Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
21.3°C24.2°C
3 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.3°C24.7°C
4 BF 37%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.0°C23.8°C
2 BF 58%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
18.6°C21.0°C
2 BF 75%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.4°C
3 BF 35%
Λεπροκομείο Σάμου / Τόπος ιδιοπρόσωπος και λογοτεχνικός
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Λεπροκομείο Σάμου / Τόπος ιδιοπρόσωπος και λογοτεχνικός

Της Ελευθερίας Ράπτου

"...Κάθε πολίτης είναι πολεοδόμος εν αγνοία του... Είναι ειδήμονας της ενότητας χρόνου και χώρου, της μετατόπισης..."

Πολ Βιριλιό*

Το Νοσηλευτήριο Λεπρών Άγιοι Ανάργυροι, ιδρύθηκε έξω από το Καρλόβασι, στη θέση Παναγίτσα, κατά την ηγεμονία του Γεώργιου Βέροβιτς, με δαπάνες των ταμείων των Μονών. Βασίζεται στον Νόμο 394/1886 επί ηγεμονίας Αλ. Καραθεοδωρή με τα επίσημα εγκαίνια να γίνονται στις 12 Ιουνίου 1896. Λειτούργησε μέχρι το 1966, οπότε και οι εναπομείναντες λίγοι ασθενείς μεταφέρθηκαν στην Αθήνα, στο Νοσοκομείο Λοιμωδών Αγία Βαρβάρα.

Έκτοτε, το Λεπροκομείο Σάμου περιήλθε σε αχρηστία, με τη φθορά του χρόνου και τις επεμβάσεις του ανθρώπου να έχουν δράσει καταλυτικά στο χωρικό του αποτύπωμα. Η αρχιτεκτονική του (27 δωμάτια, βοηθητικοί χώροι, αύλειος χώρος, εξεταστήρια, χώρος διοίκησης και γιατρών κ.λπ.) απηχεί τη νοσοκομειακή λογική της εποχής ανέγερσής του. Δεσπόζει σε μια παραθαλάσσια περιοχή και έχει την ιδιορρυθμία ότι δεν πρόκειται για περίκλειστη κατασκευή, καθώς έχει χωρική επικοινωνία με τον "έξω" κόσμο. Και πράγματι δεν λείπουν οι μαρτυρίες επικοινωνίας και συναλλαγής των τροφίμων με τους κατοίκους της πόλης του Καρλοβασίου, ιδίως εκείνους που ήταν επιφορτισμένοι με τον εφοδιασμό του. Με την επέκταση της πόλης βρίσκεται πλέον στα όρια του αστικού ιστού, ενώ με την αλλαγή χρήσης γης η περιοχή ορίζεται ως αγροτική. Τούτο, σε συνδυασμό με το δυσεπίλυτο καθεστώς ιδιοκτησίας του ακινήτου (το οποίο με τις μέχρι τώρα πληροφορίες φαίνεται να ανήκει μάλλον στην Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου), αλλά και την αδιαφορία παρελθόντων ετών για τη σημαντική αρχιτεκτονική, ιστορική, πολιτιστική αξία του, επιτάχυνε τις διαδικασίες φθοράς του οικοδομήματος. Έτσι, στον παρόντα χρόνο έχει καταρρεύσει ο εμβληματικός δεύτερος όροφος του κτηρίου, ενώ έχει αφαιρεθεί συστηματικά και αυθαίρετα πλήθος δομικών υλικών, με αποτέλεσμα να είναι πλέον σε σοβαρή κατάσταση αποσύνθεσης.

Ωστόσο, η πολιτιστική και αρχιτεκτονική μας κληρονομιά περιλαμβάνει σαφώς και τα νοσηλευτήρια και λοιπά προνοιακά ιδρύματα που κάνουν την εμφάνισή τους μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Το πολιτισμικό πρόσημο της ασθένειας, της υγείας, της φαρμακείας είναι ισχυρό, διαχρονικό και μπορεί να παίξει τον δικό του σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη, ανάπτυξη και διαχείριση του πολιτισμικού φορτίου κάθε περιοχής.

Στην προκειμένη περίπτωση, τον ρόλο που έπαιξε το βιβλίο της Βικτώριας Χίσλοπ για τη Σπιναλόγκα τον αναλαμβάνει -με διαφορετικούς κειμενικούς και περικειμενικούς όρους- για το Λεπροκομείο Σάμου το βιβλίο της δημοσιογράφου και συγγραφέως Έλενας Χουσνή "Καταραμένες Πολιτείες" από τις εκδόσεις Κύφαντα. Η λογοτεχνία δεν είναι απίθανο να κινητοποιήσει την κρίσιμη μάζα πολιτών και ειδικών, που θα λειτουργήσει ως κινητήριος δύναμη για τον πολιτιστικό ανασχεδιασμό μιας περιοχής, αλλά και τη δυνατότητα επανάχρησης και επανένταξης κτηρίων με ισχυρό ιστορικό, υγειονομικό και αρχιτεκτονικό πρόσημο.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το βιβλίο "Καταραμένες Πολιτείες" έρχεται να δημιουργήσει μια ιδιόρρυθμη αναταραχή. Η λογοτεχνική διαπραγμάτευση της αρρώστιας και μάλιστα της λέπρας, των περιπλοκών και των επιπτώσεων που δημιουργούνται σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, η σύμπλεξη του χώρου εντός του οποίου η αρρώστια εκδηλώνεται, αναπτύσσεται και αντιμετωπίζεται, η διαχείριση του χρόνου, οι ιστορικές αναφορές καθώς και η αναδιατύπωση σύγχρονων ερωτημάτων για τον τρόπο διαχείρισης του κτηριακού και μνημονικού μας αποθέματος λειτουργούν ως άσκηση κατανόησης και διαχείρισης της προβληματικής του χώρου.

Εξάλλου, η σχέση της ασθένειας και της ίασης, η σχέση των τόπων όπου το πάθος εκδηλώνεται και μπορεί να θεραπευθεί, η μνήμη της ασθένειας, το πολιτιστικό πρόσημο της αρρώστιας, η πολιτιστική αξία των χώρων ίασης (νοσοκομεία, νοσηλευτήρια και παλιότερες ιστορικές νοσοκομειακές δομές) αποτελούν σύγχρονα πεδία επιστημονικού, αρχιτεκτονικού και πολιτισμικού προβληματισμού και ανασχεδιασμού.

Στην προκειμένη περίπτωση, το Λεπροκομείο της Σάμου αποτελεί διαρκές πολιτισμικό στοίχημα. Φέρει αρχιτεκτονικές και σχεδιαστικές παραδοχές, απηχεί οικονομικά κριτήρια της εποχής, πολιτικές αποφάσεις, κοινωνικές παραδοχές, απόψεις για το πώς θα έπρεπε να είναι ένα νοσηλευτήριο - καθαρτήριο που θα επιτελούσε δύο πολύ βασικούς στόχους: από τη μία θα ήταν τόπος θεραπείας και από την άλλη θα λειτουργούσε ως τόπος μακρόχρονης διαμονής με όρους εγκλεισμού.

Η ίδια η κάτοψη (και η πρόσοψη) του κτηρίου έχει από τη μία σαφήνεια και από την άλλη μια αμφιθυμία. Δεν είμαστε σίγουροι σε ποιο βαθμό οι σχεδιαστές του ήθελαν να τονίσουν την εσωστρεφή χρήση του σε σχέση με το υπόλοιπο περιβάλλον, που είναι πλούσιο ως προς τα γεωλογικά του χαρακτηριστικά. Το Λεπροκομείο ενέχει την αμφιθυμία ως δομικό σχεδιαστικό συστατικό, αλλά και ως διαρκές στοίχημα, καθώς η αμφιθυμία της κοινωνίας και της Πολιτείας δεν έχει επιτρέψει ούτε την καταστροφή, αλλά ούτε και την αναστήλωση - επανάχρηση του κτηρίου. Αρθρώνεται έτσι μια πολύ σημαντική διερώτηση στο παρόν της Σάμου: τι κάνουμε με τα εβληματικά - ιστορικά κτήρια του νησιού και πώς ένα μνημείο ασθενείας μπορεί να διατηρήσει, να ανασυντάξει το πολιτιστικό του πρόσημο και συγχρόνως να γίνει ένας τόπος διατήρησης της ιστορικής μνήμης, αλλά ταυτόχρονα και μέρος της συνολικής αναπτυξιακής "ενδο-ερώτησης" του τόπου;

* INFO: Πολ Βιριλιό, "Πανικόβλητη πόλη. Το αλλού αρχίζει εδώ", μτφ. Βασίλης Τομανάς, Νησίδες, 2004, σελ. 15

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL