Οι αιτίες του πληθωρισμού είναι καταρχήν εξωγενείς. Οφείλονται στη διαταραχή που έχει επιφέρει η πανδημία στις παγκόσμιες αλυσίδες παραγωγής αγαθών και μεταφοράς προϊόντων αλλά και στον προβληματικό τρόπο με τον οποίο ανταποκρίνονται οι παγκοσμιοποιημένες αγορές στις διαταραχές αυτές. Επιπλέον οφείλονται σε άκρως προβληματικές πτυχές του τρόπου με τον οποίο οργανώνεται η ενεργειακή μετάβαση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και ειδικότερα στο έλλειμμα στρατηγικής, στο χρηματοδοτικό κενό για τις αναγκαίες επενδύσεις και στους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς.
Ωστόσο στις εξωγενείς αιτίες προστίθενται και σημαντικοί εγχώριοι παράγοντες, που οδηγούν τις τιμές στα υψηλότερα επίπεδα στην Ευρώπη, ειδικά στον τομέα της ενέργειας. Οφείλονται σε διαρθρωτικές αδυναμίες της χώρας (ρηχές αγορές - έλλειμμα ανταγωνισμού - αδύναμο κράτος) αλλά κυρίως στη γενικότερη πολιτική της κυβέρνησης, η οποία εντείνει αντί να αμβλύνει τα προβλήματα.
Η κυβέρνηση καταρχήν υλοποιεί ταξικές πολιτικές ευνοώντας μια μικρή μειοψηφία. Σε μέγεθος και ένταση που συχνά ξαφνιάζει. Ας δούμε δύο χαρακτηριστικά αποτελέσματα αυτής της πολιτικής, που οδηγούν σε δυϊσμό την οικονομία και σε αύξηση των ανισοτήτων:
Με βάση στοιχεία της ΕΡΓΑΝΗ των τελευταίων μηνών του 2021 και του Ιανουαρίου του 2022, διαπιστώνεται η καθήλωση των μισθών και η έκρηξη των απολύσεων. Το 56% των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα το δίμηνο Οκτωβρίου - Νοεμβρίου 2021 αμείβονταν με μεικτό μισθό κάτω των 900 ευρώ. Οι απολύσεις - αποχωρήσεις τον Ιανουάριο του 2022 αυξήθηκαν κατά 73,26% από τον αντίστοιχο μήνα του 2021 υπερκαλύπτοντας κατά 28.142 θέσεις εργασίας τις προσλήψεις.1
Την ίδια στιγμή, παράγοντες της αγοράς θεωρούν ότι οι περισσότερες εισηγμένες στο χρηματιστήριο μεγάλες επιχειρήσεις θα μοιράσουν φέτος μεγαλύτερο μέρισμα στους μετόχους τους. Η κερδοφορία που σημείωσαν το 2021 ξεπέρασε σημαντικά ακόμη και την αντίστοιχη του 2019, όταν δεν είχε ξεσπάσει η πανδημία.2
Η κυβέρνηση επίσης, με ταξική μεροληψία στον τρόπο που ιεραρχεί τις φοροελαφρύνσεις, έχει σπαταλήσει σημαντικό μέρος του πάντα πολύτιμου (και πεπερασμένου) δημοσιονομικού χώρου σε «παροχές» προς τα υψηλότερα εισοδήματα. Τα παραδείγματα είναι πολλά:
* Η κατάργηση του φόρου στις γονικές παροχές και δωρεές μέχρι του ποσού των 800.000 ευρώ σε μετρητά ή ακίνητα (ποσό που διπλασιάζεται για δύο γονείς).
* Η μείωση της φορολογίας για μερίσματα.
* Η μείωση του φορολογικού συντελεστή για τα κέρδη των επιχειρήσεων
* Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η μείωση του ΕΝΦΙΑ και τα σημαντικά οφέλη που κατευθύνονται σε μεγάλες περιουσίες
Η εικόνα συμπληρώνεται από νεοφιλελεύθερου τύπου διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας (που έχουν στόχο τη μείωση της διαπραγματευτικής δύναμης των εργαζομένων και την καθήλωση των αμοιβών τους) και στο ασφαλιστικό σύστημα (που θα επιβαρύνει τη δημοσιονομική κατάσταση και το χρέος της χώρας).
Η κυβέρνηση, τέλος, σπαταλά πολύτιμες αναπτυξιακές δυνατότητες. Ο σχεδιασμός της για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και το νέο ΕΣΠΑ αποτελεί επανάληψη των αποτυχημένων συνταγών του παρελθόντος (αποκλεισμός των ΜμΕ από τη χρηματοδότηση, σχεδιαζόμενα έργα χωρίς συνοχή, με αδιαφανείς διαδικασίες και χωρίς κριτήριο για αύξηση της εγχώριας παραγόμενης αξίας, κράτος - κομματικό λάφυρο, απόν από την αναπτυξιακή διαδικασία).
Είτε λοιπόν επειδή το σύνολο της πολιτικής της κρατά το εισόδημα των εργαζομένων και των μικρομεσαίων χαμηλά είτε επειδή σπαταλά πολύτιμο δημοσιονομικό και αναπτυξιακό χώρο σε όφελος λίγων, η κυβέρνηση αδυνατεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του πληθωρισμού τόσο άμεσα όσο και μεσοπρόθεσμα. Ο συνδυασμός κυβέρνησης Ν.Δ. και υψηλού πληθωρισμού θα έχει σαν αποτέλεσμα μια νέα εποχή λιτότητας για νοικοκυριά και ΜμΕ.
Στον αντίποδα της κυβερνητικής πολιτικής θα πρέπει να κινείται το προοδευτικό ριζοσπαστικό σχέδιο που προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. με μίγμα θεσμικών και δημοσιονομικών μέτρων. Τα θεσμικά μέτρα μείωσης της ακρίβειας είναι ιδιαίτερα σημαντικά, αλλιώς τα δημοσιονομικά μέτρα τείνουν να επιδοτούν όσους αισχροκερδούν.
Η ρύθμιση του χρέους που είχε πετύχει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ καθώς και το απόθεμα ρευστότητας που είχε δημιουργήσει θωρακίζει ώς ένα βαθμό την οικονομία. Η διαχείριση του δημοσιονομικού χώρου από τον ΣΥΡΙΖΑ στο παρελθόν αποτελεί τη μεγαλύτερη παρακαταθήκη για το μέλλον. Στο πλαίσιο αυτό, στοχευμένες ελαφρύνσεις δημοσιονομικού χαρακτήρα σε αυτούς που το έχουν ανάγκη θα πρέπει να υπάρξουν. Αλλά το προοδευτικό σχέδιο πρέπει κατά κύριο λόγο να αντιμετωπίσει τις εγχώριες δομικές αιτίες της ακρίβειας με παρέμβαση στις αγορές (ελεγκτικοί μηχανισμοί, ανεξάρτητες αρχές, αξιοποίηση της ΔΕΗ και των υπόλοιπων δημόσιων φορέων). Είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. διατυπώνει εφικτές ριζοσπαστικές αλλαγές με συμμετοχή της κοινωνίας στην παραγωγή ενέργειας (από νοικοκυριά, ΜμΕ, ενεργειακές κοινότητες κ.λπ.) ώστε να αυξήσει την ανθεκτικότητα της οικονομίας απέναντι σε διεθνείς διαταραχές και να αλλάξει το παραγωγικό μοντέλο σε μια κατεύθυνση δίκαιη και βιώσιμη.
* Ο Παναγιώτης Κορκολής είναι υπεύθυνος Ανάπτυξης του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών «ΕΝΑ», σύμβουλος του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ Αλ. Τσίπρα για Ανάπτυξη και Οικονομία, πρώην γενικός γραμματέας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ
1 https://www.ot.gr/2022/02/22/forologia/ergasiaka-asfalistika/to-56-ameivetai-kato-ton-900-eyro-ayksisi-kata-7326-ton-apolyseon-apoxoriseon/
2 https://www.euro2day.gr/news/market/article/2118546/anevainoyn-oi-prosdokies-gia-ta-fetina-merismata.html
