Ένας παράγοντας που υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής των εργαζομένων και των οικογενειών τους, είναι η υπερεργασία. Πριν την εμφάνιση του κορονοϊού, το 73% των απασχολουμένων σε όλους τους κλάδους εργαζόταν υπερωριακά. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι ο τομέας των επιχειρήσεων τα τελευταία χρόνια αύξησε τις ώρες εργασίας των ήδη απασχολουμένων και έτσι προσέλαβε λιγότερο προσωπικό από όσο είχε ανάγκη. Τα δεδομένα μας δίνουν την εικόνα μιας αγοράς εργασίας όπου έχουν ανατραπεί θεμελιώδη εργασιακά δικαιώματα και έχει «επιβληθεί» η κατάργηση του οκταώρου και η ρευστοποίηση του χρόνου έναρξης και λήξης της εργασίας .
Την ίδια στιγμή, η τεχνολογική πρόοδος και η αύξηση της παραγωγικότητας που αυτή επιφέρει, σε συνδυασμό με τους προβληματισμού που γεννά η κλιματική κρίση ως προς τα όρια του σημερινού παραγωγικού μοντέλου φέρνει στο προσκήνιο συζητήσεις σχετικά με την ανάγκη μείωσης του εργάσιμου χρόνου.
Με βάση τις απαντήσεις στην έρευνά μας, η πλειοψηφία των ερωτώμενων, τοποθετείται θετικά ως προς το αν είναι εφικτή μια μείωση του ωραρίου τους με διατήρηση των μισθών τους, όπως έχουν σήμερα . Συγκεκριμένα, το 52,8% πιστεύει ότι – λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές συνθήκες, τις νέες μορφές εργασίας, αλλά και τις προόδους στον τομέα της τεχνολογίας – αυτό είναι εφικτό, ενώ το 42,0% ότι είναι ανέφικτο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν στο θέμα αυτό οι διαφοροποιήσεις που εντοπίζουμε στις επιμέρους κοινωνικές κατηγορίες. Πράγματι, μεταξύ των διαφορετικών επαγγελματικών κατηγοριών, πιο θετικοί ως προς το κατά πόσο είναι εφικτή η μείωση του εργάσιμου χρόνου με ταυτόχρονη διατήρηση των μισθών εμφανίζονται οι μισθωτοί του δημόσιου τομέα (58,6%), ακολουθούμενοι από τους άνεργους (53,0%) και – παραδόξως – τους αυτοαπασχολούμενους με προσωπικό. Αντίθετα, πιο αρνητικοί – και μάλιστα η μόνη κατηγορία στην οποία είναι έστω οριακά πλειοψηφική η απάντηση ότι δεν είναι εφικτή η μείωση του εργάσιμου χρόνου – είναι οι απασχολούμενοι/-ες με «μπλοκάκι» (51,4%) .
Ομοίως πιο απαισιόδοξες σχετικά με τις προοπτικές μείωσης του εργάσιμου χρόνου εμφανίζονται οι γυναίκες, με το 48,2% να θεωρεί ότι είναι εφικτό κάτι τέτοιο, έναντι 56,0% των ανδρών. Τέλος, σε ό,τι αφορά τις ηλικίες, πιο προβληματισμένοι για το κατά πόσο μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν εφικτή εμφανίζονται οι νέοι και οι νέες (43,4% απαντά θετικά), σε σύγκριση τόσο με τις ενδιάμεσες ηλικίες 35-54 (52,3% θετικά) όσο και με τις μεγαλύτερες ηλικίες άνω των 55 ετών, που είναι οι πιο αισιόδοξες όλων (59,2%). Ίσως, τα αποτελέσματα αυτά προκύπτουν από τις διαφορές που βίωσαν κατά της είσοδο τους στην αγορά εργασίας οι διαφορετικές ηλικιακές ομάδες ή ακόμα και από τις συνθήκες που εξακολουθούν να εργάζονται τώρα.
Μελετώντας σε μεγαλύτερο βάθος τη συσχέτιση εργάσιμου χρόνου και μισθού, αλλά και γενικότερα τις τάσεις που υπάρχουν για τα δύο αυτά θέματα μεταξύ των εργαζομένων, παρατηρούμε μια γενική άρνηση τόσο μιας ενδεχόμενης αύξησης του χρόνου εργασίας, όσο και μείωσης του μισθού, αν και με διαφοροποιήσεις ανάλογα με το δίλημμα που τέθηκε κάθε φορά ενώπιόν τους.
Αναλυτικότερα:
Στο δίλημμα αν θα δεχόταν μείωση μισθού προκειμένου να δουλεύει λιγότερες ώρες, η πλειοψηφία (68,1%) απάντησε αρνητικά («μάλλον» ή «σίγουρα όχι»). Όταν, ωστόσο, η ίδια ερώτηση συνδέεται πλέον ρητά με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, προκειμένου να καταπολεμηθεί η ανεργία, το ποσοστό όσων δεν θα δέχονταν να δουλεύουν λιγότερο και με μικρότερο μισθό πέφτει στο 59,9%, αν και εύλογα παραμένει πλειοψηφικό. Η διάσταση, πάντως, της αλληλεγγύης προς τους άλλους φαίνεται ότι εδώ έχει μία έστω περιορισμένη επίδραση.
Αντίθετα, πολύ πιο αρνητικοί εμφανίζονται οι ερωτώμενοι και οι ερωτώμενες απέναντι στο ενδεχόμενο μείωσης μισθού προκειμένου να δουλεύουν από το σπίτι, καθώς μόνο το 15,8% τοποθετείται θετικά έναντι ενός τέτοιου ενδεχομένου, ενώ το ενώ το 79,9% δηλώνει ότι δεν θα το δεχόταν. Το παραπάνω ποσοστό ίσως να συνδέεται και με το γεγονός ότι στην περίπτωση της τηλεργασίας παρουσιάζεται ιδιαίτερη δυσκολία στη μέτρηση του χρόνου εργασίας κάποιου/-ας εργαζόμενου/-ης. Η ποσότητα, η ποιότητα αλλά και η διάρκεια της παρεχόμενης εργασίας δεν είναι εύκολο να ελεγχθούν. Το ζήτημα έγκειται κυρίως στο να εξακριβωθεί στο πόσες ώρες εργάστηκε ο/η εργαζόμενος-/η και να ελεγχθεί αν ο τηλεργαζόμενος εργάστηκε υπερωριακά, Κυριακές και αργίες.
Δυσοίωνες για τις προοπτικές καταπολέμησης της μαύρης εργασίας είναι οι απαντήσεις και στο δίλημμα εάν θα δεχόταν να παίρνουν όλο το μισθό τους «μαύρο», με αντάλλαγμα μια μικρή αύξηση, όπου πάνω από ένας στους τέσσερις (26,8%) απάντησε θετικά.
Τέλος, από τις απαντήσεις στην ερώτηση αν θα δεχόταν να δουλεύουν περισσότερες ώρες, αλλά αντί υπερωριών να λαμβάνουν αντίστοιχα ρεπό, οι ερωτώμενοι κατά μεγάλη πλειοψηφία (70,9%) απάντησαν αρνητικά.
*Την έρευνα διεξήγαγε το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, στο πλαίσιο της θεματικής «Εργασία - Κοινωνικό Κράτος - Αλληλεγγύη», σε συνεργασία με την εταιρία ερευνών Prorata S.A.
**Υπεύθυνη σχεδιασμού και ανάλυσης : Κατερίνα Τσατσαρώνη
***Συνεργασία: Δανάη Κολτσίδα, Μαρία Καραμεσίνη, Άγγελος Σεριάτος
*****Τα ευρήματα της έρευνας θα παρουσιαστούν και θα σχολιαστούν σε διαδικτυακή εκδήλωση του Ινστιτούτου την 1η Δεκεμβρίου.
