Οι πρόσφατες εικόνες των καταστροφικών αιφνίδιων πλημμυρών που προκλήθηκαν από την καταιγίδα Daniel στην Ελλάδα χτύπησαν την πόρτα μας κυριολεκτικά και μεταφορικά. Ολοκλήρωνοντας το διδακτορικό μου και εργαζόμενη τα τελευταία οκτώ χρόνια στον τομέα των αιφνίδιων πλημμυρών, οι σκηνές που είδα να εκτυλίσσονται στην πατρίδα μου είναι μια οδυνηρή πραγματικότητα: μια έντονη υπενθύμιση των ευρύτερων περιβαλλοντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε τόσο σε τοπική όσο και σε παγκόσμια κλίμακα.
Αυτές οι πρωτοφανείς αιφνίδιες πλημμύρες προκλήθηκαν από τις βροχοπτώσεις της καταιγίδας Daniel τη Δευτέρα 4 Σεπτεμβρίου, οι οποίες έπληξαν επίσης την Τουρκία και τη Βουλγαρία. Την επόμενη ημέρα, στη Ζαγορά Πηλίου, μέσα σε μόλις 18 ώρες έπεσαν 754 χιλιοστά βροχής σημειώνοντας ρεκόρ βροχόπτωσης [1]. Οι τόσο έντονες βροχοπτώσεις είχαν ως αποτέλεσμα σημαντικά τμήματα της Θεσσαλίας να βρεθούν σε κρίσιμη κατάσταση και να μην είναι σε θέση να ανταπεξέλθουν.
Για λόγους σύγκρισης, σημειώνουμε ότι το Λονδίνο δέχεται περίπου 585 χιλιοστά βροχής κατ’ έτος, ενώ αντίστοιχα, οι ετήσιες βροχοπτώσεις στη Θεσσαλία φτάνουν τα 495 χιλιοστά, πράγμα που σημαίνει ότι την Τρίτη 5 Σεπτεμβρίου, έπεσε βροχή 1,5 έτους σε 18 ώρες [2]. Θυμηθείτε τις πιο καταρρακτώδεις νεροποντές που έχετε ζήσει, όταν ‘ανοίγουν οι ουρανοί’ για 20-30 λεπτά περίπου. Φανταστείτε τώρα αυτήν την νεροποντή να συνεχίζεται για μια ολόκληρη ημέρα, χωρίς διακοπή.
Οι αιφνίδιες ή στιγμιαίες πλημμύρες είναι μικρής διάρκειας αλλά εξαιρετικά έντονες, και συνήθως σημειώνονται εντός έξι ωρών μετά από έντονες βροχοπτώσεις. Σε αντίθεση με τις συνήθεις πλημμύρες, οι οποίες εξελίσσονται πιο αργά και μπορούν να προβλεφθούν, οι αιφνίδιες πλημμύρες αιφνιδιάζουν τους ανθρώπους λόγω της πολύ γρήγορης εμφάνισής τους και σπανίως καταγράφονται κατά την εξέλιξή τους.
Καταστροφικές επιδράσεις
Στις τρεις πληγείσες χώρες, οι πλημμύρες έχουν οδηγήσει σε περισσότερα από 20 θύματα μέχρι τώρα, ενώ πολλοί άλλοι αναγκάστηκαν να αναζητήσουν καταφύγιο στις στέγες των σπιτιών τους. Συνεχίζονται οι διακοπές ρεύματος και νερού, οι υποδομές έχουν υποστεί τεράστιες ζημιές, τα σπίτια, ακόμη και ολόκληρα χωριά έχουν βυθιστεί πλήρως κάτω από τα νερά.
Ζήτησα από τον Δρ. Andrew Barnes, έναν ακαδημαϊκό ερευνητή του Πανεπιστημίου του Μπαθ που ειδικεύεται στη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης για την ανάλυση ακραίων καιρικών φαινομένων, να μου εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους το φαινόμενο αυτό ήταν τόσο σπάνιο.
Μου είπε ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της Τρίτης, ένα ισχυρό κέντρο χαμηλής ατμοσφαιρικής πίεσης σχηματίστηκε σε ολόκληρη τη νότια Ελλάδα, δημιουργώντας έναν κυκλώνα (βαρομετρικό χαμηλό). Ο κυκλώνας αυτός μετέφερε μεγάλα νέφη βροχής τόσο από τη Μεσόγειο όσο και από το Αιγαίο Πέλαγος. Ωστόσο, ο κυκλώνας δεν αποδυναμώθηκε, αλλά αντίθετα, το κέντρο χαμηλής πίεσής του μετακινήθηκε νοτιοδυτικά στα νότια της Ιταλίας, ενώ ταυτόχρονα οι ζώνες βροχόπτωσης κινήθηκαν επίσης νότια και κάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Τάση σε ολόκληρη την περιοχή
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι αιφνίδιες πλημμύρες δεν περιορίζονται μόνο στην Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, αποτελούν μέρος μιας σειράς ακραίων καιρικών φαινομένων που έχουν γίνει εντονότερα και εμφανίζονται συχνότερα σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσογείου. Ερευνητές που εξέτασαν δεδομένα 150 χρόνων για πλημμύρες στη Μεσόγειο διαπίστωσαν ότι οι περισσότερες από αυτές ήταν αιφνίδιες, με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και του φθινοπώρου [3]. Η περιοχή της Μεσογείου είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σε τέτοιες πλημμύρες λόγω των συνδυασμένων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και της αστικοποίησης [4,5]. Η αστικοποίηση έχει επιφέρει την αύξηση της οικιστικής ανάπτυξης και δόμησης σε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε πλημμύρες αυξάνοντας ταυτόχρονα τις αδιαπέραστες επιφάνειες (όπως δρόμοι και πεζοδρόμια), οι οποίες εμποδίζουν τη φυσική απορρόφηση νερού από το έδαφος.
Το κεφάλαιο της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή σχετικά με την περιοχή της Μεσογείου προειδοποιεί ότι τα ακραία φαινόμενα βροχοπτώσεων θα εμφανίζονται συχνότερα και θα είναι ακόμη εντονότερα, αυξάνοντας τον κίνδυνο αιφνίδιων πλημμυρών [6]. Η προειδοποίηση αυτή, σε συνδυασμό με τις καταγεγραμμένες αιφνίδιες πλημμύρες το 2023 στην Ισπανία, την Ιταλία, την Τουρκία, τη Βουλγαρία, τη Γαλλία και την Ελλάδα, επισημαίνει την επείγουσα ανάγκη λήψης προληπτικών μέτρων για την αντιμετώπιση αυτών των κλιματικών φαινομένων.
Η επιστημονική έρευνα προχωρά
Οι αιφνίδιες πλημμύρες μπορεί να είναι σπάνιες, αλλά οι συνέπειες τους είναι τέτοιες που προκαλούν σοβαρούς προβληματισμούς και ανησυχίες. Ευτυχώς, η επιστημονική έρευνα έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο τα τελευταία χρόνια. Είμαστε πλέον σε θέση να προβλέψουμε καλύτερα πότε ενδέχεται να σημειωθούν αιφνίδιες πλημμύρες [7], ποιες περιοχές ενδέχεται να είναι περισσότερο ευάλωτες [8], και να αξιολογήσουμε τις επιπτώσεις τους σε πραγματικό χρόνο [9].
Με συναδέλφους στο πανεπιστήμιο του Μπαθ αναπτύσουμε και συμμετέχουμε σε ένα ερευνητικό έργο που συνδυάζει ιστορικές πηγές δεδομένων και σύγχρονη υδραυλική μοντελοποίηση [10]. Με τον τρόπο αυτό προσπαθούμε να αναλύσουμε τις ιστορικές πλημμύρες ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τους κινδύνους που ενέχουν, βοηθώντας μας, συγχρόνως, να χαράξουμε αποτελεσματικές στρατηγικές για το μέλλον.
Η πλήρης εξάλειψη των πλημμυρών δεν είναι ούτε τεχνικά εφικτή ούτε οικονομικά προσιτή. Αντιθέτως, είναι σημαντικό να εντοπισθούν περιοχές επιρρεπείς σε αιφνίδιες πλημμύρες, ιδίως σε λεκάνες απορροής που έχουν πληγεί απο ιστορικά καταστροφικά φαινόμενα. Εν συνεχεία, θα πρέπει άμεσα να επικεντρωθούμε στην ενίσχυση της κλιματικής δράσης και των μέτρων
ανθεκτικότητας τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν από «σκληρά» μέτρα άμυνας, όπως νέα αντιπλημμυρικά τείχη, μέχρι στοχευμένες πολιτικές και μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σχετικά με τους επικείμενους κινδύνους. Μόνο υλοποιώντας τα παραπάνω θα υπαρξει ελπίδα για ένα ασφαλέστερο και βιώσιμο μέλλον.
Σημείωση: Από τη σύνταξη του άρθρου, η καταιγίδα Daniel έχει επηρεάσει επίσης τη Λιβύη, προκαλώντας καταστροφικές αιφνίδιες πλημμύρες. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία υποδηλώνουν ότι ο αριθμός των νεκρών μπορεί να υπερβαίνει τους 5.000, ενώ οι αγνοούμενοι υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τους 10.000.
Δρ. Ιωάννα Σταματάκη, Καθηγήτρια Υδραυλικής Μηχανικής στο Πανεπιστήμιο του Greenwich – Άρθρο στο Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ [Πρωτότυπη δημοσίευση στα αγγλικά, στην ιστοσελίδα The Conversation]
Βιβλιογραφία
[1] Ντάφης, Σ; Κύρος, Γ.; Λαγουβάρδος Κ.. 2023. Κακοκαιρία Daniel: καταρρίφθηκε το ρεκόρ ημερήσιου ύψους βροχής στη χώρα μας, meteo.gr. Available at: https://www.meteo.gr/article_view.cfm?entryID=2913 (Accessed: 07 September 2023).
[2] Encyclopædia Britannica. 2023. History of London Available at: https://www.britannica.com/place/London/History (Accessed: 07 September 2023).
[3] Paprotny, Dominik & Sebastian, Antonia & Morales Napoles, Oswaldo & Jonkman, S.N.. 2018. Trends in flood losses in Europe over the past 150 years. Nature Communications. 9. 10.1038/s41467-018-04253-1.
[4] Diakakis, M.; Papagiannaki, K.; Fouskaris, M.. 2023. The Occurrence of Catastrophic Multiple-Fatality Flash Floods in the Eastern Mediterranean Region. Water, 15, 119. https://doi.org/10.3390/w15010119
[5] Faccini, F.; Luino, F.; Paliaga, G.; Roccati, A.; Turconi, L.. 2021. Flash Flood Events along the West Mediterranean Coasts: Inundations of Urbanized Areas Conditioned by Anthropic Impacts. Land, 10, 620. https://doi.org/10.3390/land10060620
[6] IPCC. 2022. CCP4: Mediterranean Region. In: Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, UK and New York, NY, USA, pp. 2233–2272, doi:10.1017/9781009325844.021.
[7] Zanchetta, A. and Coulibaly, P., 2020. Recent Advances in Real-Time Pluvial Flash Flood Forecasting. Water, [online] 12(2), p.570. https://doi.org/10.3390/w12020570.
[8] Costache, R., Pham, Q.B., Sharifi, E., Linh, N.T.T., Abba, S.I., Vojtek, M., Vojteková, J., Nhi, P.T.T. and Khoi, D.N., 2019. Flash-Flood Susceptibility Assessment Using Multi-Criteria Decision Making and Machine Learning Supported by Remote Sensing and GIS Techniques. Remote Sensing, [online] 12(1), p.106. https://doi.org/10.3390/rs12010106.
[9] Ritter, J., Berenguer, M., Corral, C., Park, S., Sempere-Torres, D., 2020. ReAFFIRM: Real-time Assessment of Flash Flood Impacts – a Regional high-resolution Method. Environnent International, 136. https://doi.org/10.1016/j.envint.2019.105375 .
[10] Stamataki, I., Kjeldsen, T.R., 2021. Reconstructing the peak flow of historical flood events using a hydraulic model: The city of Bath, United Kingdom. Journal of Flood Risk Management, 14, 3, Article Number: e12719. DOI: doi.org/10.1111/jfr3.12719
