Από συστάσεως του ελληνικού κράτους (1833) και λόγω των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που επικρατούσαν, με διάφορες νομοθετικές διατάξεις μεταξύ άλλων θεσμοθετείται η προστασία των δασών και δασικών εκτάσεων από τις πυρκαγιές.
Το έτος 1914, με τις διατάξεις του Νόμου 343/1914 (ΦΕΚ 317/τ.Α/1914) «περί των πυρκαϊών των δασών", η Δασική Υπηρεσία καθίσταται η μόνη αρμόδια υπηρεσία για την κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών. Και αυτό μέχρι το έτος 1998, όταν με τις διατάξεις του Νόμου 2612/1998 (ΦΕΚ 112/τ.Α/1998) περί «Ανάθεσης της δασοπυρόσβεσης στο Πυροσβεστικό Σώμα και άλλων διατάξεων», βεβιασμένα, πρόχειρα, χωρίς μελέτη, χωρίς σταθμισμένους εθνικούς στόχους και αποσπασματικά, σε μεταμεσονύκτια και με την παρουσία - ψήφο μόλις δέκα (10) βουλευτών της τότε κυβέρνησης, μεταφέρθηκε η δασοπυρόσβεση στο Πυροσβεστικό Σώμα. Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας ήταν:
* Η χώρα να καεί τέσσερις φορές (1998, 2000, 2007 και 2021). Τις δύο από αυτές με μεγάλο αριθμό θυμάτων (1998 και 2007).
* Το κόστος της καταστολής, λόγω του μεγάλου αριθμού των εναερίων μέσων, να εκτιναχθεί σε δυσθεώρητα για τα οικονομικά δεδομένα της χώρας μας μεγέθη.
* Τεράστιες εκτάσεις των δασικών εκτάσεων της χώρας να αποτεφρωθούν, έχοντας ως επακόλουθα την εμφάνιση έντονων και καταστροφικών πλημμυρών, την απώλεια ανθρώπινης ζωής και περιουσιών. Σημειώνεται ότι τα έτη 2000 και 2007 αποτεφρώθηκαν πάνω από 1.000.000 στρέμματα. Ως μελανό σημείο στην ιστορία της δασοπυρόσβεσης καταγράφεται το έτος 2007, με μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές (85 άτομα) και σε καμένες δασικές εκτάσεις: 2.700.000 στρέμματα.
* Να μειωθούν δραματικά οι διατεθείσες πιστώσεις για την πρόληψη, αφού εκθετικά αυξάνονται οι δαπάνες για τη δασοπυρόσβεση.
Η κλιματική αλλαγή
Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί οι δασικές πυρκαγιές που συμβαίνουν στη χώρα μας κατά τα τελευταία χρόνια οδηγούν σε αυτά τα φαινόμενα. Γιατί, παρ' όλο που ο στόλος τόσο των οχημάτων όσο και των εναερίων μέσων είναι πολύ μεγάλος, παρατηρείται (ειδικά φέτος) το φαινόμενο να καίγονται επί ημέρες, με άπνοια, δάση και δασικές και αγροτικές εκτάσεις και η φωτιά να φτάνει σε σπίτια και οικισμούς, ακόμη και στον Νομό Αττικής που πάντα δινόταν μια ιδιαίτερη προσοχή; Είναι η πολυδιαφημιζόμενη κλιματική αλλαγή η αιτία όλων αυτών;
Χωρίς πολλή σκέψη και θέλοντας κάποιος να δώσει ένα καλό άλλοθι των ακολουθούμενων πολιτικών, με ευκολία θα έλεγε: «Ναι, η αιτία είναι η κλιματική αλλαγή».
Με μια προσεκτική όμως ανάγνωση και ανάλυση διά του χρόνου, μπορεί κανείς να σημειώσει:
Η κλιματική αλλαγή, η οποία παρατηρείται εδώ και πενήντα (50) χρόνια, είναι αποτέλεσμα κυρίως των ανθρώπινων ενεργειών, συμπεριλαμβανομένων και των πυρκαγιών.
Κατά το χρονικό διάστημα των ογδόντα πέντε (και πλέον) ετών που η δασοπυρόσβεση ενέπιπτε στις κύριες αρμοδιότητες των δασικών υπηρεσιών, η αντιμετώπισή τους στηριζόταν στον συνδυασμό πολλών και διαφορετικών γνώσεων (μετεωρολογία, γεωλογία, τοπογραφία, δασική βοτανική, οδοποιία κ.λπ.), τις οποίες οι δασοπόνοι - δασολόγοι ελάμβαναν (και συνεχίζουν να λαμβάνουν) καθ΄ όλη τη διάρκεια των σπουδών τους. Πράγμα που δεν γίνεται στις αντίστοιχες σχολές του Πυροσβεστικού Σώματος, όπου δίνεται έμφαση στην κατάσβεση των αστικών και λοιπών πυρκαγιών.
Λόγω δε της φύσης των εργασιακών αντικειμένων της κάθε Υπηρεσίας, ο δασικός υπάλληλος είναι σχεδόν καθημερινά μέσα στο δάσος (τόπος δουλειάς), σε αντίθεση με τον πυροσβεστικό υπάλληλο, ο οποίος θα βρεθεί σε μια δασική έκταση μόνο εφόσον συμβεί δασική πυρκαγιά. Αποτέλεσμα αυτού είναι να μην γνωρίζει τους δασικούς δρόμους, τις υπάρχουσες δεξαμενές και κρουνούς, τις ζώνες, το ανάγλυφο και τα δασικά είδη που απαρτίζουν τη δασική βλάστηση της κάθε δασικής έκτασης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι, μετά το έτος 1998, σε κάθε δασική πυρκαγιά ακούμε συνεχώς για την έλλειψη αντιπυρικών ζωνών και δασικών δρόμων και κρουνών, πράγμα που δεν γινόταν μέχρι τότε.
Αντιμετώπιση μέσα στο δάσος
Η διεθνής πρακτική, νοοτροπία και φιλοσοφία με την οποία αντιμετωπίζεται η δασική πυρκαγιά στηρίζεται σαφέστατα στη δασοπονική επιστήμη. Λόγω του γεγονότος ότι η δασική πυρκαγιά δεν είναι στατική (πράγμα που συμβαίνει με τις οικίες, τα εργοστάσια κ.λπ.) αλλά είναι δυναμική, ο τρόπος αντιμετώπισής τους δεν μπορεί να είναι ο ίδιος. Σήμερα, στην Ελλάδα, ο στόλος των πυροσβεστικών οχημάτων είναι παρατεταγμένος σε κύριες οδικές αρτηρίες και αναμένουν την πυρκαγιά να έρθει ώστε να αντιμετωπιστεί. Μέχρι όμως να «κατέβει» και εφόσον δεν έχει αντιμετωπιστεί εν τη γενέσει της, έχει αποκτήσει τόσο μεγάλη δυναμική (μεγάλη θερμότητα, φορτίο, δύναμη και ένταση) που δεν μπορεί πλέον να τιθασευτεί και εισέρχεται ακόμη και σε οικισμούς.
Η διεθνής πρακτική ορίζει ότι η δασική πυρκαγιά αντιμετωπίζεται μέσα στο δάσος και σαφέστατα πριν αποκτήσει δύναμη, ειδικά σε περιόδους άπνοιας (όπως αυτή που ζήσαμε μερικές μέρες πριν).
Οι παραδασόβιοι και δασόβιοι πληθυσμοί (υλοτόμοι, ρητινοσυλλέκτες κ.λπ.), λόγω του γεγονότος ότι ζουν μέσα από το δάσος και γι' αυτούς αποτελεί πηγή ζωής, σε κάθε συμβάν συνεπικουρούσαν τη Δασική Υπηρεσία, πράγμα που δεν γίνεται πλέον, αφού εκδιώκονται κακήν κακώς.
Τα τελευταία χρόνια, το κόστος της καταστολής έχει εκτιναχθεί σε δυσθεώρητα ύψη. Η αεροπυρόσβεση, που έχει επικρατήσει, μπορεί μόνο να λειτουργήσει επικουρικά (κατευνάζοντας την ορμή της πυρκαγιάς) και όχι κατασταλτικά, ιδιαίτερα λόγω του τοπογραφικού αναγλύφου της χώρας. Χρήση των τεραστίων και ογκωδών εναερίων μέσων (π.χ. beriev) δεν μπορεί να κριθεί ως αποτελεσματική. Απαιτείται η είσοδος πεζοπόρων τμημάτων, ώστε «να δουλευτεί» η πυρκαγιά με χειρωνακτικά μέσα. Και, φυσικά, η φύλαξή της αποτελεί στοιχειώδες μέσο μη εξάπλωσής της και αποφυγής αναζωπυρώσεων.
Η ύπαρξη αντιπυρικών ζωνών και λωρίδων στην χώρα μας ξεπερνά το διεθνές αποδεκτό επιστημονικό ποσοστό, που αντιστοιχεί ανά στρέμμα δάσους. Θα πρέπει να γίνει επιτέλους κατανοητό ότι τα ελληνικά δάση δεν βρίσκονται σε πεδιάδες αλλά σε όρη. Τα δάση μας δεν είναι πάρκα και άλση, όπου κάποιος θέλει εύκολη πρόσβαση. Η κατασκευή πολλών αντιπυρικών ζωνών οδηγεί στην απώλεια πολύ μεγάλης έκτασης δασικής βλάστησης. Έχει δε παρατηρηθεί ότι πυροσβεστικά οχήματα, λόγω του όγκου τους αλλά και της φιλοσοφίας που διέπει το Πυροσβεστικό Σώμα, δεν «μπαίνουν» για να σβήσουν... Δημιουργείται λοιπόν εύλογα το ερώτημα: προς τι η απαίτηση της ύπαρξης των ζωνών όταν δεν χρησιμοποιούνται όπως πρέπει;
Τα τελευταία είκοσι τρία (23) χρόνια έγινε μια τεράστια προμήθεια και δωρεές μεγάλων πυροσβεστικών οχημάτων (10 tn), τα οποία δεν μπορούν να κινηθούν στους δασικούς δρόμους αφού ο σχεδιασμός τους είναι για τον οικιστικό ιστό. Τα δε εναέρια μέσα (εκτός από τα Canadair και τα ελικόπτερα) κρίνονται ως τελείως ανεπαρκή για τον ελλαδικό χώρο (λόγω του όγκου - των κινητήρων τους σε συνδυασμό με το τοπογραφικό ανάγλυφο της χώρας). Απαιτούνται ευέλικτα μέσα, που, με τους κατάλληλους ελιγμούς, οι ρίψεις τους θα είναι αποτελεσματικές.
Λάθος αποδιοπομπαίος τράγος
Η κοινωνική πίεση (διά των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, αυτοδιοικητικών, πολιτικών προσώπων, συνδικαλιστών του Π.Σ. και λοιπών), για την ικανοποίηση του κοινού αισθήματος περί απόδοσης ευθυνών, οδηγεί στον εύκολο στόχο, στον «αποδιοπομπαίο τράγο» που είναι η Δασική Υπηρεσία. Μια Υπηρεσία που συνειδητά αποδυναμώθηκε και εκδιώχθηκε από τον φυσικό της χώρο. Σημειώνεται ότι, σε διεθνές επίπεδο, ακόμη και χώρες που ακολούθησαν το ελληνικό μοντέλο στη δασοπυρόσβεση από Πυροσβεστικό Σώμα (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία) το εγκαταλείπουν, αφού διαπιστώθηκε ότι η έλλειψη της επιστημονικότητας οδηγεί σε δυσάρεστα αποτελέσματα.
Λόγω του φαινομένου των πυρκαγιών και της ανάγκης αντιμετώπισής του, συντάχθηκαν τρία πορίσματα:
* 1993: Το πόρισμα της Ειδικής διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής το οποίο οδήγησε στη θεσμοθέτηση του Δασικού Σώματος (ΔΑΣΩ), σύμφωνα με τις διατάξεις του Π.Δ 242/1993 (ΦΕΚ 107/τ.Α/1193), επί πρωθυπουργίας του κ. Κ. Μητσοτάκη.
* 2008: Το πόρισμα της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Περιβάλλοντος υπό την προεδρία του σημερινού πρωθυπουργού κ. Κυρ. Μητσοτάκη.
* 2019: Το πόρισμα της Ανεξάρτητης Επιτροπής για τη Διερεύνηση των Αιτίων των Πυρκαγιών στην Ελλάδα, επί πρωθυπουργίας του κ. Αλ. Τσίπρα, το οποίο έτυχε και της αποδοχής της σημερινής κυβέρνησης (τότε αντιπολίτευσης), γνωστό και ως Πόρισμα Goldammer.
Το Δασικό Σώμα, παρ' όλο που θεσμοθετήθηκε, ποτέ δεν συγκροτήθηκε. Τα δύο τελευταία πορίσματα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι απαιτείται η καλή γνώση του δάσους και των ιδιαιτεροτήτων του, μεγαλύτερη εμπλοκή της Δασικής Υπηρεσίας διά των δασικών υπαλλήλων και στα τρία στάδια (πρόληψη, άμεση πυρανίχνευση και κατάσβεση) των δασικών πυρκαγιών. Είναι γενικά παραδεκτό ότι η συμμετοχή της Δασικής Υπηρεσία μόνο στο στάδιο της πρόληψης δεν αποδίδει. Και ενώ όλα τα παραπάνω πορίσματα (με κοινή αποδοχή όλων των κομμάτων) έχουν οδηγηθεί σε αυτό το συμπέρασμα, για κάποιο λόγο (συνειδητό;) εντούτοις παραμένουν σε αχρηστία. Αποδεικνύεται ότι κάθε φορά που θα δοκιμάζεται και κάτι καινούργιο (μακριά πάντα από την επιστήμη) θα οδηγεί μόνο σε απώλεια πόρων, ανθρώπινων και οικονομικών αλλά και δασών και δασικών εκτάσεων.
Ούτε ευρώ για έργα πρόληψης
Στις δράσεις που περιλαμβάνονται στο ταμείο ανάκαμψης μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι προβλέπονται περί τα οκτακόσια εκατομμύρια ευρώ (800 εκ. ευρώ) για την Πολιτική Προστασία. Επιπλέον προβλέπεται η δαπάνη τριακοσίων τριάντα εκατομμυρίων ευρώ (330 εκατ. ευρώ) για την αγορά οκτώ (8) αεροσκαφών τύπου Canadair CL 515. Και, φυσικά, όσο και αν ψάξει κανείς, δεν θα βρει καμία πρόβλεψη για έργα πρόληψης.
Εν κατακλείδι, το συμπέρασμα που εξάγεται είναι ότι σήμερα στην ελληνική πραγματικότητα λείπουν η δασοπονική επιστήμη και οι νέες τεχνολογίες για την κατάσβεση των δασικών πυρκαγιών. Θα πρέπει επιτέλους να ληφθούν οι αποφάσεις εκείνες που θα οδηγήσουν στην αλλαγή της επικρατούσας νοοτροπίας, να εισαχθεί η επιστήμη και η τεχνολογία στην κατάσβεση, ώστε η απώλεια των δασών να μειώνεται και σταδιακά να επανέρθει το φυσικό περιβάλλον κατά το δυνατόν στην πρότερη κατάστασή του.
Το στοίχημα πλέον είναι πώς τα δάση θα συντελέσουν στη μείωση της κλιματικής αλλαγής και στην αύξηση του ΑΕΠ της χώρας και όχι πώς θα αυξηθούν τα εναέρια μέσα και τα οχήματα.
* Η Αντιγόνη Καραδόντα είναι δασοπόνος Msc, υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Δασολογίας, Επιστημών Ξύλου και Σχεδιασμού, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
