Τα στενά όρια ενός κελιού δεν μπορούν να εγκλωβίσουν τη σκέψη. Η ζωή μέσα σε μια φυλακή συνήθως συνοδεύεται από το βάρος της αβεβαιότητας και τον φόβο της επαφής με την υπόλοιπη κοινωνία. Οι κρατούμενοι πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με τους δικούς τους δαίμονες και να ξεφύγουν από τα παλιά τους γνώριμα μονοπάτια. Μερικοί δεν τα καταφέρνουν. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που κάθε τους βήμα είναι σταθερό. Κάθε τους σκέψη προσηλωμένη σε έναν στόχο. Η ύπαρξή τους η ίδια, απεγκλωβισμένη από τα δεσμά, ψάχνει απεγνωσμένα να βρει έδαφος να στεριώσει.
Ο Ρ.Μπ. είναι 31 ετών και είναι πρώην κρατούμενος στις φυλακές Αυλώνα. Τον κάλεσα ένα απόγευμα. Η φωνή του ακούγεται καθαρή και βγάζει σιγουριά και οικειότητα. Αμέσως ξεκινά να κάνει αναδρομή φτάνοντας πίσω στο 2009. Μου περιγράφει λεπτομερώς τον καιρό που μπήκε στη φυλακή, μόλις 19 χρόνων. Τότε δεν ήξερε ούτε μία λέξη στα ελληνικά γιατί είναι από τη Λιθουανία. Πλέον ο λόγος του είναι άρτιος.
Μόλις έκλεισε έναν μήνα στη φυλακή, μίλησε με τον διευθυντή των φυλακών Πέτρο Δαμιανό και έτσι αποφάσισε να γραφτεί στο σχολείο, όπου φοίτησε για τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Αισθάνεται δικαιωμένος και ιδιαίτερα τυχερός, όπως μας είπε. Διότι σε άλλες φυλακές δεν υπάρχει καν σχολείο ή υπάρχει μόνο μία βαθμίδα Εκπαίδευσης.
«Η πορεία μου στο σχολείο του Αυλώνα ξεκίνησε από την πρώτη Γυμνασίου» λέει στην «Α». «Μαθαίναμε κυρίως ελληνικά και κάναμε και μερικά μαθήματα γενικής παιδείας. Μέσα σε ένα εξάμηνο μπορούσα να συνεννοηθώ, να καταλαβαίνω, να απαντάω». Η εμπειρία του από το σχολείο των φυλακών μόνο ξεχωριστή μπορεί να χαρακτηριστεί. Όταν πήγαινε σε κανονικό σχολείο, οι σχέσεις με τους καθηγητές ήταν τυπικές. Όμως στο σχολείο των φυλακών κατάφερε να δεθεί πραγματικά μαζί τους.
«Το σχολείο αυτό ήταν για εμάς σαν ένα πάτημα για να μπούμε στην κοινωνία. Οι καθηγητές μας ήταν ο δίαυλος επικοινωνίας μας με τον έξω κόσμο. Μας έκαναν μαθήματα επειδή ήθελαν πραγματικά να προσφέρουν. Μέσα στη φυλακή εκτιμάς πολύ διαφορετικά μία καλή πράξη. Ο σεβασμός που νιώθαμε για εκείνους ήταν τεράστιος» τονίζει ο Ρ.Μπ. Καταλαβαίνω ότι υπάρχει συναισθηματική φόρτιση, γιατί η φωνή του σπάει.
Η ζωή μέσα σε τέσσερις τοίχους
Η ζωή μέσα στη φυλακή του Αυλώνα είναι εντελώς διαφορετική από αυτή που περιμένεις να ακούσεις. Σύμφωνα με τον Ρ.Μπ. υπήρχαν πολλά πράγματα που μπορούσε να κάνει κάποιος εκτός από το να περπατάει στο προαύλιο ή να κάνει γυμναστική και να βλέπει τηλεόραση. Υπήρχε λέσχη σκακιού, όπου μπορούσε κάποιος να κάνει μαθήματα, θεατρικές και μουσικές ομάδες, πολιτιστικά προγράμματα, οριγκάμι, φωτογραφία. «Ασχολιόμουν με πολλές δραστηριότητες για να περνά η μέρα ευχάριστα και να πάρω κάτι από αυτά» λέει ο ίδιος.
Οι συνθήκες τον βοήθησαν να παραμείνει στον Αυλώνα, παρότι πέρασε το ηλικιακό όριο των 21 ετών, και να τελειώσει το Λύκειο εκεί. Ήταν μια περίοδος που δεν υπήρχε υπερπληθυσμός στη φυλακή και έπειτα από επικοινωνία με τη διεύθυνση ο Ρ.Μπ. κατάφερε να συνεχίσει το σχολείο σε αυτό το πλαίσιο. Ύστερα από λίγο καιρό πήρε την απόφαση να προετοιμαστεί για Πανελλαδικές Εξετάσεις. Με επιμονή και διάβασμα κατάφερε από τη Β' Γυμνασίου να μεταφερθεί απευθείας στη Β' Λυκείου, καθώς έμαθε πολύ καλά ελληνικά και μπορούσε εύκολα να παρακολουθήσει τα μαθήματα.
Η προετοιμασία για τις Πανελλαδικές στις φυλακές ήταν ιδιαίτερα δύσκολη.
«Όταν ήμουν στη Γ' Λυκείου, ήμουν σε θάλαμο 20 ατόμων. Ήταν σχεδόν αδύνατον να συγκεντρωθώ όταν όλοι πέρναγαν και μου μιλούσαν ή όταν επικρατούσε συνεχώς φασαρία. Σε κάποια μαθήματα, όπως είναι τα Μαθηματικά και η Φυσική, άκουγα παράλληλα μουσική» επισημαίνει ο ίδιος. «Μετά από επικοινωνία με τη διεύθυνση των φυλακών, μου παραχώρησαν ένα άδειο γραφείο των σωφρονιστικών υπαλλήλων, όπου πήγαινα τα απογεύματα για να μελετάω με ησυχία».
Παράλληλα σε ορισμένα μαθήματα Πανελλαδικών είχε μία επιπλέον βοήθεια από τους καθηγητές του, πράγμα που του έδωσε περισσότερη ώθηση να τα καταφέρει.
Ένα καινούργιο μονοπάτι
Από τότε η ζωή του έχει κάνει στροφή 180 μοιρών. Πέρασε στη Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών (ΣΕΜΦΕ) στο Πολυτεχνείο. «Τότε έγινε το Εφετείο, μου μείωσαν την ποινή και κατάφερα να παρακολουθήσω το πανεπιστήμιο από το πρώτο έτος» αναφέρει. Στην αρχή ήταν διστακτικός, γιατί είχε την εντύπωση ότι οι υπόλοιποι φοιτητές γνώριζαν από πού προέρχεται ή ότι τον κοιτούσαν καχύποπτα. Ωστόσο κανείς δεν το ήξερε.
«Μετά από ένα χρόνο έκανα φίλους και τους είπα ότι πέρασα μέσω της φυλακής. Με αποδέχτηκαν χωρίς κανένα πρόβλημα. Η επαφή μου με τον κόσμο στο πανεπιστήμιο είναι πάρα πολύ καλή» λέει ο Ρ.Μπ., ο οποίος πλέον διανύει το 8ο έτος στο Πολυτεχνείο και κοντεύει να το ολοκληρώσει. Παράλληλα εργάζεται ως προγραμματιστής.
Γνωρίζοντας πόσο δύσκολο είναι να βγεις από τη φυλακή και να χτίσεις τη ζωή σου σε νέα βάση, τον ρωτάω τι ήταν αυτό που τον βοήθησε να τα καταφέρει. Μου απαντά ότι καταλυτικό ρόλο έπαιξε η φυλακή στην οποία βρέθηκε. «Από τη δική μου εμπειρία μπορώ να πω ότι αυτά που σε βοηθούν να γίνεις καλύτερος στη φυλακή είναι το σχολείο, το θέατρο, η μουσική. Αξιοποίησα τον χρόνο μου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο» λέει ο ίδιος.
«Όλο το σύστημα στις υπόλοιπες φυλακές δεν είναι σωφρονιστικό, αλλά τιμωρητικό. Δεν ανοίγει παράθυρα και δεν δίνει ευκαιρίες στους κρατούμενους. Γι' αυτό πολλοί που βγαίνουν από τις φυλακές γυρνάνε στις ίδιες παρέες και διανύουν τα ίδια μονοπάτια».
Όμως το δικό του ξεχωριστό μονοπάτι ήταν αυτό που τον οδήγησε σε έναν διαφορετικό κόσμο ελευθερίας. Κάθε μέρα που περνούσε έβαζε ακόμη ένα μικρό λιθαράκι για να χτίσει τη ζωή του εκτός των τεσσάρων τοίχων. Κάθε κίνησή του τον έφερνε και ένα βήμα πιο κοντά σε αυτό το μέλλον που σχεδίαζε με τις σκέψεις και πραγματοποίησε με τις πράξεις του. Και αυτό το μονοπάτι είναι που τον οδήγησε ξανά πίσω στην κοινωνία. Με άλλους όρους αυτή τη φορά.
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έκανε προαιρετικά τα σχολεία στις φυλακές
Η αναβάθμιση και επέκταση της λειτουργίας των σχολείων των φυλακών κατοχυρώθηκε νομικά το 2018. Ένα οικοδόμημα που μετά από λίγο καιρό γκρέμισε η τωρινή κυβέρνηση φέρνοντας νέο νομοθέτημα, με το οποίο δεν καθιστά υποχρεωτική τη δημιουργία σχολείων εντός των σωφρονιστικών ιδρυμάτων.
Οι φυλακές του Αυλώνα είναι ένα τρανό παράδειγμα της εκπαιδευτικής επανάστασης στις φυλακές. Διότι είναι οι μοναδικές φυλακές στις οποίες περιλαμβάνονται όλες οι εκπαιδευτικές βαθμίδες. Αυτό που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι κάθε κρατούμενος έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση. Ένα δικαίωμα που κατοχυρώνεται με τον Σωφρονιστικό Κώδικα, που ξεκάθαρα τονίζει πως το μοναδικό δικαίωμα που καταλύεται είναι η ελευθερία κίνησης.
Όλα τα άλλα δικαιώματα είναι σε ισχύ. Και μεταξύ αυτών είναι και το δικαίωμα στην Παιδεία. Άρα οι φυλακές οφείλουν να δημιουργήσουν εκπαιδευτικές δομές. Είναι ένα από τα αναφαίρετα δικαιώματα των κρατουμένων, το οποίο η κυβέρνηση προσπαθεί εμμέσως να καταλύσει.
Συγκεκριμένα ο νόμος του 2018 (άρ. 31 του Ν. 4521/2018) ανέφερε ρητά ότι «σε κάθε κατάστημα κράτησης και στο ίδρυμα αγωγής ανηλίκων αρρένων Βόλου ιδρύονται σχολικές μονάδες Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Δημόσια Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΔΙΕΚ), ΔΙΕΚ ενηλίκων αποφοίτων υποχρεωτικής εκπαίδευσης ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων και τμήματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας. Σε κάθε κατάστημα κράτησης επιλέγεται σύμβουλος Εκπαίδευσης, μόνιμος εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας ή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, με τριετή θητεία (...) και ασκεί τα καθήκοντα του διευθυντή κάθε σχολικής μονάδας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που λειτουργεί εντός κάθε καταστήματος κράτησης».
Από την άλλη ο νόμος του 2020 (άρ. 74, Ν. 4763/2020) αναφέρει ότι «σε κάθε κατάστημα κράτησης και στο Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου μπορεί να ιδρύονται σχολικές μονάδες Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, δηλαδή δημοτικό σχολείο, γυμνάσιο ή ΣΔΕ, ΓΕΛ ή ΕΠΑΛ, δημόσια ΙΕΚ, ΕΣΚ, δημόσια ΚΔΒΜ και τμήματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας».
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η υποχρέωση των καταστημάτων κράτησης να ιδρύουν σχολικές μονάδες πλέον καθίσταται προαιρετική επιλογή. Οι φυλακές δύνανται να ιδρύουν σχολικές μονάδες, αλλά δεν υποχρεούνται βάσει του νέου νόμου να το κάνουν.
Ακόμη ένα βήμα πίσω σε ένα δικαίωμα. Ακόμη ένα βήμα πίσω σε μια εκπαιδευτική επανάσταση.
