Ο πληθωρισμός άρχισε να αποκλιμακώνεται στις οικονομίες των κρατών-μελών της Ε.Ε. από τα τέλη του 2022, καθώς οι τιμές των τροφίμων και κυρίως της ενέργειας άρχισαν να υποχωρούν οριακά. Σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ιούνιος 2023), προβλέπεται αποκλιμάκωση του πληθωρισμού σε επίπεδο Ε.Ε. από 9,2% το 2022 σε 6,7% το 2023 και 3,1% το 2024. Αντιστοίχως, από 8,4% το 2022 σε 5,8% το 2023 και 2,8% το 2024 στη ζώνη του ευρώ.
Παρά τη θετική εικόνα και το γεγονός ότι οι μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες ενήργησαν έντονα και αύξησαν τα βασικά τους επιτόκια, γεγονός βέβαια που δημιουργεί ανησυχίες ως προς τις συνέπειες στην οικονομική δραστηριότητα, οι κίνδυνοι για την εξέλιξη του πληθωρισμού παραμένουν. Εντούτοις, ο πυρήνας του πληθωρισμού (μη επεξεργασμένα τρόφιμα και ενέργεια) συνεχίζει να ενισχύεται σε πολλές προηγμένες οικονομίες έως τις αρχές του 2023, καθώς παρατηρούνται δευτερογενείς επιδράσεις από τη μετακύλιση του αυξημένου κόστους της ενέργειας σε βιομηχανικά αγαθά και στις υπηρεσίες, όπως συμβαίνει και στην Ελλάδα.
Ισχυρός πληθωρισμός στην Ελλάδα
Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα, όπως μετριέται από τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), κατέγραψε το 2022 μέσο ετήσιο ρυθμό 9,3% ως αποτέλεσμα της ραγδαίας αύξησης των τιμών ενέργειας και τροφίμων (ΤτΕ, 2023), ενώ μειώθηκε στο 6,3% έως το πρώτο τρίμηνο του 2023 και αναμένεται να μετριαστεί στο 2,4% έως το 2024, παραμένοντας ωστόσο σε υψηλά επίπεδα (Εαρινές Προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 2023). Η αντιστροφή της τάσης του εναρμονισμένου πληθωρισμού από τον Οκτώβριο του 2022 και μετά σχετίζεται με την υποχώρηση των διεθνών τιμών της ενέργειας, σε συνδυασμό με έντονες καθοδικές επιδράσεις βάσης. Αντίθετα, ο πληθωρισμός των ειδών διατροφής κορυφώθηκε τον Δεκέμβριο του 2022 και παραμένει επίμονος στο 12,2% σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία και η αποκλιμάκωσή του αναμένεται να είναι αργή.
Τεράστια η διάβρωση της αγοραστικής δύναμης των πολιτών
Στην Ελλάδα, παρά την αποκλιμάκωση του πληθωρισμού, οι τιμές συνεχίζουν να αυξάνονται, δημιουργώντας πρόσθετες πιέσεις στα νοικοκυριά, στις ευάλωτες ομάδες και στους εργαζόμενους.
Επιπλέον, η μετακύλιση των υψηλών τιμών ενέργειας σε υπηρεσίες και μη ενεργειακά βιομηχανικά αγαθά, η οποία έχει γίνει ορατή από το τελευταίο τρίμηνο του 2022, διατηρεί τον πυρήνα του πληθωρισμού σε υψηλά επίπεδα ακόμη και προκαλεί ανησυχίες για το 2023 και το 2024.
Καθώς οι ανατιμήσεις λειτουργούν αθροιστικά στις ήδη επιβαρυμένες τιμές και τα πραγματικά διαθέσιμα εισοδήματα σημειώνουν οριακή μείωση, η αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών στην Ελλάδα διαβρώνεται. Η Ελλάδα εμφανίζεται στις τελευταίες θέσεις της Ε.Ε. ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε όρους αγοραστικής δύναμης.
Το φαινόμενο του Greed Inflation («Greedflation»)
Παρά τη συμβολή των διαταραχών στις εφοδιαστικές αλυσίδες που προέκυψε από την εκδήλωση της αναβληθείσας ζήτησης μετά την πανδημία, την ενεργειακή κρίση και τον πόλεμο στην Ουκρανία, σημαντικό μέρος του πληθωρισμού οφείλεται σε υπερκέρδη επιχειρήσεων που, εκμεταλλευόμενες τα παραπάνω, αύξησαν περαιτέρω τα περιθώρια κέρδους. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, διαπιστώνεται ότι ο πληθωρισμός της Ευρωζώνης από τις αρχές του 2022 οφείλεται κατά 45% στα υψηλότερα επιχειρηματικά κέρδη, κατά 40% στις τιμές εισαγωγών και κατά μόλις 25% στην αύξηση των μισθών.
Οι εταιρείες αύξησαν τις τιμές των αγαθών περισσότερο απ’ ό,τι ήταν απαραίτητο για να αντισταθμίσουν το υψηλότερο κόστος των εισροών που προκαλούνται από τα σημεία συμφόρησης στην αλυσίδα εφοδιασμού. Όπως αναδεικνύεται και από τις τελευταίες έρευνες της Eurostat, ειδικά ο ρυθμός ανόδου των τιμών στα τρόφιμα είναι υψηλότερος από τον ρυθμό ανόδου των υπόλοιπων αγαθών, κάτι που εντείνει τη συζήτηση για τον πληθωρισμό της αισχροκέρδειας («Greedflation»).
Σε επίπεδο Ελλάδας, ένα μεγάλο μέρος του πληθωρισμού το 2022 αντανακλά την εκτίναξη των τιμών των εισαγωγών όσο και την επίδραση εγχώριων παραγόντων και την αύξηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων. Η αύξηση των μισθών, ως συμβολή στον πληθωρισμό, είναι αμελητέα.
Ανάγκη για πρόσθετα μέτρα στήριξης στην Ελλάδα
Ενας από τους σημαντικότερους κινδύνους που επιφέρει ο πληθωρισμός είναι ότι βελτιώνει τη θέση κάποιων επιδεινώνοντας τη θέση κάποιων άλλων (Γραφείο Προϋπολογισμού Βουλής, 2023).
Στη βάση αυτή, η πληθωριστική πίεση έχει οδηγήσει σε δικαιολογημένες πιέσεις για μισθολογικές και εισοδηματικές αυξήσεις, οι οποίες μέχρι στιγμής υπολείπονται των αυξήσεων των τιμών και οι οποίες θα ενταθούν σημαντικά τα επόμενα τρίμηνα. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι μέχρι στιγμής οι ονομαστικές αυξήσεις των μισθών ελαφρώς περιορίζουν και σε καμία περίπτωση δεν αντισταθμίζουν τις απώλειες της αγοραστικής δύναμης.
Οι παραπάνω διαπιστώσεις καθιστούν αναγκαία τη λήψη πρόσθετων μέτρων για τη στήριξη των ομάδων που πλήττονται περισσότερο, τον μετριασμό της υπέρμετρης επιβάρυνσης και την αντιμετώπιση των ολιγοπωλιακών φαινομένων και υπέρμετρων επιχειρηματικών κερδών.
* Η Ειρήνη-Ακριβή Νταή είναι υπ. διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών, συντονίστρια Ομάδας Κοινωνικών Αναλύσεων Ινστιτούτου ΕΝΑ
