Σ’ αυτό το σημείωμα θα αναφερθώ σε τρία κραυγαλέα παραδείγματα παραπληροφόρησης για τη φύση και τη λειτουργία του σύγχρονου πανεπιστημίου, τα οποία διακινούνται ως υποστηρικτικά επιχειρήματα για το νομοσχέδιο περί ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Αν και η συζήτηση εστιάζεται στη διάκριση δημόσιο-ιδιωτικό πανεπιστήμιο, πιο εύστοχη για το συγκεκριμένο νομοσχέδιο είναι η διάκριση μεταξύ ερευνητικού και μη-ερευνητικού πανεπιστημίου (στα αγγλικά, research university έναντι college). Όπως λέει το όνομα, ένα ερευνητικό πανεπιστήμιο έχει ως αποστολή την έρευνα μαζί με τη διδασκαλία, ενώ σε ένα μη-ερευνητικό πανεπιστήμιο η έρευνα είναι στην καλύτερη περίπτωση περιστασιακή και σίγουρα όχι δομικό χαρακτηριστικό της ταυτότητάς του. (Η διάκριση κρατικά/μη κρατικά πανεπιστήμια είναι ανυπόστατη, έχει εισαχθεί στη δημόσια συζήτηση αποκλειστικά για διαφημιστικούς λόγους.)
Τα δημόσια πανεπιστήμια στην Ελλάδα είναι ερευνητικά, τουλάχιστον έτσι τα θεωρεί από την ίδρυσή τους ο νομοθέτης: οι καθηγητές πανεπιστημίου αποτελούν Διδακτικό-Ερευνητικό προσωπικό, και ο νόμος προβλέπει χρόνο ενασχόλησης τους στην έρευνα. Σε αντίθεση, στα μη ερευνητικά πανεπιστήμια, η πλήρης απασχόληση για το προσωπικό τους αφορά αποκλειστικά διδασκαλία. Σ’ αυτήν την επιλογή για τα δημόσια πανεπιστήμια, το Ελληνικό κράτος ακολούθησε την Ευρωπαϊκή παράδοση και πρακτική. Τα ερευνητικά πανεπιστήμια στην Ευρώπη είναι κυρίως δημόσια (ακόμα και αν έχουν δίδακτρα), ενώ τα μη-ερευνητικά είναι ιδιωτικά. Στις ΗΠΑ αυτός ο κανόνας δεν ισχύει: υπάρχουν δημόσια μη-ερευνητικά πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδιωτικά.
Σε όλους σχεδόν τους τομείς, η εκπαίδευση που δίνουν τα μη ερευνητικά πανεπιστήμια θεωρείται υποδεέστερη αυτής των ερευνητικών. Στην ιατρική, στις επιστήμες μηχανικού, στη νομική, στις φυσικές, κοινωνικές και γεωπονικές επιστήμες, η ολοκληρωμένη εκπαίδευση σε ένα αντικείμενο περιλαμβάνει την επαφή με την έρευνα, η οποία εξασφαλίζεται από το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία των διδασκόντων είναι ενεργοί ερευνητές. Στις μέρες μας, η σύνδεση έρευνας και διδασκαλίας είναι πλέον επιτακτική, καθώς επαγγέλματα που βασίζονται στην απλή διαχείριση πληροφορίας και όχι στη δημιουργία νέας γνώσης ή στην κριτική επεξεργασία της υπάρχουσας θα είναι τα πρώτα θύματα της εισαγωγής της τεχνητής νοημοσύνης στον εργασιακό χώρο.
Το ότι ένα πανεπιστήμιο είναι ερευνητικό, δε σημαίνει ότι τα παραρτήματα που ανοίγονται με το όνομά του σε άλλες χώρες είναι επίσης ερευνητικά. Η ως τώρα διεθνής πρακτική δείχνει το αντίθετο και το αναμενόμενο είναι ότι αυτό θα ισχύει για τα παραρτήματα που θα ανοίξουν στην Ελλάδα. Το ίδιο το νομοσχέδιο το επιβεβαιώνει: δεν υπάρχει κανένα κριτήριο για την έρευνα στις προϋποθέσεις ίδρυσης των παραρτημάτων, στη στελέχωση του προσωπικού ή στην πιστοποίησή τους.
Η απουσία ερευνητικού χαρακτήρα από τα παραρτήματα ακόμα και μεγάλων πανεπιστημίων αντανακλάται στις διεθνείς κατατάξεις, οι οποίες χωρίς εξαίρεση θεωρούν την έρευνα ως κομβικό παράγοντα αριστείας ενός πανεπιστημίου. Οι περισσότερες κατατάξεις δεν καταγράφουν παραρτήματα, αλλά η μία που το κάνει, η webometrics, δίνει μια σαφή εικόνα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 1. Μπορούμε να δούμε για παράδειγμα ότι το New York University μπορεί να είναι 24ο στον κόσμο, αλλά το παράρτημά του στο Άμπου Ντάμπι είναι στη θέση 2042 και στη Σανγκάη στη θέση 3159. Που είναι τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια στην ίδια κατάταξη; Στη θέση 247 το ΕΚΠΑ, στη 262 το ΑΠΘ, στην 423 το ΕΜΠ, στην 569 των Πατρών και σε θέσεις ως περίπου το 1000 τα υπόλοιπα μεγάλα ΑΕΙ. Πολύ ψηλότερα από τα παραρτήματα ακόμα και κορυφαίων πανεπιστημίων.
Βλέπουμε λοιπόν ότι η περιρρέουσα αφήγηση περί ιδιωτικών πανεπιστημίων περιέχει τρία μεγάλα ψέματα.
1. Τα μεγάλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, όπως η Οξφόρδη, το Καίμπριτζ και η Σορβόννη, δεν είναι ιδιωτικά. Είναι 100% δημόσια. Η αναγόρευσή τους σε ιδιωτικά, προς υπεράσπιση των ιδιωτικών πανεπιστημίων που περιγράφει το νομοσχέδιο, είναι εντελώς αβάσιμη.
2. Εξίσου αβάσιμος είναι ο ισχυρισμός ότι τα ελληνικά δημόσια ΑΕΙ έχουν κάτι να κερδίσουν από τα μη ερευνητικά παραρτήματα που θα ανοίξουν στην Ελλάδα. Ο μόνος τρόπος να κερδίσουν τα ελληνικά δημόσια ιδρύματα από αλληλεπίδραση με ξένα ιδρύματα είναι ο καθιερωμένος σε όλον τον κόσμο: επαρκής χρηματοδότηση ώστε να δημιουργηθούν ερευνητικές συμπράξεις, δίκτυα ανταλλαγών και κοινά πτυχία με (ερευνητικά) πανεπιστήμια του εξωτερικού.
3. Όσοι αφήνουν να εννοηθεί ότι, ενάντια στη διεθνή εμπειρία, το πτυχίο ενός παραρτήματος θα έχει το ίδιο κύρος και την ίδια αξία στην αγορά εργασίας με το μητρικό εξαπατούν εκπεφρασμένα τους γονείς και τους υποψήφιους φοιτητές. Υποστηρίζουν οικονομικά συμφέροντα που θα πωλούν με μεγάλο κόστος σπουδές χαμηλότερου επιπέδου από αυτές που προσφέρουν δωρεάν τα δημόσια ΑΕΙ.
Σε κάθε περίπτωση, η αγορά εργασίας γνωρίζει πολύ καλά (και μαθαίνει γρήγορα) τι αξία έχει το κάθε πτυχίο. Μέχρι η ελληνική κοινωνία να βγει από το νέφος παραπληροφόρησης και να φτάσει στην συνειδητοποίηση της πραγματικότητας για το τί προσφέρουν υπό ίδρυση «πανεπιστήμια», πολλές οικογένειες θα έχουν ξοδέψει ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας τους, με δυσανάλογα για τα παιδιά τους οφέλη.
Πίνακας 1. Η σειρά κατάταξης μητρικών πανεπιστημίων και των παραρτημάτων τους σε διαφορετικές χώρες, σύμφωνα με το https://webometrics.info/en
Ο Χάρης Αναστόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής πανεπιστημίου Πατρών, μέλος Think Tank Έρευνας ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ
