Την ώρα που τα κυβερνητικά στελέχη επιδίδονται σε ρεσιτάλ υποκρισίας και χαρακτηρίζουν «τεμπέληδες» τους νέους με διδακτορικά και υψηλή εξειδίκευση, η κυβέρνηση επιλέγει να μειώνει διαρκώς τη χρηματοδότηση στην έρευνα, επιδιώκει να δημιουργεί φθηνό εργατικό δυναμικό, να εντείνει τους ταξικούς φραγμούς, να υπονομεύει την αξία των ελληνικών πανεπιστημίων βάζοντας το δικό της λιθαράκι στο brain drain και να φέρνει νόμους που υπονομεύουν βασικά εργασιακά κεκτημένα, όπως το οκτάωρο, σε περίοδο πανδημίας και έντονης εργασιακής επισφάλειας.
«Ρίχνουν τις ευθύνες στους νέους για να κρύψουν τις δικές τους»
«Η δήλωση του επικεφαλής στο οικονομικό γραφείο του πρωθυπουργού Αλ. Πατέλη ότι ‘δεν θα προσλάμβανε κάποιον με διδακτορικό αν του έκανε αίτηση γιατί δείχνει ότι πιθανώς να είναι κάποιος άνθρωπος που δεν έχει απαραιτήτως όρεξη για δουλειά’ είναι μία δήλωση υποτιμητική για τους ερευνητές και τους υποψήφιους διδάκτορες» τονίζει στην «Α» ο Κωνσταντίνος Βλαχάκης, πολιτικός μηχανικός και υποψήφιος διδάκτορας στο Πολυτεχνείο.
«Μας προσβάλλει, γιατί υπονοεί πως τα 4-5 χρόνια που αφιερώνουμε από τη ζωή μας για διδακτορικό δίπλωμα δεν ανταποκρίνονται σε πολύκοπη προσπάθεια. Αυτό δεν ισχύει. Όποιος έχει μπει σε αυτή τη διαδικασία κατανοεί ότι απαιτούνται πάρα πολλές ώρες δουλειάς στο αντικείμενο, είτε συμμετέχοντας σε ερευνητικό έργο είτε διαβάζοντας».
Στην Ελλάδα η πραγματικότητα είναι ακόμα δυσκολότερη για τους νέους. Πολλοί υποψήφιοι διδάκτορες το κάνουν αμισθί. Και πολλοί δουλεύουν παράλληλα για να μπορέσουν να ζήσουν, αλλά σε ένα καθεστώς πλήρους επισφάλειας και ανασφάλειας, χωρίς σταθερό περιβάλλον και αμοιβή.
Η δήλωση όμως του Αλ. Πατέλη εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν είναι τυχαία. Δείχνει την πρόθεση της κυβερνητικής πολιτικής να δημιουργήσει φθηνό εργατικό δυναμικό αμφισβητώντας την αξία των δημόσιων ΑΕΙ και να ρίξει την ευθύνη της ανεργίας στους ίδιους τους νέους. «Θυμόμαστε εξάλλου τον κ. Κυρανάκη να δηλώνει ότι για την ανεργία των νέων φταίνε τα κακά βιογραφικά. Πρόκειται για δηλώσεις που υπονομεύουν τα πανεπιστήμιά μας, τα διπλώματα, τις σπουδές μας και στοχοποιούν τη γενιά μας ρίχνοντάς μας τις ευθύνες» προσθέτει ο Κ. Βλαχάκης.
Σε αυτό το πλαίσιο, «αν παρατηρήσει κανείς πώς στοχοποιείται η νέα γενιά ακόμα και στην περίοδο της πανδημίας, που κατηγορείται συνεχώς ότι διασπείρει τον ιό, καταλαβαίνουμε ότι η κυβέρνηση έχει χτίσει μέτωπο απέναντι στη νέα γενιά για να ρίχνει ευθύνες για τη δική της ανεπάρκεια».
Η γενιά της κρίσης
Στη μαύρη περίοδο της κρίσης και των Μνημονίων η χώρα είχε να διαχειριστεί μια τεράστια διαρροή νέων επιστημόνων στο εξωτερικό, που υπολογίζεται πως έφτασε το μισό εκατομμύριο. Ακόμη μια φορά οι νέοι βρέθηκαν στο στόχαστρο.
«Η δική μου γενιά των τριαντάρηδων αποφοίτησε και επέλεξε να φύγει στο εξωτερικό την περίοδο της οικονομικής κρίσης, της υψηλής ανεργίας και της αβεβαιότητας για το μέλλον. Πέρα από το εργασιακό καθεστώς, για να μείνει ένας νέος στη χώρα πρέπει να υπάρχει σταθερότητα σε άλλα επίπεδα. Η υπερεργασία, η εκμετάλλευση των νέων οδήγησε μεγάλο αριθμό να καταφύγει στο εξωτερικό τα προηγούμενα χρόνια» αναφέρει ο Κ. Βλαχάκης.
Αναγκαία η στήριξη της έρευνας
«Η προηγούμενη κυβέρνηση προσπάθησε να αναστραφεί το brain drain και επένδυσε στον τομέα της έρευνας αυξάνοντας τα κονδύλια» λέει ο ίδιος. Πράγματι η ίδρυση του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) το 2016 ήταν μια κομβική μεταρρύθμιση που άλλαξε άρδην τον χώρο της έρευνας στη χώρα. Όμως, η σημερινή κυβέρνηση μετέφερε το κομμάτι της έρευνας από το υπουργείο Παιδείας στο υπουργείο Ανάπτυξης αποσυνδέοντάς το από την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
«Έπρεπε ο χώρος της Τριτοβάθμιας και της Έρευνας να είναι ενιαίος για να εισάγεται η έρευνα στα ΑΕΙ. Η κυβέρνηση επιδίδεται σε παλινωδίες και αυτό το πισωγύρισμα δείχνει έλλειψη στρατηγικής».
Η αναχαίτιση του brain drain απαιτεί μια πολιτική που θα εγγυάται εργασιακή ασφάλεια. Ωστόσο η σημερινή κυβέρνηση -πέραν της χρηματοδότησης που είχε προβλεφθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση- δεν έχει καμία πρόταση για επιπλέον κονδύλια στην έρευνα. Και σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί το νέο εργασιακό νομοσχέδιο Χατζηδάκη και σαν οδοστρωτήρας να διαλύσει βασικά εργασιακά δικαιώματα.
«Έρχεται σφοδρή επίθεση στη νέα γενιά, που θέτει υπό αμφισβήτηση βασικά δικαιώματα, όπως το οκτάωρο και οι υπερωρίες. Οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να έχουν διαπραγματευτική ισχύ απέναντι στον εργοδότη. Με την ατομική διαπραγμάτευση δεν μπορούν να εξασφαλίσουν οκτάωρο, αμοιβές και βιώσιμο εργασιακό περιβάλλον. Αντιθέτως εκείνοι που δουλεύουν στον ιδιωτικό τομέα είναι διατεθειμένοι να δεχτούν τα πάντα, εκτός αν φύγουν στο εξωτερικό» υπογραμμίζει ο Κ. Βλαχάκης.
«Τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα. Δεν μπορούμε να εργαζόμαστε δεκάωρα σε καθεστώς γενικευμένης ανασφάλειας».
Παρ' όλα αυτά, ο ίδιος δηλώνει αισιόδοξος και δεν σκέφτεται να εγκαταλείψει τη χώρα. Συγκαταλέγεται στους τυχερούς, καθώς κατάφερε να έχει απασχόληση στο κομμάτι της έρευνας και σταθερή αμοιβή. Όμως αυτό δεν ισχύει για την πλειονότητα των νέων επιστημόνων.
«Όσοι έχουμε επιλέξει να μείνουμε εδώ θέλουμε να υπάρξει χρηματοδότηση για την έρευνα, σταθερό εργασιακό περιβάλλον και να αναστραφεί το brain drain. Δεν θα επιτρέψουμε να περάσει το νομοσχέδιο. Ακόμα και αν το φως στον ορίζοντα δεν είναι ορατό, εμείς θα πρέπει να πιστέψουμε ότι θα το φέρουμε και θα παλέψουμε για να έρθει».
Από το brain drain στο brain waste
«Οι δηλώσεις Πατέλη αποτελούν ύβρη προς την ερευνητική κοινότητα και ανακλούν μια αντίληψη που, εκτός από στρεβλή, είναι βαθιά ταξική και παρωχημένη» λέει στην «Α» ο πρώην αν. υπουργός Έρευνας και Καινοτομίας, ομ. καθηγητής Φυσικής Πανεπιστημίου Κρήτης και διακεκριμένο μέλος ΙΤΕ, Κώστας Φωτάκης.
«Παρά την αναδίπλωση που έκανε, ακολούθησαν άλλες σχετικές δηλώσεις από μικρόνοες και όψιμους ταγούς μιας ψευδεπίγραφης καινοτομίας που βρίσκονται στον πυρήνα των σημερινών κυβερνητικών επιλογών. Αναφέρουν για παράδειγμα ότι οι μεγαλομέτοχοι των εταιρειών -Microsoft, Facebook- δεν έχουν διδακτορικό ή πτυχίο και συμπεραίνουν ότι αυτό αποτελεί απόδειξη για τα λεγόμενα του κ. Πατέλη. Αγνοούν ότι μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων σε αυτές τις εταιρείες έχουν διδακτορικό και ακόμη ότι οι εταιρείες αυτές επιδοτούν την εκπόνηση διδακτορικών για να στελεχωθούν. Επιπλέον ξεχνούν ότι οι εταιρείες που βρίσκονται έξω από τον πυρήνα του ψηφιακού καπιταλισμού -π.χ. βιοτεχνολογίας, νανοτεχνολογίας, φαρμάκων- έχουν ιδρυτές ή μεγαλομέτοχους που είναι διακεκριμένοι επιστήμονες».
Σύμφωνα με τον Κ. Φωτάκη, αυτές οι απόψεις εντάσσονται στο σημερινό περιβάλλον, το οποίο χαρακτηρίζεται από διαμετρικά αντίθετες αντιλήψεις, που αποτυπώνονται σε συγκεκριμένες πολιτικές που αφορούν τη συσχέτιση της έρευνας με την οικονομία.
«Η πρώτη αντίληψη βασίζεται αποκλειστικά στο χρησιμοθηρικό και άμεσα ανταποδοτικό χαρακτήρα της έρευνας. Η φθηνή εργασία βρίσκεται στο επίκεντρο. Αυτή η αντίληψη της ‘χρήσιμης’ έρευνας εργαλειοποιεί την παραγωγή της γνώσης μέσα από την ερευνητική διαδικασία και έχει αποδειχθεί αναποτελεσματική ως προς την τόνωση της καινοτόμου επιχειρηματικότητας που υποτίθεται ότι επιδιώκει.
Η δεύτερη αντίληψη θεωρεί ότι η παραγωγή νέας γνώσης και η ελεύθερη έρευνα είναι βαθύτατα κοινωνικές διεργασίες που συνδέονται με ένα μοντέλο ανάπτυξης που χαρακτηρίζεται από βιωσιμότητα και κοινωνική δικαιοσύνη» λέει ο ίδιος.
Πισωγύρισμα στην έρευνα
Σε αυτό το πλαίσιο η χρηματοδότηση της έρευνας είναι ευθύνη της Πολιτείας. Κατά τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε ευρεία χρηματοδότηση της έρευνας υποψήφιων διδακτόρων και μεταδιδακτόρων μέσα από το ΕΛΙΔΕΚ. Παρ' όλο που η ίδρυσή του έγινε σε μία περίοδο οικονομικά δύσκολη, βασίστηκε σε μία χρηματοδότηση 300 εκατ. ευρώ για το 2017-2021.
Μάλιστα, από το 2015 και μετά ακολουθήθηκε μια συστηματική αύξηση της δημόσιας χρηματοδότησης έρευνας και το 2018 οι συνολικές δαπάνες έφτασαν στα 2,2 δισ. ή 1,18% του ΑΕΠ. Αν και αυτό το ποσοστό παραμένει χαμηλότερο από τον μέσο όρο της Ε.Ε. (~2%), αντιπροσωπεύει την καλύτερη επίδοση που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ελλάδα.
Έκτοτε ουδεμία στήριξη υπήρξε προς αυτή την κατεύθυνση. Το ΕΛΙΔΕΚ ήταν ένα μεγάλο πείραμα δημοκρατίας, με βασική ιδέα την απόσταση από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία. «Θα έχουμε σοβαρό πισωγύρισμα σε σχέση με το brain drain. Δεν είναι μονάχα οι μισθοί. Είναι και οι εργασιακές σχέσεις και η έλλειψη αξιοκρατίας. Μέσω του ΕΛΙΔΕΚ είχαμε δημιουργήσει ευκαιρίες για διδακτορικά χωρίς δεσμεύσεις από εταιρείες, δώσαμε πάνω από 1.000 υποτροφίες για τρία χρόνια με 900 ευρώ το μήνα» τονίζει ο Κ. Φωτάκης. «Η ιδέα στήριξης υποτροφιών διδακτόρων και μεταδιδακτόρων ανέδειξε την αυταξία της γνώσης από την άποψη της διεύρυνσης των κοινωνικών οριζόντων».
Εκτός από το brain drain, υπάρχει και το brain waste. Νέοι που έχουν προσόντα αναγκάζονται εξαιτίας της κρίσης και της υποτίμησης της εργασίας να δουλεύουν σε κλάδους άσχετους με την εξειδίκευσή τους. «Εκείνο το οποίο συνέβαινε στο παρελθόν, και θα συμβεί με μεγαλύτερη ένταση με την ψήφιση του νέου νομοσχεδίου, είναι η περαιτέρω υποτίμηση της εργασίας και εν γένει ένα περιβάλλον εργασιακών σχέσεων που θα οδηγήσουν στην διαρροή προς το εξωτερικό και προς εργασίες που δεν έχουν καμία σχέση με το γνωστικό αντικείμενο των νέων» καταλήγει ο Κ. Φωτάκης.
