντρια Γραμμάτων του ΥΠΠΟΑ Σίσσυ Παπαθανασίου. «Πρώτο μέλημα ήταν να αναδειχθεί αυτή η σχέση Ιστορίας και λογοτεχνίας που τόσο πολύ απασχόλησε τη γραφή της Άλκης Ζέη και vice versa. Η Άλκη μπορούμε να πούμε ότι ενσαρκώνει την εικόνα της αριστερής διανοούμενης εν φυγή στην ιστορική περιπέτεια του 20ού αιώνα. Εκπροσωπεί τη γενιά που πίστεψε, αγωνίστηκε, ονειρεύτηκε και εντέλει απογοητεύτηκε. Όμως η ίδια συνέχιζε πάντα να αγωνίζεται και να ονειρεύεται, γιατί πάντα μέσα της πίστευε στην Ελλάδα, στη δυναμική των ανθρώπων της, στη χαρά της ζωής».
Τρία χρόνια μετά τον θάνατο της Άλκης Ζέη, η έκθεση ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο της, αυτόν τον θαυμαστό κόσμο στον οποίο περπάτησαν μαζί η Ιστορία, τα οράματα, οι απογοητεύσεις, η πνοή της εποχής, τα μεγάλα ζητήματα των παιδιών, και έγιναν βιβλία υψηλής λογοτεχνικής αξίας, πολυμεταφρασμένα, δημοφιλή και διαχρονικά.
Ακολουθώντας τα βήματά της
Σε αυτή τη διαδρομή ο επισκέπτης παρακολουθεί τα δικά της βήματα, τη δική της μυθιστορηματική ζωή. Την ακολουθεί από την Αθήνα στη Σάμο, στην Ιταλία, στην Τασκένδη, στη Μόσχα, πίσω στην Ελλάδα τα χρόνια της «χαμένης άνοιξης» και μετά πάλι στο Παρίσι της Μελίνας και των Ελλήνων διανοούμενων και καλλιτεχνών που αγωνίστηκαν για την πτώση της Χούντας. Στην έκθεση βλέπουμε τις πρώτες εκδόσεις των βιβλίων της, διαβάζουμε επιτοίχια αποσπάσματα από κάθε έργο, όπως και από συνεντεύξεις της. Παράλληλα, όπως μας λέει η Σίσσυ Παπαθανασίου, «υπάρχουν προσωπικά τεκμήρια, όπως η φωτογραφία που της τράβηξε η Νelly όταν ήταν 1 έτους, το πτυχίο της από τη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, όπου αναφέρεται ως Άλκη Σεβαστίκογλου μόλις έχει παντρευτεί τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, το σεκρετέρ που της έκανε δώρο η επιστήθια φίλη της Ζωρζ Σαρή το 1964 όταν επέστρεψε στην Ελλάδα με τα παιδιά της από τη Μόσχα, η συλλογή της με καπλάνια, χελωνίτσες και μολύβια φάμπερ, μετάλλια με τα οποία είχε τιμηθεί, πολλές-πολλές φωτογραφίες από κάθε περίοδο της ζωής της, αλλά και φωτογραφίες των φίλων της που καθόρισαν την ατμόσφαιρα στην πνευματική ζωή της χώρας μας, όπως ο Ρίτσος, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Κάρολος Κουν, η Έλλη Λαμπέτη, ο Μάνος Κατράκης, η θείτσα της Διδώ Σωτηρίου, του θείου Πλάτωνα δίδυμου αδελφού της μαμάς της, ο Γκάτσος, ο Θάνος Μικρούτσικος κ.ά.».
Σαν ένας ατελείωτος περίπατος
Μέσα από τις φωτογραφίες της, όπου το καθαρό βλέμμα της κυριαρχεί, επανέρχονται οι κρυστάλλινες λέξεις των έργων της. Από το «Καπλάνι της βιτρίνας» και τον «Μεγάλο Περίπατο του Πέτρου» και από την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» μέχρι το «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο» ιχνογράφησε τον κόσμο της και τον κόσμο μας με έναν τρόπο μοναδικό. Έτσι όπως τον περιέγραφε η ανιψιά της, ιστορικός Ελευθερία Ζέη, στην ΑΥΓΗ λίγες ημέρες μετά τον θάνατό της. «Η Άλκη έκανε τα πιο τραγικά, τα πιο φρικτά πράγματα να φαντάζουν καθημερινές ιστορίες καθημερινών ανθρώπων, σαν περίπατοι. Όχι μόνο για να μπορούν να τα διαβάσουν τα παιδιά, αλλά γιατί τα έβλεπε μέσα από τα μάτια των παιδιών».
Μέσα από τα βιβλία της η Άλκη Ζέη «στρέφει τον συγγραφικό προβολέα στους από κάτω, στους απλούς ανθρώπους της ζωής και τους αναδεικνύει έτσι σε πρωταγωνιστές της ιστορίας. Το έργο της είναι εγχείρημα δημόσιας Ιστορίας για τη συλλογική μνήμη που τροφοδοτείται σε όλο το μήκος του 20ού αιώνα» υπογραμμίζει η Σίσσυ Παπαθανασίου. «Η λογοτεχνία μέσω της “μυθοπλαστικής” αφήγησης του παρελθόντος μπορεί να γίνει η σύγχρονη ματιά στην Ιστορία. Από αυτή την άποψη “Η Αραβωνιαστικιά του Αχιλλέα”, για παράδειγμα, είναι ένα κείμενο που συνομιλεί με τη Γαλανάκη, τον Δημητρίου, αλλά και τη Δούκα της πρώτης περιόδου, και από πλευράς ιστορικών με τον Μπογιατζή (Μακρόνησος), συνομιλεί επίσης με τον Μαζάουερ στις αναμνήσεις από τον παππού του, τη Βοντίν στις “Αναμνήσεις από τη Μαριούπολη”. Τα μυθιστορήματά της για μικρά και μεγαλύτερα παιδιά δεν είναι διδακτικά και μιλάνε σε γενιές πολλές παιδιών που έχουν μεγαλώσει σε διάφορες και υπό διαφορετικές συνθήκες».
