Σε τι μας χρησιμεύουν οι ειδήσεις; Για ποιον λόγο μας ενδιαφέρουν και πώς ακριβώς μας ενδιαφέρει να παρουσιάζονται; Προτιμάμε αυτό που λένε οι Αγγλοσάξονες «just facts», μόνο καθαρά γεγονότα, που σημαίνει δηλαδή πιθανότατα ότι αναζητάμε αντικειμενικότητα, όχι μεροληψία, όχι περιττή υποκειμενικότητα; Ή προτιμάμε οι ειδήσεις να πλαισιώνονται, να μαθαίνουν στον χρήστη περισσότερα για διάφορα ζητήματα και διαφορετικές απόψεις;
Η αλήθεια είναι ότι η κατανάλωση ειδήσεων υπερβαίνει κατά πολύ την ανάγκη για «στεγνές πληροφορίες», επεκτείνεται και φτάνει να ικανοποιεί ανάγκες όπως η ψυχαγωγία και η απόδραση. Οι «ανάγκες του χρήστη» ξεπερνούν κατά πολύ το τι συνέβη και επεκτείνονται στην ερμηνεία, δηλαδή στο για ποιον λόγο και έπειτα από ποιες διεργασίες αλλά και στο τι προμηνύεται για το μέλλον, ποιες είναι οι προοπτικές.
Το Reuters επιχείρησε να προσεγγίσει τι θέλουν οι άνθρωποι από τα μέσα ενημέρωσης και πόσο καλά πιστεύουν ότι τους το παρέχουν με βάση τις διαφορετικές ανάγκες τους. Η έρευνα Digital News Report 2024, που πραγματοποιήθηκε σε 47 χώρες, σε δείγμα 95.000 ατόμων, περιλαμβανομένης της Ελλάδας, χρησιμοποίησε εργαλεία από το BBC («μοντέλο των αναγκών του χρήστη») ώστε να διερευνήσει κατά πόσο ικανοποιούνται βασικές ανάγκες των ανθρώπων, όπως η γνώση και η κατανόηση, αλλά διερεύνησε και το εύρος των αναγκών των χρηστών που ικανοποιούν οι ειδήσεις πέρα από την απλή ενημέρωση.
Οι πιο σημαντικές ανάγκες στην ενημέρωση
Οταν ρωτήθηκε το κοινό παγκοσμίως ποιον θεωρεί τον πιο σημαντικό ρόλο των ειδήσεων, αναδείχθηκαν με σαφήνεια δύο βασικοί πυλώνες: οι βασικές ανάγκες της γνώσης/πληροφόρησης και της κατανόησης/ερμηνείας θεωρήθηκαν οι πιο σημαντικές (65% η καθεμία). Πιο συγκεκριμένα, οι ανάγκες για ενημέρωση (72%), για μάθηση/εκπαίδευση (67%) και για την προοπτική στο μέλλον (63%) αναδεικνύονται ως οι σημαντικότερες.
Οι ειδήσεις που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να κάνουν πράγματα (πράξη: 55%) ή να αισθάνονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο (συναίσθημα: 50%) θεωρούνται λιγότερο σημαντικές, αν και εξακολουθούν να εκτιμώνται από τουλάχιστον το ήμισυ των ερωτώμενων της έρευνας. Η ανάγκη για διασκέδαση είναι η μόνη που θεωρείται σημαντική από λιγότερους από τους μισούς ερωτηθέντες (47%), πιθανόν ίσως, σύμφωνα με το Reuters, γιατί η ψυχαγωγία είναι άφθονη σε πολλά είδη ΜΜΕ.
Οπως δείχνει η μελέτη, οι χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην κατανόηση/ερμηνεία των ειδήσεων: σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης (π.χ., Γαλλία και Γερμανία), της Νότιας Ευρώπης (π.χ., Ισπανία και Ιταλία, όχι όμως η Ελλάδα) και της Ανατολικής Ευρώπης (π.χ., Πολωνία και Τσεχία) αλλά και σε ορισμένες της Λατινικής Αμερικής (π.χ., Μεξικό και Κολομβία) οι ειδήσεις που βοηθούν τους ανθρώπους να κατανοήσουν τα ζητήματα συνήθως θεωρούνται πιο σημαντικές, αν και οι διαφορές μεταξύ γνώσης και κατανόησης είναι συνήθως πολύ μικρές και όχι στατιστικά σημαντικές.
Αντιθέτως, στη Βόρεια Ευρώπη (π.χ., Βρετανία, σκανδιναβικές χώρες), στη Βόρεια Αμερική (ΗΠΑ και Καναδά, αλλά και Ινδία και Ιαπωνία) η γνώση/πληροφόρηση για την ειδησεογραφία εμφανίζεται λίγο πιο μπροστά από την κατανόησή της, και πάλι όμως οι διαφορές είναι μικρές. Το βασικό σημείο είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι ειδήσεις που βοηθούν στη γνώση και στην κατανόηση θεωρούνται πιο σημαντικές από τις ειδήσεις που βοηθούν στο να αισθάνεσαι και να πράττεις.
Το σκορ της Ελλάδας
Οι Έλληνες δεν έχουν ανάγκη. Ερμηνεύουν τις ειδήσεις μόνοι τους! Ξέρουν το πώς, το γιατί και τις επιπτώσεις! Αν και ο παγκόσμιος μέσος όρος της ανάγκης για κατανόηση/ερμηνεία των ειδήσεων φτάνει το 65%, στην Ελλάδα μόλις ακουμπάει το 52%. Από την άλλη πλευρά, η ανάγκη για γνώση/πληροφόρηση για μια είδηση πλησιάζει το παγκόσμιο ποσοστό (65%) αγγίζοντας το 61%.
Πόσο τα ΜΜΕ καλύπτουν τις ανάγκες;
Το κοινό των ΜΜΕ παγκοσμίως φαίνεται να πιστεύει ότι τα μέσα ενημέρωσης κάνουν καλή δουλειά στην ικανοποίηση των αναγκών που βασίζονται στη γνώση/πληροφόρηση (58%), ιδιαίτερα στο «κράτα με ενημερωμένο» (64%). Λίγοι περισσότεροι από τους μισούς πιστεύουν ότι τα μέσα ενημέρωσης κάνουν καλή δουλειά όσον αφορά τις ανάγκες που βασίζονται στην κατανόηση/ερμηνεία (55%), ιδίως στο «μάθε μου» (59%). Τα μέσα ενημέρωσης δεν θεωρούνται αποτελεσματικά για την κάλυψη αναγκών γύρω από το συναίσθημα (45%): «με διασκεδάζουν» (47%) ή «μου δίνουν έμπνευση» (42%).
Προτεραιότητες για τα μέσα ενημέρωσης
Γενικεύοντας κάπως, η «ζήτηση» για κατανόηση/ερμηνεία εντοπίζεται κυρίως σε χώρες στον παγκόσμιο Βορρά, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης, της Αυστραλίας και της Βόρειας Αμερικής. Σε μεγάλο μέρος του παγκόσμιου Νότου, συμπεριλαμβανομένων χωρών της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας-Ειρηνικού, στην κορυφή βρίσκεται η «ζήτηση» για ειδήσεις που ικανοποιούν την ανάγκη των ανθρώπων για γνώση/πληροφόρηση.
Αυτό το ξεκάθαρο μοτίβο αντιστοιχεί σε διαφορετικά επίπεδα ελευθερίας του Τύπου, όπως υποστηρίζει η έρευνα του Reuters: σε χώρες όπου η ελευθερία του Τύπου (όπως μετριέται από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα) είναι χαμηλότερη, οι ανάγκες που βασίζονται στη γνώση/πληροφόρηση έχουν μεγαλύτερη προτεραιότητα. Πώς ερμηνεύεται αυτό; «Αυτό οφείλεται πιθανώς στο ότι το κοινό αναγνωρίζει ότι μπορεί να είναι δύσκολο να βρει βασικές πληροφορίες για το τι συμβαίνει λόγω των περιορισμών στο τι μπορεί και τι δεν μπορεί να πει ο Τύπος. Όμως σε χώρες όπου η ελευθερία του Τύπου είναι υψηλότερη, αυτό είναι μικρότερο πρόβλημα και το κοινό αναζητά τρόπους για να κατανοήσει καλύτερα τι συμβαίνει» καταλήγει η έρευνα. Και σημειώνει: «Όλα αυτά δείχνουν ότι οι ανάγκες των χρηστών δεν διαμορφώνονται μόνο από το τι θέλουν τα άτομα σε μια δεδομένη στιγμή αλλά και από το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο βρίσκονται».
