Υπάρχουν τέσσερα βασικά επιχειρήματα όσων εισηγούνται υπέρ της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα. Συνοπτικά, αυτά είναι πως η αλλαγή της νομοθεσίας θα μειώσει την εξαγωγή Ελλήνων φοιτητών στο εξωτερικό (brain drain), θα βοηθήσει στην επιστροφή Ελλήνων ακαδημαϊκών που εργάζονται στο εξωτερικό, θα φέρει ξένους φοιτητές -άρα έσοδα- στη χώρα και όλα αυτά επειδή μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού θα ανοίξουν παραρτήματα στην Ελλάδα. Ενώ ακούγεται ως ένα καλό σχέδιο για την αναβάθμιση της Παιδείας στην Ελλάδα, είναι καταδικασμένο να αποτύχει καθώς δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Ας ξεκινήσουμε από την ελπίδα της κυβέρνησης ότι το νομοσχέδιο θα μειώσει το φαινόμενο του brain drain (διαρροή εγκεφάλων). Η κυβέρνηση υποστηρίζει πως με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια φοιτητές που δεν μπόρεσαν να εισαχθούν στο δημόσιο, αντί να φύγουν στο εξωτερικό, θα μπορούν πλέον να πληρώσουν για να σπουδάσουν στον τομέα της επιλογής τους. Αυτό που αποκρύπτεται, όμως, είναι πως αυτοί οι φοιτητές είναι μια μειοψηφία ανάμεσα στους χιλιάδες νέους που φεύγουν για σπουδές στο εξωτερικό κάθε χρόνο με στόχο να ξεφύγουν από τη ζούγκλα του ελληνικού εργασιακού μεσαίωνα. Η πλειονότητα των νέων δεν αφήνει τη χώρα επειδή δεν έχει επιλογές για εκπαίδευση, αλλά επειδή θέλει να ζήσει σε χώρες με υψηλότερους μισθούς, καλύτερες εργασιακές συνθήκες και πάνω από όλα αξιοκρατία, δηλαδή σε χώρες με πιο συμπεριληπτικούς οικονομικούς και πολιτικούς θεσμούς όπου θα μπορέσουν να αναπτύξουν τα ταλέντα τους. Τα παραπάνω η Ελλάδα εν έτει 2024 κατά γενική ομολογία δεν τα προσφέρει στους νέους.
Εκτός των φοιτητών, η κυβέρνηση υπόσχεται πως το νομοσχέδιο για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα βοηθήσει στο να επιστρέψει στην Ελλάδα και μέρος της πλούσιας ακαδημαϊκής διασποράς. Η ιδιωτική Παιδεία ακούγεται πως θα πληρώνει καλύτερα από τη δημόσια, άρα θα γυρίσουν Έλληνες ερευνητές και καθηγητές που εργάζονται στο εξωτερικό. Αυτό που αποκρύπτεται εδώ είναι πως η μικρή μισθολογική αύξηση σε σχέση με το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο δεν αποτελεί κίνητρο αρκετό για την επιστροφή ακαδημαϊκών (μια παράμετρος που δεν συζητιέται είναι και η ποιότητα των ακαδημαϊκών). Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν θα έχουν την αναγνωρισιμότητα, το ανθρώπινο δυναμικό και τις εγκαταστάσεις (εργαστήρια, δομές δεδομένων, υπερυπολογιστές) που αναζητά ένας καθηγητής ή ένας ερευνητής για να κάνει σωστά τη δουλειά του. Ακόμα και στην περίπτωση μεγάλων επενδύσεων που υπόσχεται η κυβέρνηση, τα νεόδμητα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν θα μπορέσουν να προσφέρουν το περιβάλλον που αναζητούν οι διεθνούς φήμης Έλληνες ερευνητές. Η ακαδημαϊκή παράδοση δεν χτίζεται σε μια κυβερνητική θητεία.
Ας μιλήσουμε, όμως, για την ουσία τού τι θα φέρει στην Ελλάδα το νέο νομοσχέδιο: αμφιβόλου ποιότητας ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Ακούγεται συχνά από φιλοκυβερνητικούς δημοσιογράφους πως η Ελλάδα θα αποκτήσει παραρτήματα των πιο γνωστών πανεπιστημίων του κόσμου. «Θα έρθει το “όνομα οποιουδήποτε γνωστού πανεπιστημίου των ΗΠΑ” στην Ελλάδα!» ακούει μια ελληνική οικογένεια, που από τα βασικά της άγχη είναι να σπουδάσουν τα παιδιά της. Εδώ όσοι έχουν δουλέψει σε αυτά τα πανεπιστήμια γνωρίζουν ότι πρόκειται για μια μη υλοποιήσιμη κυβερνητική υπόσχεση. Ελάχιστα πανεπιστήμια του εξωτερικού έχουν ιδρύσει παραρτήματα στο εξωτερικό και όσες φορές έχουν ιδρυθεί campuses σε χώρες του εξωτερικού, αυτό έγινε σε συνεργασία με δημόσια πανεπιστήμια και σε χώρες της Αραβικής Χερσονήσου και στην Ασία. Μια πιο ριζοσπαστική οπτική για την ελπίδα της κυβέρνησης Μητσοτάκη ότι θα έρθει βοήθεια «από έξω» ακούστηκε πρόσφατα στον ΣΚΑΪ (!) από τον Λευτέρη Καρχιμάκη, λέκτορα Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Leiden: «Πρέπει να δούμε πώς θα χτίσουμε μόνοι μας, σαν κράτος, το δημόσιο σύστημα Παιδείας και όχι να κοιτάμε πώς θα ζητήσουμε, σαν φτωχοί συγγενείς, από κάποιον άλλον να έρθει στην Ελλάδα να χτίσει πανεπιστήμια».
Ακόμα και αν δεν γυρίσουν οι Έλληνες, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα προσελκύσουν ξένους φοιτητές από το εξωτερικό που θα πληρώσουν δίδακτρα, άρα θα φέρουν έσοδα στο κράτος, ισχυρίζεται η κυβερνητική πλειοψηφία. Κανείς, όμως, δεν αναρωτήθηκε γιατί δεν γίνεται ήδη αυτό μέσω του δημόσιου συστήματος εκπαίδευσης, όπως γίνεται επιτυχημένα στη Δυτική Ευρώπη και στην Αμερική. Θα μπορούσε η κυβέρνηση να περάσει νόμους παρόμοιους με αυτούς της Ολλανδίας, της Γαλλίας ή της Δανίας, που επιδοτούν ξένους και ημεδαπούς με στεγαστικά και φοιτητικά επιδόματα. Επέλεξε, όμως, νόμους για την ίδρυση πανεπιστημίων που θυμίζουν αμφιβόλου ποιότητας εκπαιδευτήρια της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας και της Σλοβακίας. Πρέπει να συζητήσουμε δημόσια για την ποιότητα του φοιτητικού και ακαδημαϊκού κεφαλαίου που προσπαθεί να προσελκύσει η χώρα. Η μεταμόρφωση του ελληνικού συστήματος εκπαίδευσης σε φθηνό σούπερ μάρκετ πτυχίων δεν θα συμβάλει στη βιώσιμη και μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της έρευνας και της τεχνολογίας της χώρας.
Ο μύθος των καταλήψεων
Ο τίτλος του άρθρου υπόσχεται τέσσερις συν έναν μύθους. Έτσι, θα κλείσει με μια απάντηση στο τελευταίο καταφύγιο ενός απολογητή της ιδιωτικής Παιδείας στην Ελλάδα: «Και με τις καταλήψεις τι θα γίνει;». Είναι σημαντικό να ενημερώνουμε όσους κάνουν πως δεν ξέρουν τι γίνεται στο εξωτερικό, πως και στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική διαμαρτυρίες και καταλήψεις γίνονται ακόμα και στα γνωστότερα πανεπιστήμια. Η ένταση και η διάρκεια των καταλήψεων είναι δικαιολογημένα μικρότερες για δύο λόγους: επειδή τα αιτήματα των φοιτητών γίνονται δεκτά, αλλά και επειδή δεν αφορούν τις πιο βασικές λειτουργίες ενός πανεπιστημίου που σέβεται το όνομά του, δηλαδή το αν υπάρχει χαρτί στις τουαλέτες και στους εκτυπωτές. Καταλήψεις, λοιπόν, θα συνεχίσουν να γίνονται σε Ελλάδα, Αμερική και Ευρώπη μέχρι να γίνει δεκτό το διαχρονικό αίτημα του διεθνούς φοιτητικού κινήματος: χρηματοδότηση της δημόσιας και δωρεάν Παιδείας για όλους.
* Ο Σπύρος Κασάπης είναι Ph.D. Research Scientist, NASA Ames Research Center, μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής για τα think tanks και σύμβουλος του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. σε θέματα έρευνας
