Κοντεύει ένας χρόνος από τον περασμένο Μάρτιο, όταν ο κορωνοϊός μπήκε στη ζωή μας, αλλάζοντάς την δραματικά σε όλες τις εκφάνσεις και τις δραστηριότητές της. Ένας ζωντανός οργανισμός, όπως η γλώσσα, ακολουθεί πάντα τις συθέμελες αλλαγές, επηρεάζεται από αυτές αλλά και τις αποτυπώνει, συνοδεύοντάς τις τελικά στην καθημερινή φρασεολογία και, έτσι, στον τρόπο σκέψης. Το ίδιο είχε συμβεί και όταν, στα πρώτα χρόνια της μνημονιακής δεκαετίας, όροι και λέξεις άγνωστες σε εμάς έως τότε διεκδικούσαν επεκτατικά τη θέση τους.
Η καθημερινή επικοινωνία εμποτίστηκε με λέξεις και όρους που σε άλλες συνθήκες δεν θα είχαμε κανέναν λόγο να ανταλλάσσουμε μεταξύ μας. Τουλάχιστον χωρίς να κοιτάζει ο ένας τον άλλον περίεργα, όπως περί τα τέλη Φεβρουαρίου, που κάποιοι συμπολίτες μας ήδη φορούσαν χειρουργική μάσκα στο μετρό από προληπτικό φόβο και οι υπόλοιποι τους κοιτούσαμε με ανάμεικτα συναισθήματα, καθώς η «πανδημία» για εμάς περιοριζόταν σε εικόνες από την Ιταλία στις ειδήσεις. Γιατί πάντα, μέσα από έναν ασυνείδητο μηχανισμό άμυνας, διατηρούμε την αβάσιμη βεβαιότητα ότι κάτι τρομακτικό και εφιαλτικό, με κάποιο μαγικό τρόπο, δεν θα φτάσει και στη δική μας πόρτα αλλά θα αφορά πάντα τους άλλους.
Άλλωστε, ακόμα και μετά το πρώτο σοκ, κάποιοι συνέχισαν να συμπεριφέρονται σαν να μην υπάρχει κίνδυνος. Όμως αυτός ο «μηχανισμός άμυνας» είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος όταν λειτουργεί σε ανώτατο επίπεδο. Δηλαδή όταν ένας πρωθυπουργός δίνει το σύνθημα για ένα καλοκαιρινό ξεφάντωμα, ενώ όλη η υφήλιος περιμένει το δεύτερο, φθινοπωρινό κύμα. Ή μετά, όταν, ενώ έχει επιβληθεί για δεύτερη φορά εθνικό lockdown, με τεράστιες προσωπικές και επαγγελματικές θυσίες των πολιτών, με ραγδαίες και ακόμα άγνωστες στο σύνολό τους οικονομικές συνέπειες και μέσα σε μια δραματική συγκυρία απώλειας πολλών δεκάδων συμπολιτών μας καθημερινά, εκείνος σπάει κάθε κυριολεκτικό και συμβολικό κανόνα συμμόρφωσης για να μην χάσει τη βόλτα στην Πάρνηθα.
Υπάρχουν περιπτώσεις λέξεων που έμελλε να συνοδευτούν με νέες παραστάσεις και να προσλάβουν αρνητικό φορτίο. Ανεμελιά, βόλτα, πάρτι, συναντήσεις, συναθροίσεις -κοινωνικές και πολιτικές-, Πάρνηθα, Σαντορίνη, ηλιοβασίλεμα, περίπατος μικρός και μεγάλος, πανηγυρισμοί, χειροκροτήματα. Τέτοιες λέξεις απέκτησαν αρνητικό, απαγορευτικό, ειρωνικό πρόσημο. Κάποιες έγιναν υλικό ανεκδότων και καυστικού σχολιασμού μέσα από την αυθόρμητη αντίδραση του κόσμου απέναντι σε πρακτικές, αφορμές και αρνητικά παραδείγματα, που ο πρωθυπουργός και άλλοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι προσέφεραν, στην επικοινωνιακή προσπάθειά τους να αντεπεξέλθουν στην πανδημία.
Οι λέξεις - κλειδιά με τις οποίες όλοι εξοικειώθηκαν αποτυπώνουν έτσι και τις αλλαγές στην καθημερινότητα. Φανταζόταν ποτέ κανείς ότι θα μιλούσαμε με τους φίλους μας για ΜΕΘ, κρούσματα, πανδημία, μεταλλάξεις, ιικά φορτία, ιχνηλατήσεις ή ότι θα υπήρχε ποτέ λόγος να μαθαίναμε ονόματα όπως Τσιόδρας, Χαρδαλιάς, Αρκουμανέας, τις ιδιότητες και τις συνήθειές τους; Πόσοι, αλήθεια, από τους 11 εκατομμύρια κατοίκους της Ελλάδας γνώριζαν την ύπαρξη του ΕΟΔΥ; Γιατί να την γνώριζαν άλλωστε; Κι αν δεν γνωρίζαμε καν τον ΕΟΔΥ, πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τον τρόπο που μετράει τα κρούσματα. Και άντε και τον μάθαμε ή τον υποψιαστήκαμε τον τρόπο μετά από τόσους μήνες τηλε-εξοικείωσης με τις απογευματινές ενημερώσεις και τα αμέτρητα «καλησπέρα σας από την Πολιτική Προστασία», αυτό που δεν θα μάθουμε μάλλον ποτέ με βεβαιότητα είναι αν είχε δύο παράλληλα συστήματα καταγραφής. Με βεβαιότητα δεν θα μάθουμε αν και πόση ζημιά αυτή η ιστορία προκάλεσε στις αποφάσεις, δηλαδή στην οργάνωση της πρόληψης και της αντιμετώπισης. Και τι σημασία έχει να ξέρει ο κόσμος -που υφίσταται όλα τα μέτρα και όλες τις συνέπειές τους- πώς μετρά ο ΕΟΔΥ και με τι δεδομένα και κριτήρια αποφασίζει η κυβέρνηση;
Social... distancing και αναστοχασμός στο λεωφορείο - κονσερβοκούτι
Φανταζόταν κανείς μας ότι θα μιλά για «social distancing» με τους γονείς και τους παππούδες του, αφού ο μέχρι πρότινος άγνωστος όρος δεν αφορούσε ποτέ τη ζωή στην Ευρώπη; Την ίδια ώρα που μαθαίναμε και επεξηγούσαμε τον όρο της «κοινωνικής αποστασιοποίησης», τον ζούσαμε κιόλας μέσα από τηλεκλήσεις και τηλεσυναντήσεις μαζί τους έκτοτε, μέσω Skype, Zoom, Messenger, Viber. Όσο μεγάλωνε η κοινωνική αποστασιοποίηση, τόσο μίκραινε η αποστασιοποίηση της προσωπικής σφαίρας από την επαγγελματική. Ζήτημα που ήρθε για να μείνει, που οι συνέπειές του θα απλώνονται και τα επόμενα χρόνια και που προς ώρας αφορά όσους έχουν εργασία για να την μετατρέψουν σε τηλεργασία... Όπως και η τηλεκπαίδευση -και οι όροι που μπορεί να γίνει, ώστε να είναι αποτελεσματική μέσα στις έκτακτες συνθήκες- αφορά όσες οικογένειες μπορούν να διασφαλίσουν τους οικονομικούς όρους πολλαπλών οθονών που θα τρέχουν με γρήγορο Ίντερνετ. Εδώ η διαφορά ανάμεσα στο δημόσιο σχολείο και το ιδιωτικό μάλλον είναι χαώδης κι αυτό δείχνει ακριβώς την τεράστια έμφαση που πρέπει να δοθεί στην ενίσχυση των δομών της δημόσιας εκπαίδευσης αντί για την εμμονική γαλάζια πελατειακή προσήλωση στη διευκόλυνση των ιδιωτικών.
Ο αναγκαστικός εμπλουτισμός του καθημερινού λεξιλογίου λειτούργησε και αναστοχαστικά. «Εξανάγκασε» να σκεφτεί καθένας με νέα οπτική τις έννοιες του δημόσιου και του ιδιωτικού. Όχι θεωρητικά, αλλά μέσα από την καθημερινή δύσκολη ή και επώδυνη εμπειρία του. Τη σημασία του κράτους, τις ελλείψεις και τις αδυναμίες του, τη σημασία της δημόσιας Υγείας, Παιδείας, μετακίνησης και τις ισορροπίες, αλλά και τις συγκρίσεις με τον ιδιωτικό τομέα. Από τον Μάρτιο επαναβεβαιώθηκε ακαριαία η εμπιστοσύνη στα δημόσια νοσοκομεία για τη σωτηρία της ζωής μπροστά σε μια απειλή τέτοιας κλίμακας. Έτσι ο καθένας μπόρεσε να αξιολογήσει αρνητικά ή θετικά την επιλογή μιας κυβέρνησης, σε μια τέτοια πρωτόγνωρη συγκυρία, να στηρίξει τη δημόσια ή την ιδιωτική Υγεία και μάλιστα μέσα από δώρα και κόλπα (όπως ο διπλασιασμός των ημερήσιων νοσηλίων). Συνωστισμένος και αγχωμένος μην κολλήσει μέσα σε ένα λεωφορείο ή ένα βαγόνι μετρό, επαναπροσδιόρισε τις απαιτήσεις που έχει ως πολίτης από μια κυβέρνηση και το κόμμα που ψηφίζει. Όπως, από ένα φιάσκο ή δύο ή τρία, μπόρεσε να αξιολογήσει τη σοβαρότητα, τη φερεγγυότητα και τις προτεραιότητες μιας πολιτικής δύναμης. Έτσι έγινε αναπόδραστα με περιπτώσεις ύψιστης πολιτικής κουτοπονηριάς και διαμοιρασμού δημόσιου και ευρωπαϊκού χρήματος σε λιγοστούς φίλους, όπως αποπειράθηκαν τα περιβόητα voucher Βρούτση, που διέλυσαν τον μύθο των σχέσεων της Ν.Δ. με τη μεσαία τάξη. Κι αυτό μας θυμίζει ότι υπήρξαν και λέξεις που κατασκευάστηκαν από το παράλληλο γλωσσολογικό σύμπαν μιας κυβέρνησης που λειτουργεί ακόμα και μέσα σε μια πρωτοφανή υγειονομική κρίση με γνώμονα την εξυπηρέτηση συμφερόντων. «Σκόιλ Ελικίκου», «μέτζης νεουκτής» και άλλες διαστρεβλώσεις της γλώσσας και της κοινής λογικής, που βρήκαν όμως τη θέση που τους αρμόζει στο κοινό λεξιλόγιο απαξίωσης της απαίτησης μιας κυβέρνησης να τη χειροκροτεί ο πληττόμενος κόσμος την ώρα που τον κοροϊδεύει κατά πρόσωπο. Ή την περίπτωση απίστευτης ανικανότητας επιχειρησιακού σχεδιασμού υπουργείων, που εκδηλώθηκε με τις μάσκες - αλεξίπτωτα, που τουλάχιστον έδωσε στον κόσμο έναν καλό λόγο να γελάσει. Ή την περίπτωση μεγαλειώδους αφερεγγυότητας, όπως αποδείχτηκε ο μύθος που εξύφαινε ο Κυριάκος Μητσοτάκης με τα εμβόλια που θα έρχονταν κατά εκατομμύρια μέσα στις γιορτές για να σώσουν τον κόσμο. Μια... μεσσιανική επαγγελία που δημιούργησε από το καλοκαίρι για να δικαιολογήσει εκ των προτέρων τις αδράνειες, τα λάθη και τις πολιτικές επιλογές του στο μεσοδιάστημα από το πρώτο έως το δεύτερο κύμα κι έπειτα.
Μεταλλάξεις... μετά τον ιό
Ποιος ο λόγος λοιπόν να ζητούνται και να δίνονται απαντήσεις στο «πώς» και «γιατί» λαμβάνονται οι αποφάσεις που επηρεάζουν ολοκληρωτικά την οργάνωση της ζωής μας; Η απάντηση δίνεται καθημερινά εδώ και δέκα μήνες. Με τη συνειδητή απουσία τέτοιας ουσιαστικής ενημέρωσης εκ μέρους της κυβέρνησης, η λέξη «καραντίνα» βρέθηκε να συνοδεύει τη δημοκρατία αντί να εξηγεί την ισορροπία ανάμεσα στον υγειονομικό περιορισμό και τη διαφύλαξη κοινωνικών κεκτημένων και δικαιωμάτων.
Πολιτικές επιλογές έχουν θέσει σε διακινδύνευση όχι μόνο λέξεις, αλλά τον πυρήνα της σημασίας τους. Η προέκταση αυτού είναι η σταδιακή αλλοίωση θεσμών (όπως είναι και τα ΜΜΕ) που έχει ξεκινήσει από τη μνημονιακή περίοδο και προσλαμβάνει αλματωδώς, τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, χαρακτήρα πλήρους διαστρέβλωσης και μάλιστα με την εξόφθαλμη ευγενική χορηγία κυβερνητικής «λίστας». Ο κίνδυνος είναι οι διαδοχικές μεταλλάξεις στον πυρήνα δικαιωμάτων, θεσμικών, εργασιακών, ανθρώπινων, να συνεχίσουν να υπάρχουν ακόμα και όταν θα σταματήσει να υπάρχει ο ιός. Η επιδίωξη πρέπει να είναι, οι έννοιες να επιστρέψουν στον αρχικό πυρήνα τους.
