Ενα αντεστραμμένο γράφημα, όπου ο άξονας των Χ διαβαζόταν ανάποδα, από τα δεξιά προς τα αριστερά -προφανώς για να δημιουργήσει ανάποδες εντυπώσεις από τα πραγματικά δημοσκοπικά ευρήματα της πτώσης της δημοφιλίας του Κυρ. Μητσοτάκη-, αλλά και η εμφάνιση - μαϊμού τυχαίων επιβατών στο τρένο προς Θεσσαλονίκη -αφού επρόκειτο περί στελεχών της Ν.Δ.- ήταν η αφορμή της ανησυχίας του καθηγητή Γιώργου Πλειού για σωρεία παραβιάσεων της δεοντολογίας από τα τηλεοπτικά κανάλια, που αναμένεται να ενταθεί την επόμενη περίοδο και μέχρι τις εκλογές.
Ο Γιώργος Πλειός κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και προειδοποιεί για μια σκοτεινή περίοδο «δημοσιογραφικών αθλιοτήτων» και ένα τοξικό κλίμα που θα επηρεάσουν τη φυσιολογική προεκλογική διαδικασία. Μιλάει στην ΑΥΓΗ της Κυριακής για την ανάγκη το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης να επιτελέσει το χρέος του απέναντι στους πολίτες ιδίως τώρα, κατά την προεκλογική περίοδο.
Είναι μια από τις σπάνιες φορές που μιλάτε δημόσια για εσωτερικές διαδικασίες του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, του οποίου είστε μέλος. Στηλιτεύετε παραβίαση της δεοντολογίας και παραποιημένες ειδήσεις από τα κανάλια και την άρνηση του ΕΣΡ να ασχοληθεί. Δεν είναι η πρώτη φορά που το ΕΣΡ δεν ασχολείται. Γιατί τώρα;
Δεν μιλώ και δεν είμαι εξουσιοδοτημένος να μιλήσω για το Συμβούλιο συνολικά, αλλά για τη δική μου δραστηριότητα στο Συμβούλιο, τις απόψεις που καταθέτω και τις απαντήσεις που παίρνω, όπως έχω άλλωστε δικαίωμα, αλλά και, νομίζω, υποχρέωση να πράξω. Εύχομαι να μην είχε χρειαστεί να το κάνω αλλά πιστεύω ότι θα πρέπει τα όργανα που ασκούν διοίκηση να λογοδοτούν, να υπάρχει διαφάνεια. Πρώτον, διότι αυτό εξασφαλίζει την εύρυθμη σχέση μεταξύ αυτών των οργάνων και της κοινωνίας και, δεύτερον, διότι αυτά χρηματοδοτούνται από την κοινωνία, από τους πολίτες μέσω της φορολογίας και συνεπώς οι πολίτες έχουν κάθε δικαίωμα να έχουν επαρκή γνώση της δραστηριότητας του ΕΣΡ. Φανταστείτε ότι στη γειτονική Βουλγαρία οι συνεδριάσεις του εκεί ΕΣΡ (ΣΕΜ λέγεται) μεταδίδονται ζωντανά από διαδικτύου.
Τώρα όμως έγινε επιτακτική αυτή η «ατομική», ας την πούμε, λογοδοσία διότι εισερχόμαστε σε μια προεκλογική περίοδο μέσα σε αρκετά τεταμένο και πολωμένο κλίμα, με σωρεία προβλημάτων να αιωρούνται στην πολιτική ζωή της χώρας, όπως η θέση της χώρας στις διεθνείς κατατάξεις στην ελευθερία του Τύπου, οι παρακολουθήσεις δημοσιογράφων και πολιτικών, η κακή λειτουργία πολλών τομέων της κοινωνικής ζωής, η μεγάλη αύξηση των τιμών των αγαθών και πολλά άλλα. Συνεπώς, αν ορισμένα και μάλιστα δημοφιλή ραδιοτηλεοπτικά και διαδικτυακά οπτικο-ακουστικά μέσα εγκαινιάσουν μια πρακτική δημοσίευσης παραποιημένων ειδήσεων στο πλαίσιο αυτό, η οποία, εφόσον ξεκινήσει, θα είναι αυξανόμενη, είναι αρκετά πιθανό να καλλιεργηθεί ένα τοξικό κλίμα το οποίο όχι μόνο θα επηρεάσει αρνητικά τη φυσιολογική προεκλογική περίοδο αλλά και θα επιδράσει αρνητικά στη λειτουργία του πολιτεύματος. Είναι δυνατόν να προκαλέσει περαιτέρω εκγηπεδισμό της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, ευτελισμό της πολιτιστικής ζωής και των αξιών και κατά προέκταση εκφασισμό της κοινωνίας κ.ά.
Για τον λόγο αυτό πρότεινα να εκδώσουμε Οδηγία, όπως άλλωστε έγινε πρόσφατα με αφορμή τις μεταδόσεις για το δυστύχημα των Τεμπών ή παλιότερα σε παρελθούσες προεκλογικές περιόδους. Και η απάντηση που εισέπραξα ήταν ότι κάτι τέτοιο δεν είναι στην αρμοδιότητα του ΕΣΡ. Εάν και εφόσον υπάρξουν καταγγελίες, τότε θα εξεταστούν αυτές οι παραβιάσεις και εφόσον φυσικά κριθεί ότι ήταν παραβιάσεις. Και το ερώτημα που θέτω τώρα είναι το εξής: Τι νόημα έχει να εξετάσουμε τις παραβιάσεις της δεοντολογίας μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα -ακόμα και αν το Συμβούλιο επιβάλει μεγάλα πρόστιμα- με δεδομένο ότι αυτές οι πρακτικές των καναλιών μπορεί να αποδώσουν πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά αποτελέσματα; Τι έχει να χάσει κάποιος, αν π.χ. για να προλάβει ένα επαγγελματικό ραντεβού από το οποίο θα κερδίσει εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ παρατήσει το αυτοκίνητό του όπου βρει και θα πληρώσει λ.χ. 80 ευρώ κλήση; Τι έχει μεγαλύτερη αξία, τα 80 ευρώ ή τα χιλιάδες που θα κερδίσει;
Η αναμέτρηση των κομμάτων αναμένεται σκληρή όσο προχωράμε προς τις εκλογές και εκφράζονται φόβοι για αθλιότητες και από τα τηλεοπτικά κανάλια, ήδη είναι φανερά τα πρώτα δείγματα. Τι μέτρα νομίζετε ότι πρέπει να ληφθούν από την πλευρά του ΕΣΡ;
Κοιτάξτε, οι εποπτικές και ρυθμιστικές αρχές δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, αστυνομία της ραδιοτηλεοπτικής παραγωγής και κυκλοφορίας ούτε και πρέπει να γίνουν. Έχουν αποστολή να εφαρμόζουν το ισχύον νομοθετικό και άλλο πλαίσιο, ενίοτε να το ερμηνεύουν και σε κάθε περίπτωση να παίρνουν τα διοικητικά, χρηματικά κ.ά. μέτρα που προβλέπονται ώστε τα ΜΜΕ να το τηρούν. Επίσης μπορούν και πρέπει να έχουν συμβουλευτικό χαρακτήρα, λ.χ. τι να αποφεύγουν να προβάλλουν τα ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ ή πότε. Θεωρώ ότι πριν από κάθε προεκλογική περίοδο επιβάλλεται να εκδίδουν οι ρυθμιστικές αρχές Οδηγίες, τόσο γενικές όσο και αναλυτικές σχετικά με τους κανόνες που πρέπει να τηρήσουν κατά την κάλυψη της προεκλογικής περιόδου, κανόνες που είναι σύμφωνοι με τη ραδιοτηλεοπτική νομοθεσία, τους κώδικες δεοντολογίας και τις νόρμες της κατ’ ουσίαν και όχι μόνο τύποις δημοκρατίας. Στο ίδιο πλαίσιο θεωρώ ότι πρέπει να είναι κατά τις επίμαχες περιόδους πιο εκτεταμένη και πιο έντονη η επιτήρηση των ΜΜΕ ώστε να εντοπίζεται σύντομα η όποια παράβαση και να αντιμετωπίζεται από την εποπτική αρχή ακόμα συντομότερα. Στην παρούσα συγκυρία αυτό επιβάλλεται εις τον κύβο, όπως λέμε, λόγω του πολωμένου κλίματος το οποίο διαφαίνεται αλλά και της συνήθειας που έχουν από το παρελθόν κάποια μέσα να δημιουργούν και να διαδίδουν παραποιημένες και ψευδείς ειδήσεις.
Υπάρχουν τα αναγκαία εργαλεία, από το θεσμικό πλαίσιο έως τη στελέχωση και την υποδομή, έτσι ώστε το ΕΣΡ να ανταποκριθεί στον ρόλο του; Είναι θέμα προσώπων; Ή θέμα θεσμών;
Αναμφίβολα είναι απαραίτητη η ενίσχυση των εποπτικών Αρχών, ιδιαίτερα όταν έχουν δομικά προβλήματα που σέρνουν από το παρελθόν, όπως λίγο αριθμητικά προσωπικό, περιορισμένα τεχνικά μέσα, αναντίστοιχη οργανωτική δομή κ.λπ., αλλά ακόμα πιο ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες, στις οποίες αφενός έχει πολλαπλασιαστεί το περιεχόμενο που πρέπει να εποπτεύουν, ιδίως μετά την προσθήκη και του διαδικτυακού οπτικοακουστικού περιεχομένου σε αυτό, ενώ, από την άλλη, εντείνεται για πολλούς λόγους, πολιτικούς ή οικονομικούς κ.ά., η τάση ορισμένων ΜΜΕ να διολισθαίνουν στην πρακτική των παραποιημένων και ψευδών ειδήσεων. Σε ό,τι αφορά τη συνολική εικόνα της Αρχής θα πρέπει να ρωτήσετε τον πρόεδρό της. Ωστόσο νομίζω ότι έχει οξεία ανάγκη τόσο προσωπικού όσο και τεχνολογικών μέσων. Συνεπώς είναι θέμα και των δύο. Τόσο προσώπων όσο και θεσμών, δηλαδή κανόνων λειτουργίας των κρατικών υπηρεσιών.
Πιστεύετε πραγματικά ότι η ανεξάρτητη Αρχή θα μπορούσε να παρέμβει ουσιαστικά και να ρυθμίσει σε ικανοποιητικό βαθμό το τηλεοπτικό περιεχόμενο, ώστε οι πολίτες να έχουν μια σχετικά έγκυρη, ισομερή και έντιμη ενημέρωση; Και στην Ευρώπη και στην Αμερική η κατάσταση δεν είναι πολύ καλύτερη.
Ας μην γελιόμαστε. Τα ΜΜΕ δεν είναι αποκομμένα από την υπόλοιπη κοινωνία. Στο κοινωνικό πλαίσιο όπως διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια, με την ακραία εμπορευματοποίηση και κατά συνέπεια των πλέον κοινότοπων στερεοτύπων που καλλιεργήθηκαν επί μακρόν από το ελληνικό κράτος, ειδικά στην περιοχή των εμπορικών ΜΜΕ, εκδηλώνονται τάσεις οι οποίες ευνοούν τη χαμηλή ποιότητα ή την παραβίαση της δεοντολογίας στην ενημέρωση, τη χρήση ψευδών και παραποιημένων ειδήσεων κ.ά., κάτι που, όπως επισημαίνετε κι εσείς, δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Όμως, από την άλλη, τα ΜΜΕ συχνά δεν ανταποκρίνονται απλώς στις απαιτήσεις του κοινού αλλά τις καλλιεργούν κιόλας δίνοντάς τους τη σύγχρονη εκδοχή, την εκδοχή που μπορούν να έχουν στο σύγχρονο περιβάλλον της πολυ-κρίσης, των έμφυλων ανισοτήτων, της επίτασης της κοινωνικής ανισότητας, της ανόδου του λόγου μίσους, των ρατσιστικών διακρίσεων, της εθνικιστικής φρενίτιδας από καιρού εις καιρόν κ.ά. Για τον λόγο αυτό μια επαρκής εποπτεία και ρύθμιση των ραδιοτηλεοπτικών ΜΜΕ θα μπορούσε να γυρίσει έστω ελαφρώς τη στρόφιγγα των ΜΜΕ που κουρδίζει τις προτιμήσεις του κοινού στο ως άνω πλαίσιο. Φυσικά, θα χρειαστεί να γίνουν και άλλα πράγματα από την πλευρά της πολιτείας, φορέων της κοινωνίας πολιτών κ.ά., ωστόσο στο μέτρο που του αναλογεί δύναται να συνεισφέρει στην άνοδο του επικοινωνιακού και έτσι και του τηλεοπτικού επιπέδου της χώρας.
Κατά τη γνώμη σας, τι πρέπει να αλλάξει στη λειτουργία του ΕΣΡ; Είναι απολύτως αναποτελεσματικό να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των τηλεθεατών.
Αρκετά. Κατ’ αρχήν θεωρώ ότι πρέπει να αλλάξει ο νόμος που διέπει τη λειτουργία του ΕΣΡ. Σε ποια σημεία; Χρειάζεται ένας νέος τρόπος λειτουργίας που να είναι περισσότερο συλλογικός ταυτόχρονα και εξατομικευμένος στα μέλη του, σε όλα τα μέλη του, με διαφορετική κατανομή αρμοδιοτήτων και υποχρεώσεων. Επίσης είναι απαραίτητη η καθημερινή επιτήρηση του προγράμματος με ίδια μέσα και συνακόλουθα ο εντοπισμός των όποιων παραβιάσεων αντί να περιμένει τις καταγγελίες για τον εντοπισμό τους. Η πρακτική που ισχύει τώρα, να ασχολείται το ΕΣΡ με παραβάσεις κατόπιν καταγγελιών κυρίως, είναι αναχρονιστική, χρονοβόρα και αναποτελεσματική. Είναι απαραίτητος ο τάχιστος εντοπισμός και διερεύνηση των παραβιάσεων, η θέσπιση μέγιστου χρόνου ολοκλήρωσης των αντίστοιχων υποθέσεων, η αλλαγή του είδους των κυρώσεων που επιβάλλονται και η έμφαση σε διοικητικές ποινές έναντι των χρηματικών. Χρειάζεται επίσης διαρκώς αυξανόμενη δαημοσύνη όλων των υπηρετούντων τον θεσμό και φυσικά χρειάζεται μεγαλύτερη στελέχωση και υλικοτεχνική βάση, καθώς και χρηματοδότηση. Άνευ αυτών δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική στον απαιτούμενο βαθμό η λειτουργία της Αρχής. Και κάτι ακόμα. Το ΕΣΡ δεν πρέπει να είναι κλεισμένο ως πυργοδέσποινα σε έναν απροσπέλαστο πύργο, αλλά,, αντίθετα, να έχει συχνά διαβουλεύσεις με φορείς και όργανα που επιτελούν σημαντικό ρόλο στο πεδίο, όπως η ΕΣΗΕΑ και η ΠΟΕΣΥ, ενώσεις καλλιτεχνικών φορέων, τηλεθεατών, πανεπιστημίων κ.ά. Επίσης σε αυτό το νέο πλαίσιο λειτουργίας, οψέποτε εγκριθεί, θα πρέπει να προβλέπεται η λογοδοσία του φορέα με διαφόρους τρόπους.
Η ενημέρωση των δημοσιογράφων -και της κοινής γνώμης- για τα πεπραγμένα του ΕΣΡ έχει διακοπεί από τον Ιούνιο του 2019, με την απώλεια του αντιπροέδρου Ροδόλφου Μορώνη. Η διαφάνεια και η λογοδοσία έχουν περιοριστεί δραστικά. Η ανεξάρτητη Αρχή έχει μέλη τρεις δημοσιογράφους...
Πράγματι. Το γιατί δεν παρέχεται ενημέρωση στους δημοσιογράφους είναι κάτι που δεν μπορώ ούτε και έχω την εξουσιοδότηση να απαντήσω εγώ. Ακριβώς όμως η απουσία αυτής της έστω περιορισμένης λογοδοσίας, μέσω της οποία θα γινόταν γνωστή και η δική μου δραστηριότητα σε αυτό, ήταν η συνθήκη που με οδήγησε να δημοσιοποιώ μόνος μου τις πληροφορίες για τη δραστηριότητά μου στο ΕΣΡ με κάθε δόκιμο διαθέσιμο τρόπο, τόσο τις τελευταίες ημέρες όσο και παλιότερα. Θεωρώ, όπως προανέφερα, ότι η τακτική ενημέρωση όπως και άλλοι τρόποι λογοδοσίας θα πρέπει να περιληφθούν σε ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας της Αρχής.
Γιώργος Πλειός: Καθηγητής στη Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης
