Τον Σεπτέμβριο του 2024, έναν ολόκληρο χρόνο μετά την καταστροφή των βασικών υποδομών σε μεγάλο τμήμα της Θεσσαλίας αλλά και της Φθιώτιδας από την κακοκαιρία «Daniel», η κυβέρνηση εδέησε να προκηρύξει στις πληγείσες περιοχές την ανακατασκευή συνολικά εννέα οδικών και σιδηροδρομικών υποδομών με αντίστοιχα έργα συνολικού ύψους 1,35 δισ. ευρώ.
Από αυτά τα κονδύλια, τα 600 εκατ. ευρώ θα προέρχονταν από το Ταμείο Ανάκαμψης. Κι επειδή επί έναν χρόνο η κυβέρνηση δεν έκανε τίποτε, διαπίστωσε όλως ξαφνικά ότι κινδυνεύει να χαθεί η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και, παλιά μου τέχνη κόσκινο, αποφάσισε, ουσιαστικά επικαλούμενη το επείγον του θέματος, να προχωρήσει σε ανάθεση των έργων. Άσχετα βεβαίως αν το «επείγον» είχε προκύψει επειδή επί έναν χρόνο, με δική της ευθύνη, η κυβέρνηση καθυστέρησε απελπιστικά. Κάλεσε λοιπόν τις «Big Four» των κατασκευαστικών εταιρειών, δηλαδή τις ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, ΜΕΤΚΑ (Όμιλος Μυτιληναίου-METLEN), ΑΚΤΩΡ και ΑΒΑΞ, που διαθέτουν πτυχία 7ης τάξης, για διαπραγμάτευση και ανάθεση-μοιρασιά των έργων μεταξύ τους.
Ως αναμενόταν, εταιρείες οι οποίες είχαν αποκλειστεί κατέθεσαν προσφυγές. Πρόκειται για τις ΕΚΤΕΡ, Δομική Κρήτης, ΕΡΕΤΒΟ και ΤΕ.ΝΑ., οι οποίες αμφισβητούν τη διαδικασία ανάθεσης των έργων. Η αποδοχή των αιτημάτων αναστολής, τελικώς, από την Ενιαία Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων έχει ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση στην έναρξη των έργων αποκατάστασης. Η πρώτη κρίση θα γίνει στις 31 Ιανουαρίου, η απόφαση θα εκδοθεί μέχρι τον Μάρτιο και σε περίπτωση που οι ενστάσεις απορριφθούν, θα υπάρξει προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
Πρόκειται τυπικό δείγμα ίσως όχι και τόσο άδολης κυβερνητικής τσαπατσουλιάς, καθώς υπάρχει κίνδυνος να χαθούν 600 εκατομμύρια από το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας μόνο για το έργο αυτό, καθώς αν τα έργα πάνε για το 2026, η απώλεια είναι σχεδόν σίγουρη. Ας σημειωθεί ότι πολλά έργα που σχετίζονται με την καθημερινότητα πολιτών που επλήγησαν από θεομηνίες, σεισμούς κ.λπ. έχουν «θαφτεί», όπως η αποκατάσταση των σεισμοπαθών στην Κρήτη, στη Φθιώτιδα κ.α.
Πότε χάνονται τα λεφτά
Η προθεσμία απορρόφησης των κεφαλαίων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) έχει οριστεί σε δύο βασικές ημερομηνίες:
* 31 Δεκεμβρίου 2025 είναι η προθεσμία για την ολοκλήρωση και την εκπλήρωση όλων των ορόσημων και στόχων (milestones and targets) που συνδέονται με τα έργα του Ταμείου. Μέχρι τότε τα κράτη-μέλη πρέπει να έχουν καταγράψει πρόοδο στα έργα και στις μεταρρυθμίσεις που προβλέπονται στα εθνικά τους σχέδια ανάκαμψης.
* 31 Δεκεμβρίου 2026 είναι η τελική προθεσμία απορρόφησης των κονδυλίων, δηλαδή η ημερομηνία κατά την οποία πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί πλήρως όλα τα έργα και να έχει γίνει η τελική εκταμίευση των κεφαλαίων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η Ελλάδα, όπως και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη, υποχρεούται να παρακολουθεί στενά την πρόοδο των έργων και να αποφεύγει καθυστερήσεις, καθώς η μη έγκαιρη ολοκλήρωση των ορόσημων μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια χρηματοδότησης.
Πού βρισκόμαστε στην Ελλάδα
Σύμφωνα με παλαιότερες δηλώσεις του Κωστή Χατζηδάκη, μέχρι τον Ιούλιο του 2024 η Ελλάδα είχε επιτύχει ποσοστό απορρόφησης περίπου 50% των διαθέσιμων πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης. Όμως υπάρχουν ανησυχίες για την έγκαιρη απορρόφηση των κονδυλίων σε ορισμένα έργα και ειδικότερα:
* Στα δάνεια προς επιχειρήσεις: Μέχρι τον Ιούνιο του 2024 οι εκταμιεύσεις προς επιχειρήσεις προχωρούσαν με βραδύτερο ρυθμό (14%) σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (29,4%), γεγονός που καθυστερεί και τις επενδύσεις με χρήση των ιδίων κεφαλαίων των χρηματοδοτούμενων επιχειρήσεων.
* Στο κρίσιμο μέτωπο της πυροπροστασίας: Η απορρόφηση των κονδυλίων για έργα πυροπροστασίας ήταν εξαιρετικά χαμηλή, με μόλις 1% των διαθέσιμων πόρων να έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι τον περασμένο Αύγουστο.
* Στο μέτωπο της ψηφιακής μετάβασης: Το αρμόδιο υπουργείο προκηρύσσει ή αναθέτει τον τελευταίο καιρό σωρηδόν έργα, καθώς υπάρχει κίνδυνος απώλειας κεφαλαίων και σ’ αυτό το μέτωπο (π.χ., υπερυπολογιστής «Δαίδαλος» ή εισαγωγή Τεχνητής Νοημοσύνης στις λειτουργίες του Δημοσίου).
Η έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου
Η δημοσιοποίηση πριν από λίγες μέρες της έκθεσης του Ελεγκτικού Συνεδρίου σχετικά με την πρόοδο των έργων που χρηματοδοτούνται από το ΤΑΑ έφερε στο φως καθυστερήσεις και ανεπάρκειες στις διαδικασίες παρακολούθησης και υλοποίησης των έργων, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε απώλεια ευρωπαϊκών κονδυλίων σύμφωνα με τις επισημάνσεις της.
Σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο, καταγράφονται τα εξής σημεία στα οποία παρατηρούνται κρίσιμες κυβερνητικές ελλείψεις:
1. Ανεπαρκή χρονοδιαγράμματα: Επισημαίνεται ότι η απουσία υποχρεωτικών ενδιάμεσων χρονοδιαγραμμάτων υλοποίησης έργων πέρα από τα συμφωνηθέντα ορόσημα με την Ε.Ε. και η έλλειψη διαδικασιών πρόληψης των εκδηλούμενων καθυστερήσεων αυξάνουν τον κίνδυνο μη έγκαιρης ολοκλήρωσης των έργων.
2. Πλημμελής παρακολούθηση: Οι εμπλεκόμενοι φορείς δεν εφαρμόζουν διαδικασίες παρακολούθησης, ωρίμανσης και υλοποίησης των έργων, με αποτέλεσμα να μην εντοπίζονται έγκαιρα οι καθυστερήσεις στην επίτευξη ορόσημων.
3. Κίνδυνος απώλειας χρηματοδότησης: Οι καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων ενδέχεται να οδηγήσουν σε απώλεια της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης ή σε συσσώρευση υλοποιούμενων έργων στο τέλος της περιόδου εφαρμογής του ΤΑΑ με κίνδυνο μη αποδοτικής χρήσης των κονδυλίων και εμφάνισης παρατυπιών.
Ερώτηση Ν. Παππά στη Βουλή
Επίκαιρη ερώτηση με αφορμή την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, που εντοπίζει ζητήματα στη διαχείριση του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), στην εκτέλεση και στον έλεγχο των έργων, καθώς και τον κίνδυνο απώλειας κοινοτικών κονδυλίων κατέθεσε ο Νίκος Παππάς προς τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστή Χατζηδάκη. Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. επισημαίνει ότι «σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο, οι καθυστερήσεις εντείνουν τον κίνδυνο να μην υλοποιηθούν κρίσιμα έργα, αλλά ακόμη περισσότερο να χαθούν ενωσιακά κονδύλια». «Επί μήνες αναδεικνύουμε τον επιδεικτικό αποκλεισμό των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων από το δανειακό σκέλος του Ταμείου Ανάκαμψης και την υπέρμετρη “πριμοδότηση” των μεγάλων εταιρειών. Επιμένουμε στα ζητήματα της διαφάνειας, ζητήματα υπαρκτά με βάση την έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, και των απεντάξεων κρίσιμων έργων, όπως τα αντιπλημμυρικά, η ανάταξη του σιδηροδρομικού δικτύου της Βόρειας Ελλάδας, έργα ύδρευσης, διάδρομοι 5G, τα ηλεκτρονικά διόδια κ.ά.» τόνισε ο Ν. Παππάς.