Η μελέτη του ιστορικού και αρχειονόμου Ζήσιμου Χ. Συνοδινού «Ο τραπεζικός συνδικαλισμός μέσα από την πορεία του κορυφαίου σωματείου του» αποτελεί μια πολύ σημαντική μελέτη, που καταγράφει επιμελώς το ιστορικό χρονολόγιο της δράσης του Συλλόγου Υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας (ΣΥΕΤΕ). Επίσης, περιλαμβάνει αποσπάσματα από μελέτες σημαντικών ερευνητών οι οποίοι συμμετείχαν ή / και έγραψαν για το ελληνικό εργατικό κίνημα. Ειδικότερα, περιέχει κείμενα που έχουν γράψει για τον συνδικαλισμό ο Νίκος Θεοχαράκης, ο Ακρίτας Καλούσης, ο Γιώργος Κουκουλές, ο Αλέξανδρος Κράους, ο Κώστας Κρεμμύδας, ο Δημήτρης Λιβιεράτος, ο Γιώργος Μπιθυμήτρης, ο Βασίλης Νεφελούδης, ο Νίκος Παλαιολόγος, ο Πέτρος Πιζάνιας, η Μαρία Στρατηγάκη, ο Θανάσης Τσακίρης, ο Λευτέρης Φράγκου, ο Δημήτριος Χατζόπουλος και ο Ορέστης Χατζηβασιλείου. Με αυτή την έννοια, η συγκεκριμένη μελέτη πετυχαίνει κάτι πολύ σημαντικό: εντοπίζει τις συνέχειες και αμβλύνει τις ασυνέχειες στην ιστορική και κοινωνιολογική έρευνα πάνω στο ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα.
Ανώτερη θέση
Ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνουν εντύπωση στην αναγνώστρια αυτού του σημαντικού έργου είναι το γεγονός ότι η επιτυχία του συνδικαλιστικού κινήματος στην Εθνική Τράπεζα στηρίχθηκε και οργανώθηκε εξαρχής πάνω στην πεποίθηση ότι οι τραπεζοϋπάλληλοι βρίσκονται σε μια θέση ανώτερη από τους εργαζόμενους, οι οποίοι αποτελούσαν μέλη της εργατικής τάξης. Αυτή η πεποίθηση εξασφάλισε την «προνομιακή» τους μεταχείριση από την πλευρά της διοίκησης της τράπεζας, η οποία, το διάστημα του Μεσοπολέμου, ανάμεσα σε άλλα ωφελήματα έχτισε κατοικίες για τους υπαλλήλους στη Φιλοθέη. Έτσι, ο απλός υπάλληλος της τράπεζας κατοικούσε στην ίδια γειτονιά με τους διευθυντές και τον διοικητή της.
Εξάλλου, η ταυτότητα του τραπεζικού υπαλλήλου της Εθνικής έχαιρε υψηλής κοινωνικής αναγνώρισης κι αυτό έδωσε την ευκαιρία στους συνδικαλιστές της να οργανώσουν μια ισχυρή συνδικαλιστική οργάνωση, η οποία δεν σταμάτησε να αγωνίζεται ακόμη και σε περιόδους πολύ δύσκολες για το εργατικό κίνημα, όπως κατά τη γερμανική κατοχή. Επιπροσθέτως, σημαντικοί πολιτικοί εκείνης της εποχής προέρχονταν από τα ανώτερα στελέχη της τράπεζας, όπως ο Αλέξανδρος Κοριζής (1885 - 1941), ανώτατο στέλεχος της Εθνικής, ιδρυτικό μέλος του ΣΥΕΤΕ και πρωθυπουργός της Ελλάδας, ο οποίος αυτοκτόνησε για να μην παραδώσει τη χώρα στους Γερμανούς. Ο Κοριζής κατάφερε να συσπειρώνει και να εκπροσωπεί τους υπαλλήλους της τράπεζας στο σύνολό τους και όχι μόνο τα διευθυντικά στελέχη.
Νεκροί αγωνιστές
Παρ’ όλα αυτά, ο Συνοδινός τονίζει τη σημασία τής οικονομικής ανισότητας ανάμεσα στους υπαλλήλους που κατείχαν τις ανώτερες διοικητικές θέσεις και στις γυναίκες και στους νέους σε ηλικία, πρωτοδιόριστους εργαζόμενους που βρίσκονταν στη βάση της ιεραρχικής πυραμίδας. Οι τελευταίοι έδωσαν έναν δυναμικό, αγωνιστικό χαρακτήρα στη συνδικαλιστική τους οργάνωση. Ειδικά κατά το διάστημα της Κατοχής, συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση και είχαν πολλούς νεκρούς στον αγώνα κατά των δυνάμεων των κατακτητών. Οι νεκροί αυτοί είναι καταγεγραμμένοι ονομαστικά με φωτογραφίες, αναφέρεται ο τρόπος που έχασαν τη ζωή τους και πληροφορίες για τη θέση που κατείχαν στο προσωπικό της τράπεζας. Όλες αυτές οι πληροφορίες περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Συνοδινού, ο οποίος με αυτόν τον τρόπο αποδεικνύει ότι η μνήμη των αγωνιστών παραμένει ζωντανή μέσα στον Σύλλογο. Με τους αγώνες τους οι τότε υπάλληλοι της Εθνικής δημιούργησαν συνθήκες ισχυρής κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης ανάμεσά τους, γεγονός που συνετέλεσε στην επίτευξη των διεκδικήσεών τους.
Προστασία των αρχείων
Εκείνα που προκαλούν ιδιαίτερη αίσθηση είναι η σχολαστική καταγραφή των αγώνων του σωματείου και η προστασία του αρχείου του από τους ίδιους τους υπαλλήλους. Με προεξάρχοντα τον ρόλο του αρχειονόμου Αλέξανδρου Κράους και του κύκλου των συνεργατών του -στους οποίους ανήκει και ο ίδιος ο Συνοδινός-, οι συνδικαλιστές της Εθνικής Τράπεζας ασχολήθηκαν σοβαρά με την προστασία των αρχείων τους. Αναμφίβολα η προσπάθειά τους αυτή βοήθησε στην τεκμηρίωση των αγώνων τους για όλο τον 20ό αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Είναι ιδιαίτερα σημαντική, νομίζω, η εξιστόρηση για τους αγώνες των υπαλλήλων της Εθνικής την περίοδο της χούντας, όπου αναδεικνύεται ότι δεν υπήρξε ούτε τότε υποχώρηση στις δυναμικές τους διεκδικήσεις.
Επίσης, μετά τη Μεταπολίτευση, το γεγονός ότι οι συνδικαλιστές του ΣΥΕΤΕ κατέλαβαν ηγετικές θέσεις όχι μόνο στην ΟΤΟΕ αλλά και στη κεντρική πολιτική σκηνή, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Χρήστο Πρωτόπαπα, αποδεικνύει ότι το συνδικαλιστικό κίνημα στην Εθνική Τράπεζα αποτέλεσε τη φυσική ηγεσία του ελληνικού συνδικαλιστικού κινήματος. Το γεγονός ότι το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα απέκτησε κύριο φορέα κινητοποίησης τους τραπεζικούς υπαλλήλους και όχι τους εργάτες μπορεί να σημαίνει ότι εκπροσωπούσε κυρίως τη μεσοαστική τάξη και όχι την εργατική. Η διατήρηση δε αρχείων με τη συνδικαλιστική δράση του ΣΥΕΤΕ αποδεικνύει επίσης ότι η δράση του συνδικαλιστικού κινήματος αυτού ήταν σε μεγάλο βαθμό νόμιμη, αποδεκτή από το αστικό καθεστώς ακόμα και σε περιόδους δύσκολες, όπως αυτή της Κατοχής και της στρατιωτικής χούντας.
Με ήττες στον 21ο αιώνα
Ωστόσο, η κάμψη του συνδικαλιστικού κινήματος τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα έπληξε και το κίνημα των υπαλλήλων της Εθνικής. Η απώλεια θέσεων εργασίας εξαιτίας της τεχνολογικής ανάπτυξης και η υιοθέτηση νεοφιλελεύθερων στρατηγικών από την πλευρά των ελληνικών κυβερνήσεων προκάλεσαν πολύ αρνητικό κλίμα και για τον ΣΥΕΤΕ όπως και για άλλες συνδικαλιστικές οργανώσεις Στην Εθνική, όπως και σε άλλες τράπεζες, επιβλήθηκε η ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις με τη συγκρότηση δύο κατηγοριών εργαζόμενων, τους μόνιμους με σταθερή απασχόληση και πλήρη συνδικαλιστικά δικαιώματα και τους ενοικιαζόμενους εργαζόμενους με ατομικές συμβάσεις και ευέλικτο καθεστώς εργασίας.
Η κρίση των συνδικάτων ως συνέπεια της οικονομικής κρίσης και της εργασιακής ευελιξίας είχε δύο μορφές: πρώτον, την απομαζικοποίηση των συλλόγων των εργαζόμενων στην Εθνική Τράπεζα, την οποία ο Συνοδινός πιστοποιεί με την πτώση του αριθμού των μελών του Συλλόγου που συμμετείχαν στις αρχαιρεσίες για την ανάδειξη νέας διοίκησής του, και δεύτερον, την έντονη αμφισβήτηση του ρόλου των ηγετικών στελεχών της ΟΤΟΕ και της ΓΣΕΕ από τους απλούς εργαζόμενους, η οποία και κατέληξε μέχρι και τον προπηλακισμό του Γιάννη Παναγόπουλου, προέδρου της ΓΣΕΕ, ηγέτη προερχόμενου από τον ΣΥΕΤΕ και την ΟΤΟΕ. Ο Συνοδινός φαίνεται να πιστεύει ότι η κριτική απέναντι στα σωματεία σε μεγάλο βαθμό αγνοεί κάθε δική τους προσπάθεια να αντισταθούν στα μέτρα λιτότητας και στην απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Όπως γράφει ο Νίκος Παλαιολόγος και παραπέμπει ο Συνοδινός, τα σωματεία έχουν μεγαλύτερο δυναμισμό και θέληση να αντισταθούν στον νεοφιλελευθερισμό από αυτή που τους αναγνωρίζεται. Στην πραγματικότητα, τα σωματεία αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα νομιμοποίησης της ηγεσίας τους και πάσχουν από αδυναμία εκπροσώπησης των πρωτοβάθμιων οργανώσεών τους.
Είναι ανάγκη, λοιπόν, τα σωματεία να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο τους και να ανανεώσουν το περιεχόμενο των αιτημάτων τους. Συγχρόνως θεωρώ πως πρέπει να διασώσουν τη μνήμη των ηρωικών τους αγώνων και να ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση της συνδικαλιστικής τους βάσης. Νομίζω πως το ιστορικό χρονολόγιο της δράσης του ΣΥΕΤΕ που μας προσφέρει το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα πολύ θετικό βήμα ενδυνάμωσης όχι μόνο του Συλλόγου των Υπαλλήλων της Εθνικής, αλλά και αναγνώρισης του ρόλου των σωματείων για τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή.
* Η Άννα Κουμανταράκη είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας και καθηγήτρια - σύμβουλος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
ΙΝΦΟ
Ζήσιμος Χ. Συνοδινός (έρευνα - συγγραφή - επιμέλεια), Σύλλογος Υπαλλήλων Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, 1917-2017, Ιστορικό Χρονολόγιο. Ο τραπεζικός συνδικαλισμός μέσα από την πορεία του κορυφαίου σωματείου του, Αθήνα 2020. Έκδοση του συγγραφέα εκτός εμπορίου, 300 σελ.
