Το 1975 ο Λεωνίδας Τριβιζάς και οι συνεργάτες του ιδρύουν το Λαϊκό Πειραματικό Θέατρο και την ομώνυμη Δραματική Σχολή. Οι παραστάσεις της περιόδου αυτής ήταν πρωτοποριακές για τη χώρα μας, με κορυφαία το «Ρωμαίικο Πανόραμα», μία εμβληματική μουσική παράσταση με πλειάδα πρωταγωνιστών, που έμεινε στην ιστορία του θεάτρου και αξέχαστη σε όσους την είδαν και σε όσους είχαμε την ευτυχία να συμμετάσχουμε. Το αριστουργηματικό αυτό έργο αποτελούσε ουσιαστικά μία καταγραφή της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας, με κείμενα του Βαγγέλη Γκούφα και μουσική του Λουκιανού Κηλαηδόνη.
Η σχολή ήταν το αγαπημένο παιδί του Λεωνίδα Τριβιζά, το καμάρι του. Τώρα που βλέπω από την απόσταση του χρόνου το πρόγραμμα σπουδών και την αισθητική αντίληψη της σχολής του, μπορώ να τη χαρακτηρίσω επαναστατική και καινοτόμα για τα δεδομένα της θεατρικής παιδείας της χώρας μας. Μια σχολή που όμοιά της δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα, σαράντα χρόνια μετά. Η Σχολή του Λαϊκού Πειραματικού Θεάτρου δεν ακολουθούσε το επιβεβλημένο πρόγραμμα του υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο ισχύει ακόμα απαράλλαχτο μέχρι σήμερα (θλιβερό για μια ευρωπαϊκή χώρα).
Το όραμα που είχε για το θέατρο ο δάσκαλός μας, ο Λεωνίδας Τριβιζάς, προέκυψε από την εμπειρία του στη Γαλλία, όπου έμεινε αυτοεξόριστος την περίοδο της δικτατορίας. Ονειρευόταν ένα σύστημα διδασκαλίας βασιζόμενο στην τεχνική και τη γνώση, θεωρητική και πρακτική. Το σώμα και τα εκφραστικά μέσα του ηθοποιού δεν θα πρέπει να είναι απόλυτα ταυτισμένα με το συναίσθημα ή αυτό που νοούμε ως συναίσθημα, αλλά θα πρέπει ο ίδιος να διατηρεί μια απόσταση από αυτό και να επεξεργάζεται τον ρόλο με λογική και αλήθεια, προσπαθώντας να συλλάβει την αυταπάτη του χαρακτήρα μέσα από τον φορμαλισμό και τα σύμβολα.
Η τεχνική-τέχνη, που ξεκινά από τη βιο-μηχανική, το σύστημα του Βσέβολοντ Μέγιερχολντ, αποτέλεσε τη βασική αρχή της αντίληψης του Λεωνίδα Τριβιζά για τον ηθοποιό. Στη Σχολή του Λαϊκού Πειραματικού Θεάτρου λειτουργούσε και θεωρητικό τμήμα, μιας και δεν είχε ακόμα δημιουργηθεί το Τμήμα Θεατρολογίας του πανεπιστημίου. Η συνύπαρξη θεωρητικών και πρακτικών μαθημάτων μάς βοηθούσε πολύ στην ανάλυση των κειμένων που δουλεύαμε και στην άντληση πληροφοριών για τα θεατρικά δρώμενα του παγκόσμιου θεάτρου της εποχής.
Τότε ήταν η περίοδος που βγαίναμε από την εφηβεία μας και μας ήταν κάπως δύσκολο να καταλάβουμε τι ήθελε να μας πει ο δάσκαλος όταν μας ανέφερε πρωτάκουστες ορολογίες για τη θεατρική παιδεία, τι σήμαινε ένα κοινωνικό «γκέστους», παραδείγματος χάριν. Ως γνωστόν, ο Λεωνίδας Τριβιζάς ήταν δεινός θαυμαστής και μελετητής του Μπρεχτ και πάντα οι αναφορές στο μάθημά του σχετίζονταν με την τεχνική της αποστασιοποίησης και τη σαφήνεια των χαρακτήρων του μπρεχτικού θεάτρου. Όσοι είχαμε τη μεγάλη τύχη να δουλέψουμε μαζί του και στο θέατρο καταλάβαμε τι ακριβώς μας ζητούσε: να εστιάζουμε σε αυτό που ήθελε να πει ο δημιουργός, ώστε το νόημα του έργου να περνάει στον θεατή με ένα «κλείσιμο του ματιού». Το είχε καταφέρει ο Λεωνίδας Τριβιζάς στις περίφημες παραστάσεις των έργων του Μπρεχτ «Η μάνα» και «Οι γάμοι των μικροαστών», όπου προσπάθησε να μεταφέρει στον θεατή τις κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις χωρίς να τον αφήσει να παρασυρθεί από το συναίσθημα.
Το «Μικρό όργανο για το θέατρο» του Μπρεχτ ήταν πραγματικό «ευαγγέλιο» για τους μαθητές του. Πόσο δύσκολο ήταν να το κατανοήσουν παιδιά 18, 19 και 20 χρόνων! Ωστόσο, βλέποντας τις παραστάσεις του, μπορέσαμε να υποψιαστούμε τι είναι τελικά αυτή η αποστασιοποίηση από την οποία προκύπτει το «γκέστους». Τα κουβεντιάζαμε όλα αυτά με συναδέλφους και από άλλες σχολές και τους παρασέρναμε να μελετήσουν κι εκείνοι το «Μικρό όργανο για το θέατρο».
Στο πρώτο έτος της σχολής δεν αναλάμβαναν οι καθηγητές μας τη διδασκαλία σκηνών θεατρικών έργων ούτε ποιημάτων, για να αποφεύγεται η απαγγελία, αλλά έδιναν έμφαση στον αυτοσχεδιασμό, μέσα από άρθρα εφημερίδων, λατινικά κείμενα ή λογοτεχνικά, ή ακόμα και δικά μας. Η βασική αντίληψη ήταν ότι ένας πρωτοετής φοιτητής δεν είναι δυνατόν να φέρει εις πέρας έναν ρόλο, ενώ με παράπλευρα κείμενα μπορούσε να βοηθηθεί καλύτερα ώστε να μπει στον κόσμο του θεατρικού λόγου. Πόσο δίκιο είχε ο Λεωνίδας Τριβιζάς σ’ αυτή του την άποψη! Έτσι μας προετοίμαζε να προσεγγίσουμε τον φορμαλισμό στην ερμηνεία των ρόλων. Ήταν βασική προοπτική της δομής του χαρακτήρα ή του μη χαρακτήρα.
Ο ίδιος υπήρξε υπέρμαχος του φορμαλισμού και του μινιμαλισμού σε όλη του τη ζωή - όπως επαναλάμβανε συνέχεια και στις μετέπειτα κουβέντες μας. Γι’ αυτό ποτέ δεν έβλεπε ο θεατής τη θεατρική σκηνή στα έργα του φορτωμένη με αντικείμενα, στοιχείο πρωτοποριακό για την εποχή του. Ήταν ένας άνθρωπος απόλυτα ενήμερος σχετικά με τις νέες θεατρικές φόρμες, ακόμα κι όταν εγκατέλειψε το θέατρο. Δεν έπαψε ποτέ να διαβάζει για τις εξελίξεις στο θέατρο σε όλο τον κόσμο. Καθόμασταν ώρες πολλές στο «Φίλιον» και κουβεντιάζαμε για τις νέες εκδόσεις των θεατρικών κειμένων και για τις παραστάσεις που βλέπαμε. Θυμάμαι τον θαυμασμό του για τον Τζόρτζιο Στρέλερ και τις περιγραφές που έκανε από τις παραστάσεις του Piccolo Teatro, τις οποίες παρακολουθούσε ανελλιπώς. Με επηρέασε τόσο πολύ, που δεν έχασα ποτέ καμία παράσταση αυτού του σκηνοθέτη από τη στιγμή που μου τον γνώρισε.
Ο Λεωνίδας Τριβιζάς ήταν ίσως ο μόνος άνθρωπος του θεάτρου που αγάπησε περισσότερο τη σχολή του και τους μαθητές του και λιγότερο τις σκηνοθεσίες του. Καλό είναι να μάθουν οι νέοι μας τι σημαίνει αυτός ο σκηνοθέτης για το ελληνικό θέατρο, τι ήταν το Λαϊκό Πειραματικό Θέατρο, που τάραξε την καλλιτεχνική ζωή την περίοδο 1975-1984. Ακόμα και σήμερα οι δουλειές του βρίσκονται πολύ μπροστά! Πώς να ξεχάσει κανείς αυτούς τους «Γάμους των μικροαστών» του Μπρέχτ, με την εξαίσια Μάγια Λυμπεροπούλου και τον Τάκη Χρυσικάκο: όλη η φθορά της κοινωνίας με συμβολισμούς τεχνικούς και υποκριτικούς!
Όσοι είδαμε παραστάσεις του, όταν κάνουμε δικές μας δουλειές έρχονται στον νου μας αυθόρμητα οι αναφορές του και τα λόγια του ηχούν συνέχεια στο κεφάλι μας.
* Η Αθηνά Κεφαλά είναι σκηνοθέτης-ηθοποιός
