Της Κατερίνας Ανδρικοπούλου - Σακοράφα*
Στην κρίσιμη εποχή που ζούμε θα έπρεπε ο κλάδος κοινωνικής ασφάλισης να είναι αυτός ο οποίος θα προσφέρει ασφάλεια, με την κυριολεκτική έννοια της λέξης, στους πολίτες της χώρας μας. Οι ασφαλιστικές εισφορές είναι δημόσια βάρη προς αντιμετώπιση της δαπάνης για την κοινωνική ασφάλιση. Δεν είναι όμως φόροι. Έχουν ανταποδοτικό χαρακτήρα, διότι αποτελούν αναγκαίο όρο για την κοινωνική ασφάλιση καθενός.
Συναφώς, η αρχή της ανταποδοτικότητας αποτελεί αρχή συνταγματικού επιπέδου, διότι είναι έκφραση της αρχής της αναλογικότητας (ΣτΕ Ολ. 1891/2019). Επομένως, επιβάλλεται να τηρείται αναλογία μεταξύ παροχών και εισφορών, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η ενιαία μεταχείριση προσώπων που τελούν υπό διαφορετικές συνθήκες, όπως οι μισθωτοί και δημόσιοι υπάλληλοι σε σχέση με τους αυτοτελώς απασχολουμένους και τους ελεύθερους επαγγελματίες, παραβιάζει την αρχή της ισότητας (ΣτΕ Ολ. 1880/2019), δεδομένου ότι οι αυτοτελώς απασχολούμενοι και οι ελεύθεροι επαγγελματίες υποχρεούνται να καταβάλλουν την ίδια εισφορά με τον μισθωτό και τον δημόσιο υπάλληλο, ενώ δεν έχουν εργοδότη που καταβάλλει τα δύο τρίτα αυτής. Δηλαδή, οι αυτοτελώς απασχολούμενοι και οι ελεύθεροι επαγγελματίες καταβάλλουν τριπλάσια εισφορά επί του εισοδήματός τους για την ίδια όμως παροχή, κάτι που είναι αντίθετο προς την αρχή της ισότητας.
Η επάρκεια του ασφαλιστικού μας συστήματος
Πέρα όμως από αυτό, θα πρέπει να εξετάσουμε και την επάρκεια των παροχών του συστήματος. Η επάρκεια των παροχών σημαίνει ότι το εισόδημα του συνταξιούχου πρέπει να βρίσκεται όσο το δυνατόν εγγύτερα προς εκείνο που είχε κατά τη διάρκεια του εργασιακού του βίου. Ωστόσο, πρέπει ταυτόχρονα να διασφαλίζονται η βιωσιμότητα του συστήματος και η διαγενεακή αλληλεγγύη, τις οποίες επιβάλλουν οι ρυθμίσεις του ασφαλιστικού συστήματος να εγγυώνται την καταβολή αξιοπρεπούς επιπέδου παροχών και για τις μελλοντικές γενιές (ΣτΕ Ολ. 1891/2019). Επομένως, η επάρκεια των συντάξεων κρίνεται έχοντας λάβει υπόψη τις πιθανολογούμενες μελλοντικές οικονομικές δυνατότητες του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος, το ύψος των συντάξεων που πιθανολογείται ότι θα λάβουν και οι μελλοντικοί συνταξιούχοι και την ικανότητα των εν ενεργεία ασφαλισμένων να καταβάλλουν εισφορές χωρίς να εξαντλούνται από αυτές. Με λίγα λόγια, η διατήρηση του επιπέδου των καταβαλλόμενων συντάξεων εξαρτάται από δύο κρίσιμους παράγοντες, τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης και τους δημογραφικούς δείκτες. Όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά ότι την περίοδο της οικονομικής κρίσης που βίωσε δραματικά η χώρα μας οι δείκτες αυτοί κατέρρευσαν.
Η εισαγωγή κοινωνικοασφαλιστικών ρυθμίσεων είναι μια δύσκολη άσκηση που προϋποθέτει τη στενή συνεργασία αναλογιστών, νομικών και επιστημόνων ειδικών στα θέματα κοινωνικής και οικονομικής ένταξης. Ο νομοθέτης καλείται να εξισορροπήσει τις ανάγκες του σήμερα και του αύριο και να λάβει αποφάσεις που κατανέμουν δίκαια τους υφιστάμενους και πιθανολογούμενους μελλοντικούς οικονομικούς πόρους για την κοινωνική ασφάλιση, ώστε οι παροχές να είναι διαγενεακά επαρκείς και βιώσιμες:
- Ιατρική περίθαλψη και φροντίδα ηλικιωμένων και αναπήρων δωρεάν.
- Πρόληψη, με υπηρεσίες στους χώρους εργασίας, κατοικίας, εκπαίδευσης, στον στρατό.
- Πλαίσιο υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους εργασίας με τη συμμετοχή και τον έλεγχο των εργαζομένων για την αντιμετώπιση των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών.
- Κρατικές υπηρεσίες και παροχές για την προστασία της μητρότητας, τη φροντίδα και αγωγή της βρεφικής - παιδικής ηλικίας.
- Ιδιαίτερη φροντίδα για τα Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ) και τις οικογένειές τους.
- Τους ηλικιωμένους και τους χρονίως πάσχοντες.
- Τις πολύτεκνες και μονογονεϊκές οικογένειες.
- Ειδικά κονδύλια στην έρευνα για την αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών, όπως ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες, το AIDS ή άλλες παθήσεις που έχουν αυξηθεί και θερίζουν τον πληθυσμό.
Κρατικός οργανισμός φαρμάκου για την παραγωγή ή εισαγωγή, τον έλεγχο και τη διακίνηση όλων των σύγχρονων φαρμακευτικών σκευασμάτων, που κυκλοφορούν στην παγκόσμια αγορά. Η χορήγηση των φαρμάκων παρέχεται δωρεάν.
Αλλαγή εκ θεμελίων
Όταν λοιπόν μιλάμε για συντάξεις, αναφερόμαστε σε συντάξεις οι οποίες θα είναι αξιοπρεπείς και όχι επιδόματα πτωχοκομείου.
Δεν είναι όμως μόνο αυτό το πρόβλημα του ασφαλιστικού μας συστήματος. Είναι αδιανόητο να χορηγούνται αποφάσεις συντάξεων γήρατος μετά από δύο ή τρία χρόνια και να φορολογούνται οι συνταξιούχοι αναδρομικά. Πόσο υποστηρικτικό είναι το κράτος σ’ αυτές τις περιπτώσεις; Εμείς, ως Έλληνες, θα πρέπει να εργαζόμαστε έως τα 67, αν ζήσουμε, για να δούμε τη σύνταξή μας να εκδίδεται δύο με τρία χρόνια μετά, δηλαδή στα 70! Άμεσα λοιπόν θα πρέπει να αντιμετωπιστεί η έλλειψη εργαζομένων στα κατά τόπους ΕΦΚΑ!
Το κράτος μας θα πρέπει να γίνει υποστηρικτικό σε γυναίκες που θέλουν να κάνουν παιδιά γιατί μόνο με ουσιαστική αντιμετώπιση του ζητήματος θα αντιμετωπιστεί η υπογεννητικότητα στην Ελλάδα και όχι με επιδόματα - ψίχουλα που δίδονται μία φορά εφάπαξ. Ούτε γεννιέται, ούτε μεγαλώνει ένα παιδί με ένα επίδομα.
Επιπρόσθετα, θα πρέπει υπάρξει αναβάθμιση του προγράμματος ταυτοποίησης και ψηφιοποίησης ενσήμων, από το 1970 και μετά, στο σύστημα Άτλας, ώστε να μην κινδυνεύει κάποιος να χάσει τα συντάξιμα χρόνια του επειδή έχει απολέσει την καρτέλα της ασφάλισής του.
Επίσης, θα πρέπει να υπάρξει αναγνώριση του εργασιακού βίου -ακόμα και για μία ημέρα- ως συντάξιμη αποδοχή, όπως γίνεται σε χώρες της προηγμένης Ευρώπης - και όχι μόνο. Δεν μπορεί να απαιτείται η συμπλήρωση δεκαπέντε ετών για να πάρει κάποιος σύνταξη. Από τη στιγμή που ο εργαζόμενος καταβάλλει κανονικά τις ασφαλιστικές του εισφορές για εννέα ή δέκα χρόνια, θα πρέπει με την αρχή της αναλογικότητας να πάρει τη σύνταξη που του αναλογεί. Αυτό σημαίνει δίκαιο κράτος στην πράξη. Κι αυτή είναι μία από τις βασικές αρχές που πρεσβεύουμε ως Οικολόγοι Πράσινοι. Δίκαιη σύνταξη, σε ένα δίκαιο σύστημα ασφάλισης.
Η πολιτική οικολογία, με εκφραστές στη χώρα μας τους Οικολόγους Πράσινους, μέλος των Ευρωπαίων Πράσινων, πρεσβεύει ένα δίκαιο ασφαλιστικό σύστημα για όλους, χωρίς αβάσταχτες εισφορές, αλλά και με κρατικό μηχανισμό που θα είναι βιώσιμος και αύριο. Αν θέλουμε λοιπόν να μιλήσουμε για ασφαλιστικό σύστημα, θα πρέπει να το αλλάξουμε ριζικά, να το εκμοντερνίσουμε και να προτάξουμε σ’ αυτό πρώτα τις ανάγκες των πολιτών και μετά όλα τα άλλα.
* Η Κατερίνα Ανδρικοπούλου - Σακοράφα είναι οικονομολόγος, συνεκπρόσωπος των Οικολόγων Πράσινων
