Στην κυβέρνηση βρισκόταν και τότε η Νέα Δημοκρατία, όταν, στις 22 Φεβρουαρίου του 2007, έλαβε χώρα μια φαινομενικά «αθώα» πρωτοβουλία δημοσιονομικής «ρουτίνας» εκ μέρους του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, η οποία ουδόλως προϊδέαζε για την πολιτική διάσταση που θα ελάμβανε στην συνέχεια. Την ημέρα εκείνη, το ΓΛΚ εξέδωσε ένα ομολογιακό δάνειο δωδεκαετούς διάρκειας, αξίας 280 εκατομμυρίων ευρώ, με ανάδοχο την JP Mοrgan. Από τον αμερικανικό επενδυτικό οίκο, το ομόλογο αυτό κατέγραψε μια πορεία αγοραπωλησιών καταλήγοντας διαδοχικά στο αμοιβαίο κεφάλαιο NPI, στη γερμανική τράπεζα Ηypovreinsbank, τη χρηματιστηριακή εταιρεία Ακρόπολις ΑΧΕΠΕΥ και από αυτήν στους τελικούς αγοραστές, οι οποίοι ήταν τέσσερα ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία, συγκεκριμένα το Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Δημοσίων Υπαλλήλων (ΤΕΑΔΥ), το Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Υπαλλήλων Φαρμακευτικών Εταιρειών (ΤΕΑΥΦΕ), το Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Προσωπικού Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης (ΤΕΑΠΟΚΑ) και το Ταμείο Συντάξεων Εφημεριδοπωλών και Υπαλλήλων Πρακτορείων (ΤΣΕΥΠ).
Το σκάνδαλο των δομημένων ομολόγων του 2007
Η συγκεκριμένη έκδοση αποδείχθηκε η «κορυφή του παγόβουνου» των δομημένων ομολόγων, καθώς συνολικά, στο διάστημα μεταξύ του 2005 και του 2007, η εξεταστική επιτροπή της Βουλής διενήργησε έρευνα για οκτώ δομημένα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, συνολικής αξίας 1,8 δισεκατομμυρίων ευρώ, τα οποία αγοράστηκαν από ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία. Η εξεταστική επιτροπή της Βουλής ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά με το ομόλογο αυτό των 280 εκατομμυρίων ευρώ, με μεγάλο τμήμα της κοινής γνώμης να αντιλαμβάνεται τη σημασία και το μέγεθος της υπόθεσης που, σύμφωνα με παράγοντες του χώρου, ζημίωσε τα ταμεία, όταν πληροφορήθηκε τις εντυπωσιακά αυστηρές ποινές που επέβαλε πρωτοδίκως η Δικαιοσύνη και που έφτασαν ακόμη και τα 25 χρόνια φυλάκιση και ακόμη περισσότερο το μεγαλύτερο πρόστιμο που έχει επιβληθεί από τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους. Η ΔΟΥ ΦΑΕΕ Αθηνών είχε επιβάλει τότε πρόστιμο 5,5 δισεκατομμυρίων ευρώ για εικονικές συναλλαγές κατά την πώληση 20 ομολόγων, οπότε εκτελέστηκαν περισσότερες από 300 συναλλαγές αυξάνοντας τον συνολικό τζίρο από τα 180 εκατομμύρια ευρώ στα 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Παράλληλα, τρεις χρηματιστές οδηγήθηκαν στη φυλακή.
Έως τις 11 Σεπτεμβρίου του 2018, οπότε έληξε το κύριο δικαστικό μέρος της υπόθεσης στο Πενταμελές Εφετείο Κακουργημάτων της Αθήνας, η κοινή γνώμη πληροφορείτο τις λεπτομέρειες από ένα γαϊτανάκι προμηθειών και μεσαζόντων που ευθύνονταν για την υπερτιμολογημενη πώληση των δομημένων ομολόγων στα ασφαλιστικά ταμεία.
Ζημιά 12 δισ. ευρώ από το PSI
Πέντε χρόνια αργότερα, αυτή τη φορά με τη Νέα Δημοκρατία ελάσσονα κυβερνητικό εταίρο και με πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο, η κυβέρνηση ανακοίνωνε, στις 21 Φεβρουαρίου του 2012, τους όρους του PSI που συμφωνήθηκαν με την τρόικα, με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην ανταλλαγή των ομολόγων να ανέρχεται περίπου στα 206 δισ. ευρώ. Από αυτή την κίνηση τα ασφαλιστικά ταμεία υπολογίζεται, σύμφωνα με οικονομικούς παρατηρητές, ότι έχασαν περί τα 12 δισ. ευρώ από την πρωτογενή και τη δευτερογενή αγορά.
Με βάση τα στοιχεία τα οποία διαβιβάστηκαν στη Βουλή μερικούς μήνες μετά το PSI, το οποίο είχε ολοκληρωθεί στις 9 Μαρτίου του 2012, μετά από αίτημα του τότε βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξη Μητρόπουλου, και τα οποία απεικόνιζαν τις ονομαστικές αξίες των μερίδων στο κοινό κεφάλαιο των ασφαλιστικών ταμείων πριν από το PSI και μετά από αυτό, οι διαφορές στην ονομαστική αξία των μερίδων των φορέων κοινωνικής ασφάλισης στο κοινό κεφάλαιο ξεπερνούσαν τα 8,3 δισ. ευρώ, ενώ οι συνολικές απώλειες των ασφαλιστικών ταμείων, με βάση τις τρέχουσες τιμές των τίτλων που εξακολουθούσαν να έχουν στην κατοχή τους, ξεπερνούσαν τα 12 δισ. ευρώ. Σημειωτέον ότι μαζί με τα ελληνικά ταμεία ζημιώθηκαν και ασφαλισμένοι σε ταμεία του εξωτερικού που είχαν επενδύσει σε ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, μεταξύ των οποίων ένα καναδικό και ένα γερμανικό.
Τα μεσάνυχτα της προηγούμενης Παρασκευής 23 προς Σάββατο 24 Ιουλίου, πάλι με κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας, η περιουσία που κατέχουν τα ταμεία παραδινόταν στις κερδοσκοπικές ορέξεις των dealers, των brokers, και των golden boys που κυνηγώντας το bonus των όποιων βραχυχρόνιων έως -το πολύ- μεσοπρόθεσμων αποδόσεων θα μπορούν να την τζογάρουν στις αγορές με το σχέδιο νόμου «Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση για τη Νέα Γενιά» το οποίο κατατέθηκε στη Βουλή.
Χαμένοι οι ασφαλισμένοι, κερδισμένα τα golden boys
Η κυβέρνηση αποφάσισε να τζογάρει με τις εισφορές των ασφαλισμένων, αφού άλλωστε τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα λειτουργούν στο πλαίσιο του επενδυτικού κινδύνου και εξαρτώνται από τις μεταβολές και τις διακυμάνσεις των αγορών σε παγκόσμιο επίπεδο. Με άλλα λόγια, ο ασφαλισμένος τοποθετεί τα χρήματά του στην ατομική μερίδα, όμως αυτά τίθενται υπό το βάρος της αβεβαιότητας του επενδυτικού κινδύνου. Σημειωτέον δε ότι υπάρχουν πλείστα όσα παραδείγματα κατάρρευσης. Έχει υπολογιστεί ότι από το 1970 μέχρι το 2007 έχουν σημειωθεί 124 καταρρεύσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα (π.χ. Lehman Brothers, Bear Stearn, Citigroup, Barclays κ.λπ.).
Η κατάρρευση της Lehman Brothers
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Lehman Brothers. Σχεδόν ενάμιση αιώνα από την ίδρυσή της, το 1850, στην Αλαμπάμα, από τους Χένρυ, Εμάνουελ και Μέγερ Λήμαν, στις 5 Σεπτεμβρίου του 2008, η εταιρεία κατέθεσε αίτηση πτώχευσης, τη μεγαλύτερη στην ιστορία των ΗΠΑ, μετά τη δραματική συρρίκνωση των αποθεμάτων της και την αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων από τους οργανισμούς αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, που προκλήθηκε κυρίως από τη συμμετοχή της στην κρίση ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου (τα λεγόμενα subprimes).
Ακόμη, το άρθρο 47 του νομοσχεδίου («Στρατηγική Επενδύσεων») δεν αποκλείει τη δυνατότητα επενδύσεων και σε μη ρυθμιζόμενες αγορές, τις λεγομενες και «εναλλακτικές», οι οποίες διακρίνονται πρωτίστως για τις συγκριτικά χαλαρότερες προϋποθέσεις εισαγωγής και παραμονής σε αυτές σε σχέση με τις ρυθμιζόμενες, καθώς και επενδύσεων σε παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα, δηλαδή υψηλού ρίσκου, όπως τα δομημένα ομόλογα και τα ενυπόθηκα ομόλογα.
Το άρθρο 19 του νομοσχεδίου, για τα μέλη του Δ.Σ. του νέου Ταμείου Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης (ΤΕΚΑ), επιβεβαιώνει ότι καμία διασφάλιση δεν υπάρχει για τους ασφαλισμένους εκείνους που θα ενταχθούν στο νέο ταμείο, από πράξεις ή παραλείψεις των μελών της Διοίκησης του ταμείου, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους.
Όσον αφορά τις σχέσεις των μελών του Δ.Σ. με το ΤΕΚΑ, υπέχουν ποινική και αστική ευθύνη μόνο εάν ενήργησαν με δόλο και με βαριά αμέλεια.
Όσον αφορά τη σχέση των μελών του Δ.Σ. με τους ιδιώτες - ασφαλισμένους, αναφέρεται ρητά ότι δεν υπέχουν αστική ευθύνη και δεν υπάρχει έστω η αναφορά για βαριά αμέλεια ή δόλο. Πρακτικά, αυτό σημαίνει όι οι ασφαλισμένοι ατομικά, οι επαγγελματικοί σύλλογοι κ.λπ. (ιδιώτες εν γένει) δεν θα μπορούν να ζητήσουν ευθύνη για κανέναν λόγο και υπό οποιαδήποτε προϋπόθεση, ακόμα και σε περιπτώσεις δόλου ή βαριάς αμέλειας, κάτι που ουδόλως συνάδει με τον σκοπό της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης και την πάγια νομολογία του ΣτΕ, το οποίο με σωρεία αποφάσεών του (Ολομέλεια ΣτΕ 2287/2015 και 1889/2019) έχει αποφανθεί ότι: «Είτε ως κύρια είτε ως επικουρική, η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση έχει εξαιρεθεί από τον χώρο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, τούτο δε έγινε για λόγους δημοσίου συμφέροντος και ειδικότερα για να προστατευθούν όσοι υποχρεωτικώς ασφαλίζονται ή καταβάλλουν ασφαλιστικές εισφορές από τους επιχειρηματικούς κινδύνους που συνδέονται με την άσκηση της ασφαλιστικής λειτουργίας από ιδιωτικούς φορείς».
Το σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου
Στην Ελλάδα έχουμε κακό προηγούμενο από τζογάρισμα περιουσιών των ταμείων στις αγορές. Παρ ότι έχουν περάσει πάνω από δύο δεκαετίες από το «σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου», δεν πρέπει να είναι και λίγοι αυτοί που θα θυμούνται ότι τότε είχαν καταγραφεί «λογιστικές» απώλειες ύψους 465 δισ. δρχ. στις μετοχές των ασφαλιστικών ταμείων, μέσα σε ένα χρόνο (και συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια του 2000), λόγω της καθοδικής πορείας του χρηματιστηριακού δείκτη.
Σημειώνεται ότι το κόστος της μετάπτωσης από το αναδιανεμητικό στο νέο κεφαλαιοποιητικό σύστημα επικουρικών συντάξεων υπολογίζεται πως μπορεί να ανέλθει στα 78 δισ. ευρώ και με ένα επιπλέον «κρυφό κόστος», που, σύμφωνα με επαΐοντες περί το ασφαλιστικό σύστημα, μπορεί να εκτινάξει το τελικό ποσό ακόμη και στο ύψος των 100 δισ. ευρώ, σαφώς πάνω από το μισό του σημερινού ΑΕΠ της χώρας.
