Τέτοιες μέρες, πέρυσι και τα τελευταία χρόνια, συζητούσαμε για τα αποτελέσματα των διεθνών συνόδων για την κλιματική αλλαγή. Το κύριο ζήτημα των συζητήσεων ήταν η επιτάχυνση των προσπαθειών της παγκόσμιας κοινότητας για την εφαρμογή της κεντρικής πρότασης που θέτει η Συμφωνία του Παρισιού, τη διατήρηση του εύρους της ανόδου της παγκόσμιας θερμοκρασίας στα ασφαλή επίπεδα των 1,5 βαθμών Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα. Παρεμπίπτον ζήτημα ήταν οι συνέπειες της απόφασης Τραμπ για αποχώρηση από την παγκόσμια αυτή συμφωνία και η απομόνωση των ΗΠΑ στο πλαίσιο της πολιτικής «πρώτα η Αμερική».
Ένα θετικό από το lockdown
Φέτος, η παγκόσμια εικόνα για την κλιματική αλλαγή βρίσκεται σε πρωτόγνωρα αχαρτογράφητα νερά. Οι προσπάθειες για τον περιορισμό της παγκόσμιας υπερθέρμανσης και της ανησυχίας για τη διάσωση της ανθρωπότητας κινούνται κάτω από τις προϋποθέσεις που θέτουν οι νέες συνθήκες λόγω της πανδημίας. Μία από τις κύριες συνέπειες ήταν η αναβολή της Διεθνούς Συνδιάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή, που είχε προγραμματιστεί να γίνει στη Γλασκώβη. Μακάρι οι συνθήκες να επιτρέψουν τη διεξαγωγή της την επόμενη χρονιά στο ίδιο μέρος. Η πανδημία, είναι αλήθεια, άλλαξε τις κοινωνικές, εργασιακές και υγειονομικές συνθήκες σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ανάγκη της προστασίας της δημόσιας υγείας και των πληθυσμών από τις συνέπειες έφερε την εφαρμογή πρακτικών ξεχασμένων τα τελευταία χρόνια. Απαγόρευση κυκλοφορίας και δραστική μείωση των μεταφορών, αναστολή λειτουργίας εργοστασίων, κλείσιμο καταστημάτων και εξαφάνιση των αεροπορικών μεταφορών και του τουρισμού. Δυστυχώς, πολλές από τις επιπτώσεις, χρησιμοποιήθηκαν σαν ευκαιρίες για τη μείωση εργατικών δικαιωμάτων και μειώσεων σε μισθούς, με σαφώς δυσάρεστες επιπτώσεις στις οικονομίες.
Το λεγόμενο lockdown έδειξε από την αρχή ορισμένες απρόσμενες θετικές επιπτώσεις. Από τα λιγότερο γνωστά θέματα των ημερών είναι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ποιότητα της περιβαλλοντικής κατάστασης, ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις. Η επιβολή δραστικών μέτρων περιορισμού των οικονομικών δραστηριοτήτων (lockdown) και της απαγόρευσης της κυκλοφορίας είχαν σημαντικές επιπτώσεις στη βελτίωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε πολλές περιοχές του κόσμου. Κίνα, Ινδία, Ιαπωνία, Ιταλία, ΗΠΑ, για παράδειγμα, αναφέρουν μειώσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων ακόμα και σε επίπεδα της τάξης του 50%.
Σημειώνουμε τη σοβαρή επίπτωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη δημόσια υγεία. Για πρώτη φορά η βρετανική Δικαιοσύνη αναγνώρισε πρόσφατα τον ρόλο τής ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε έναν θάνατο αποφαινόμενη ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση «συνέβαλε» στον θάνατο ενός 9χρονου κοριτσιού στο Λονδίνο.
Τα μέτρα αποδίδουν
Μελέτες που έγιναν σε αμιγώς βιομηχανικές περιοχές της Ασίας ή της Ευρώπης επιβεβαίωσαν την αλήθεια. Από την αρχή της εφαρμογής των μέτρων, η βελτίωση ήταν θεαματική. Η ΕΕΑ (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος) με μετρήσεις που έγιναν επιβεβαιώνει ότι τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης έχουν μειωθεί σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019 σε σημαντικό επίπεδο. Ρώμη, Μαδρίτη, Λισσαβώνα, Λονδίνο, αλλά και Μιλάνο και Βαρκελώνη γνώρισαν εποχές με πολύ καθαρότερη ατμόσφαιρα. Η Αθήνα, σύμφωνα με την ανακοίνωση της αρμόδιας διεύθυνσης του ΥΠΕΝ, παρουσιάζει την ίδια κατάσταση. Οι μετρήσεις των σταθμών της Αθήνας εμφάνισαν μείωση των επιπέδων ρύπων τις πρώτες μέρες εφαρμογής των μέτρων. Με την ένταση των μέτρων τα επίπεδα NOx παρουσίασαν μείωση κατά 48,5%, ενώ των αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ10 κατά 48,8%, πάντοτε σε σύγκριση με τα επίπεδα της αντίστοιχης εποχής του 2019. Οι κύριες αιτίες για τη μείωση των ατμοσφαιρικών ρύπων είναι ο δραματικός περιορισμός των οδικών μετακινήσεων και του τουρισμού.
Συγχρόνως δε, ευεργετικές επιπτώσεις σημειώθηκαν και σε άλλους τομείς, όπως η αύξηση της βιοποικιλότητας ακόμα και σε αστικές περιοχές, η αύξηση των παγκόσμιων ιχθυαποθεμάτων κ.ά. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνονται και από τις διαστημικές φωτογραφίες που έλαβαν οι δορυφόροι της NASA ή των ευρωπαϊκών κρατών, οπτικοποιώντας με γλαφυρό τρόπο τη βελτίωση της ποιότητας των δεικτών. Η έστω περιορισμένη επαναφορά αυτών των δραστηριοτήτων επανέφερε το πρόβλημα και, σύμφωνα, όμως, με την έκθεση της ΕΕΑ για το 2020 που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο, η μείωση των εκπομπών αερίων ρύπων περιορίστηκε.
Εν τω μεταξύ, παρά τη θετική αυτή εικόνα, η ταχύτητα της κλιματικής αλλαγής δεν έχει μειωθεί και δεν σημειώνεται καμιά βελτίωση στην οπισθοχώρηση της παγκόσμιας υπερθέρμανσης. Μόλις λίγες μέρες πριν, ο ευρωπαϊκός οργανισμός Copernicus ανακοίνωσε ότι ο Νοέμβριος του 2020 ήταν ο θερμότερος όλων των εποχών. Μάλιστα, η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη το τελευταίο δωδεκάμηνο ανήλθε στους 1,28 βαθμούς Κελσίου, εξαντλώντας τα περιθώρια για τον ζητούμενο στόχο διατήρησής της μόνο κατά 1,5 βαθμούς Κελσίου.
Εξάρτηση από το φυσικό αέριο
Είναι πλέον κατανοητό σε όλους ότι η αιτία της κλιματικής αλλαγής είναι η ανθρωπογενής της διάσταση. Οι συσσωρευμένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, και ιδιαίτερα του διοξειδίου του άνθρακα και του μεθανίου, είναι ο παράγοντας που συνεχίζει να ενισχύει την παγκόσμια αλλαγή. Κακές πρακτικές, ανεξέλεγκτες δασικές πυρκαγιές, συνεχιζόμενη εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα, έλλειψη μέτρων περιορισμού τής ερημοποίησης και λειψυδρία επιδεινώνουν ακόμα παρερισσότερο το φαινόμενο. Ενδεικτικά αναφέρονται σαν παραδείγματα κακών πρακτικών στην Ελλάδα τόσο η εξαγγελία χωρίς σχεδιασμό της απολιγνιτοποίησης και η χωρίς εξασφάλιση ικανής ενεργειακής επάρκειας από ΑΠΕ της ηλεκτροκίνησης των οχημάτων. Και τα δύο οδηγούν στη διαιώνιση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και συγκεκριμένα από το φυσικό αέριο.
Νέο μοντέλο ανάπτυξης
Στον αντίποδα βρίσκονται δηλώσεις και δεσμεύσεις κυβερνήσεων από το εξωτερικό: η Δανία με τη φιλοδοξία ανάπτυξης ΑΠΕ άνω του 70% και το Ηνωμένο Βασίλειο με τον σχεδιασμό μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 58%. Η προαναγγελθείσα επιστροφή των ΗΠΑ στη Συμφωνία του Παρισιού από τη νέα διοίκηση Μπάιντεν καλλιεργεί περαιτέρω θετικές προσδοκίες. Ο κόσμος είναι αναγκαίο να στραφεί σε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, με αλλαγή, ακόμα και, καταναλωτικών συνηθειών και την εφαρμογή καλών πρακτικών. Πρέπει να επιταχυνθούν οι προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών από τομείς που ακόμα δεν έχουν σημαντική συνεισφορά στις μειώσεις, όπως για παράδειγμα η γεωργία. Ο κόσμος μετά την πανδημία του κορωνοϊού έχει ανάγκη «μιας πράσινης ανάκαμψης» όπως επιγραμματικά τονίζει ο γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών.
* Η Χαρά Καφαντάρη είναι βουλευτής Β2 Δυτικού Τομέα Αθήνας ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία, αν. τομεάρχης Πολιτικής Προστασίας ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
