Κάπου ανάμεσα στους δυσπρόσιτους ορεινούς όγκους του Σουλίου ο 55χρονος κτηνοτρόφος Παναγιώτης Μπάλλας παλεύει από τα ξημερώματα μέχρι το βράδυ για τα προς το ζην. «Μπορεί ο φετινός χειμώνας να ήταν ήπιος, αλλά έτσι κι αλλιώς δουλεύουμε 16 ώρες την ημέρα. Σε ένα άγονο μέρος μόνο με την κτηνοτροφία μπορείς να ασχοληθείς».
Εχει συνολικά 500 κατσίκια και πρόβατα. Τρία από τα παιδιά του έχουν ήδη φύγει για την πόλη. «Ο ένας που απέμεινε και δουλεύουμε μαζί είναι στα πρόθυρα να εγκαταλείψει το χωριό και να γίνει εργάτης στα Γιάννενα. Τι να κάνει στην ερημιά χωρίς διασκέδαση;». Ο Αυλότοπος, ένα από τα χωριά του Σουλίου, βαδίζει χρόνο με τον χρόνο προς την εγκατάλειψη. «Γλαβίτσα» παλαιότερα, ήταν πάντα συνυφασμένο με τον πόλεμο. Γεωργία και εμπόριο δεν κατάφερναν να στεριώσουν σε τόσο άγονο έδαφος. Σαφής υποδήλωση, τα ίχνη (τοιχοποιία με ξερολιθιά) εφτά προμαχώνων από την εποχή των μαχών ενάντια στον Αλή Πασά.
Ο Π. Μπάλλας θα μείνει, δεν έχει άλλη επιλογή. Αλλά ξέρει ότι η σημερινή μάχη με την ερήμωση είναι ακόμα πιο άνιση: «30 σπίτια κατοικούνται όλα κι όλα στον Αυλότοπο. Στα πέντε χωριά του Σουλίου έχουν απομείνει έξι παιδιά στο σχολείο. Οι δρόμοι είναι χάλια, το σκέφτεται κανείς να ξεκινήσει από Γλυκύ για Σούλι, τα 20 χιλιόμετρα τα κάνεις μισή ώρα και παραπάνω. Δεν έχει υποδομή, καφενείο, δεν έρχονται ούτε για σαββατοκύριακο. Οι τουρίστες πηγαίνουν Παραμυθιά και Πάργα, στο Σούλι υπάρχει μόνο ένας ξενώνας». Ακόμα και η μοναδική βιώσιμη δραστηριότητα αρχίζει να φθίνει: «Πριν από 15-20 χρόνια υπήρχαν 70.000 γιδοπρόβατα, τώρα έχουν μείνει 4.000 με το ζόρι και πάμε όλο και πιο κάτω». Η φετινή «κρίση» μοιάζει με τελειωτικό χτύπημα: «Οι ζωοτροφές; 100% πάνω φέτος. Ενώ εμείς πουλάμε το ίδιο, 6 ευρώ το δίναμε πέρυσι και πρόπερσι το αρνί και το κατσίκι, 6 το πουλάμε και φέτος, ο κόσμος το παίρνει από τον χασάπη 12-13 ευρώ. Βάλε πετρέλαια, ρεύμα, επισκευές στο μαντρί, μένουν σκάρτα 20.000 ευρώ για εμένα, τον γιο μου και τη γυναίκα μου, και αυτά φορολογούνται. Και δεν μπορούμε να σπείρουμε ένα περιβόλι γιατί το έδαφος δεν είναι εύφορο».
Κλείνουν τα ρολόγια της ΔΕΗ και σφαλίζουν τα σπίτια
Τα χωριά των δύο ορεινών όγκων της Μουργκάνας και του Σουλίου είναι τα πιο λαβωμένα από την εγκατάλειψη. Κάποια, όπως τα Βορτόπια Φιλιατών, έχουν ήδη «κλείσει». Η τελευταία απογραφή (2021) πιστοποιεί την πορεία προς την εγκατάλειψη: ο συνολικός πληθυσμός στους 18 δήμους των τεσσάρων νομών της Ηπείρου από το 2011 έως το 2021 κατά 5,03% ή 16.941 άτομα. Οι 17 από τους 18 δήμους εμφανίζουν μείωση του πληθυσμού, με τη μεγαλύτερη στη Δωδώνη (25,12%).
«Είναι βέβαιο πως η μείωση του πληθυσμού στα μικρά και αφημένα στη μοίρα τους χωριά της Ηπείρου είναι πολύ μεγαλύτερη» λένε στην ΑΥΓΗ της Κυριακής μέλη της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας που συγκεντρώθηκαν στις 15 Φεβρουαρίου έξω από τη Βουλή, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να ακουστεί ο αντίλαλος από την κραυγή αγωνίας των κατοίκων. Εκεί συναντήσαμε την Ελένη Ντάσιου. Πριν από περίπου δύο χρόνια, όταν έχασε τη δουλειά της, αποφάσισε να φύγει από την Αθήνα. Νοίκιασε κάποια σπίτια που έχει και εγκαταστάθηκε μόνιμα στο χωριό απ’ όπου κατάγεται, τη Λίππα Δωδώνης, 42 χιλιόμετρα από τα Γιάννενα. Το χωριό δεσπόζει σαν φρούριο στη γύρω περιοχή, γι’ αυτό και οι ντόπιοι το αποκαλούν «Αετοφωλιά». «Το χωριό είναι όμορφο, κρατάει κάπως το στιλ, αν και αρκετοί έχουν χτίσει όπως θέλουν. Βίωσα τη χαώδη διαφορά με τη μεγαλούπολη. Ακόμα δεν έχω βρει δουλειά. Τουλάχιστον στο χωριό έχεις χρόνο να διαβάσεις, είναι άλλοι οι ρυθμοί». Το Φεστιβάλ Δωδώνης είναι ίσως η μοναδική ευκαιρία να διοχετεύσει κάπου την ενέργεια και τη δημιουργικότητά της.
Η Ελένη Ντάσιου είναι από τους δύο-τρεις ανθρώπους του χωριού (25 είναι όλοι κι όλοι) που δεν είναι συνταξιούχοι. «Υπάρχει μόνο ένα καφενείο που τον χειμώνα ανοίγει περιστασιακά, συνήθως σαββατοκύριακα. Είναι δυσβάσταχτο το κόστος και για τη συντήρηση των σπιτιών. Δεν μπορεί κάποιος να πληρώνει τα πάγια (δημοτικά τέλη, ΔΕΗ κ.λπ.) όλο τον χρόνο για 10 μέρες που θα πάει το καλοκαίρι. Φοβάμαι ότι θα αρχίσουν να κλείνουν ρολόγια της ΔΕΗ και σπίτια. Ήδη έχει συμβεί σε μερικά, επειδή οι άνθρωποι δεν μπορούν να έρθουν στο χωριό, ενώ παλιότερα έμεναν μήνες ολόκληρους. Άλλα τα αφήνουν οι κληρονόμοι να ρημάζουν λόγω αδιαφορίας». Αν και όταν κάποιος επιστρέψει έπειτα από μακρά απουσία σε ένα κλειστό και παλιό σπίτι, έχει να αντιμετωπίσει το υπέρογκο κόστος (ή ταλαιπωρία) συντήρησης, «μερεμετιών», κοψίματος των χόρτων και λοιπών εργασιών.
Τραγικό οδικό δίκτυο, διπλανά χωριά δεν επικοινωνούν μεταξύ τους
Αντίδοτο στον μαρασμό των ηπειρώτικων χωριών, τα ανταμώματα σε περιόδους διακοπών και τα πανηγύρια, όταν οι απόδημοι επιστρέφουν στον γενέθλιο τόπο, αιμοδοτώντας και την τοπική οικονομία. Η μετάβαση πλέον έχει καταστεί πολυτέλεια λόγω του κόστους σε καύσιμα και διόδια. Μόνο για να φτάσει κάποιος με αυτοκίνητο στα Γιάννενα από την Αθήνα το κόστος αγγίζει τα 98 ευρώ (σταματάς σε δέκα σταθμούς διοδίων!), στην Ηγουμενίτσα τα 104, σε Άρτα ή Πρέβεζα τα 86. Και άλλα τόσα για την επιστροφή. Στα κόστη περιλαμβάνονται και τα εξωφρενικά τέλη της γέφυρας Ρίου Αντιρρίου (13,70 ευρώ η διέλευση).
«Το οδικό δίκτυο είναι τραγικό και δεν γίνονται παρεμβάσεις βελτίωσης. Βουλώνουν δύο τρύπες με λίγη άσφαλτο και σε έναν μήνα ανοίγουν ξανά από τις βροχές. Πολλά διπλανά χωριά δεν επικοινωνούν μεταξύ τους» προσθέτει η Ε. Ντάσιου. Ολόκληρες περιοχές περιμένουν ακόμα την οδική σύνδεσή τους με τα κεντρικά οδικά δίκτυα της Εγνατίας και της Ιόνιας Οδού και η αναμονή εντείνει την απομόνωσή τους. Σκεφτείτε να ζεις μόνιμα εκεί. «Πέρα από την έλλειψη συγκοινωνίας, η Πρωτοβάθμια Υγεία υποβαθμίζεται. Τα χωριά κατοικούνται από υπερήλικες και οι νέοι, εφόσον δεν υπάρχουν προοπτικές, μειώνονται διαρκώς. Ο πρωτογενής τομέας συρρικνώνεται και το κόστος διαβίωσης αυξάνεται, ούτε ξύλα δεν μπορείς να προμηθευτείς με τέτοιες τιμές. Βάλε και τα προβλήματα με την ηλεκτροδότηση, κόβεται το ρεύμα για 6 ώρες, 8 ώρες, ακόμα και για 1-2 μέρες, και πολλά χωριά δεν έχουν και νερό διότι η άντληση γίνεται με ηλεκτρισμό». Οι συχνές διακοπές σε ρεύμα και ύδρευση επιφέρουν και δυσεπίλυτα προβλήματα στις παραγωγικές μονάδες της περιοχής.
Οι χιλιάδες απόδημοι και οι εναπομείναντες κάτοικοι έχουν ως στενάχωρη προίκα την αναπόληση του παρελθόντος, μας λέει ο Γιώργος Οικονόμου, πρώην πρόεδρος της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας: «Αναγκάστηκα να φύγω από τους Κουκουλιούς Σουλίου όταν ενηλικιώθηκα, για να μπορέσω να σπουδάσω. Προσπαθώ όμως να το επισκέπτομαι 10 φορές τον χρόνο. Όταν πήγαινα στο Δημοτικό ήμασταν 120 παιδιά, τώρα έχει επέλθει η πλήρης ερήμωση. Το ζωικό κεφάλαιο έχει μειωθεί σημαντικά, κάποιοι έσφαξαν κοπάδια ολόκληρα διότι δεν μπορούσαν να τα συντηρήσουν. Τα τελευταία δύο χρόνια η παραγωγή γάλακτος μειώθηκε κατά 13%. Κάποιοι κατάφεραν να συνταξιοδοτηθούν, αλλά δεν υπάρχει νέος να αναλάβει τη συνέχεια. Αν εξαλειφθεί η κτηνοτροφία, τελειώσαμε».
Η απειλή των υδρογονανθράκων
Με φόντο την ερημοποίηση, κάτοικοι και απόδημοι της Ηπείρου φοβούνται πως το ιδιαίτερου κάλλους φυσικό τοπίο θα μετατραπεί ανεξέλεγκτα σε ένα απέραντο εργοτάξιο με αποκλειστικό σκοπό την παραγωγή ενέργειας. Και όχι άδικα. Την περασμένη Τρίτη πραγματοποιήθηκε στα Γιάννενα «ημερίδα ενημέρωσης», όπου δόθηκαν διαβεβαιώσεις για την ασφάλεια της ερευνητικής γεώτρησης Ήπειρος-1, η οποία θα πραγματοποιηθεί από την εταιρεία Energean στη Ζίτσα, στην κοινότητα Γιουργάνιτσα, σε βάθος περίπου 3,5 χιλιομέτρων, σε μια αποδεδειγμένα σεισμογενή περιοχή. «Τυράκι» για την τοπική κοινωνία, σύμφωνα με τα καρμπόν δημοσιεύματα σε φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ, οι «150 νέες θέσεις εργασίας».
Το ναρκοθετημένο πεδίο και τους κινδύνους περιγράφει στην ΑΥΓΗ της Κυριακής ο Νίκος Γιαννούλης, φυσικός-περιβαλλοντολόγος (PhD, MSc), πρώην δήμαρχος Πρέβεζας: «Βρισκόμαστε μπροστά σε μια σημαντική πρόκληση, καθώς η πρώτη χερσαία εκμετάλλευση υδρογονανθράκων (Υ/Α) στη χώρα μας γίνεται στην ιδιαίτερη πατρίδα μας!». «Κάθε ανθρωπογενής δραστηριότητα πρέπει να είναι εναρμονισμένη με τον Εθνικό Χωρικό Σχεδιασμό, τον Περιφερειακό Χωρικό Σχεδιασμό (ΠΧΠΠ) και τα επιμέρους Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού. Το ΠΧΠΠ (2015) αναφέρει ότι “η προοπτική εξόρυξης υδρογονανθράκων στον χερσαίο χώρο της Ηπείρου […] δημιουργεί την ανάγκη θέσπισης κατάλληλων χωροταξικών διατάξεων” και ότι “ανάλογα με το μέγεθος των πιθανών κοιτασμάτων, ενδεχομένως θα μεταβληθεί σε μεσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα η παραγωγική φυσιογνωμία της περιοχής”. Δεν υπάρχουν καμία θέσπιση χωροταξικών διατάξεων και καμία κοινωνικοοικονομική μελέτη. Παραβιάζεται κάθε έννοια δικαίου και δεοντολογίας».
Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει!
Από τις κατασκευαστικές εργασίες της ερευνητικής γεώτρησης, σημειώνει ο ίδιος, θα παραχθούν περισσότερα από 50 διαφορετικά είδη αποβλήτων, εκ των οποίων τα εξορυκτικά απόβλητα χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων. Θα εισαχθούν στο έδαφος και το υπέδαφος, το οποίο αποτελείται κυρίως από ασβεστόλιθο, δηλαδή διαπερατό υλικό, και, όπως παραδέχεται η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, «η υλοποίηση του έργου δύναται να προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις στα επιφανειακά και υπόγεια υδατικά σώματα της περιοχής μελέτης». Παράλληλα, δεν καθορίζονται Ζώνες Προστασίας γύρω από τις υδροληψίες πόσιμου νερού σύμφωνα με τον Ν. 3199/2003. Επίκειται μη αναστρέψιμη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα και κατ’ επέκταση τεράστιων εκτάσεων τις οποίες διατρέχει ο έβδομος μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας, ο Καλαμάς, στον οποίο καταλήγουν όλα τα ρυάκια, οι χείμαρροι, οι παραπόταμοι της περιοχής. Αλλά ποιος θα μεριμνά για την προστασία του περιβάλλοντος; «Η ολοκληρωμένη μέριμνα για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων θα ανατεθεί σε διακριτή μονάδα περιβάλλοντος. Η μονάδα αυτή θα οργανωθεί και θα λειτουργεί με αποκλειστική ευθύνη της Energean - Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει!»
Ως προς το κρίσιμο ζήτημα των κυρώσεων, τονίζει ο Ν. Γιαννούλης, «αξίζει να αναφερθεί ότι στον Ν. 4409/2016 προβλέπεται για κάθε παράβαση των διατάξεων πρόστιμο 5.000 έως 1.500.000 ευρώ, όταν ακόμα και ο Ν. 4014/2011 για την περιβαλλοντική προστασία για άλλες δραστηριότητες επιτρέπει ανώτατο πρόστιμο 2.000.000 ευρώ». Επίσης, «δεν έχει εκπονηθεί κοινωνικοοικονομική μελέτη που να προσδιορίζει τις επιπτώσεις στην οικονομία όταν η διεθνής εμπειρία καταδεικνύει ότι η ανάπτυξη των υδρογονανθράκων σε περιοχές που υπάρχουν δραστηριότητες όπως η κτηνοτροφία, η γεωργία, ο τουρισμός κ.λπ. λειτουργεί ανταγωνιστικά και αρνητικά».
Σε σχέση με τις νέες θέσεις εργασίας και τα δημόσια έσοδα, ο Ν. Γιαννούλης παραπέμπει στα επίσημα στοιχεία του ΥΠΕΚΑ για τη δραστηριότητα της εταιρείας στον Πρίνο (2013-2014), «τα οποία είναι αποκαλυπτικά»: «Καταγράφηκε περιορισμός εσόδων κυρίως λόγω της πτώσης των τιμών του αργού πετρελαίου» και «δεν υπάρχουν κέρδη από τις αντίστοιχες δραστηριότητες στον Πρίνο. Το 2016 η εταιρεία δήλωσε ζηµίες, πληρώνοντας έτσι μηδενικό φόρο, ενώ το 2015 συνεισέφερε στον κρατικό προϋπολογισμό μόλις 177.000 ευρώ».
Οι Ηπειρώτες διεκδικούν άμεσα τη διακοπή κάθε διαδικασίας εξόρυξης και την αναστολή όλων των διαδικασιών αδειοδότησης και υλοποίησης υποδομών ΑΠΕ μέχρι την ολοκλήρωση του Ενεργειακού Περιφερειακού Σχεδιασμού «με κριτήριο την αντιμετώπιση του περιβάλλοντος ως πηγής ζωής και όχι ως εμπορεύματος». Πόσο μάλλον όταν ακόμα βρίσκεται υπό διαβούλευση το νέο Εθνικό Ειδικό Χωρικό Σχέδιο για τις ΑΠΕ. Πριν από κάθε παρέμβαση, υπογραμμίζει ο συνομιλητής μας, πρέπει να καθοριστεί το ενεργειακό μείγμα, να οριστούν οι περιοχές αποκλεισμού χωροθέτησης ΑΠΕ, να καθοριστεί η φέρουσα ικανότητα για τα φωτοβολταϊκά, τις ανεμογεννήτριες και τα υδροηλεκτρικά έργα και να εκπονηθεί ολοκληρωμένη μελέτη για την προστασία των πηγών ύδατος.
