Το μεγαλύτερο παγόβουνο στον κόσμο, με έκταση περίπου τεσσάρων χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων (μεγαλύτερο από την Αττική) και ύψους περίπου τετρακοσίων μέτρων, ξεκίνησε και πάλι το ταξίδι του, μετά από ένα διάλλειμα περίπου τριάντα εφτά ετών. Το τεράστιο κομμάτι πάγου είχε αποκολληθεί το 1986, μαζί με πολλά άλλα μικρότερα παγόβουνα, από την τράπεζα πάγου Φίλχνερ-Ρόνε, της θάλασσας Γουέντελ, η οποία βρίσκεται στα ανατολικά της Ανταρκτικής Χερσονήσου. Ωστόσο η πορεία του διακόπηκε σύντομα και έμεινε στάσιμο, σχηματίζονται πρακτικά ένα νησί από πάγο. Ωστόσο, πριν μερικές μέρες, στα τέλη Νοεμβρίου ξεκίνησε και πάλι να κινείται και πλέον εκτιμάται ότι το Α23α θα ακολουθήσει την τυπική πορεία των παγόβουνων της ίδιας προέλευσης, δηλαδή θα μεταφερθεί από το Ανταρκτικό Ρεύμα στον Νότιο Ατλαντικό, κατά μήκος της λεγόμενης «οδού των παγόβουνων»
Το τεράστιο μέγεθός του καθιστά το Α23α ιδιαίτερα σημαντικό αντικείμενο μελέτης και για αυτό το λόγο οι επιστήμονες θα παρακολουθήσουν την πορεία του. Τα παγόβουνα αποτελούν σημαντική συνιστώσα των πολικών οικοσυστημάτων, έχοντας ποικίλες επιπτώσεις μέσω της εξέλιξής τους στα οικοσυστήματα των ωκεανών. Αν, για παράδειγμα, το Α23α προσαράξει στη κοντινή νήσο Νότια Γεωργία, ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα στους πληθυσμούς των θηλαστικών και πτηνών (φώκιες, πιγκουίνοι κλπ) που τρέφονται και αναπαράγονται εκεί.
Πηγή: ESA
Η προέλευση των παγόβουνων
Τα παγόβουνα σχηματίζονται από τμήματα πάγου που αποκολλούνται από τα μεγάλα αποθέματα πάγου των πολικών περιοχών και στη συνέχεια ακολουθούν τη δική τους πορεία στους ωκεανούς. Τα αποθέματα πάγου μπορεί να είναι είτε παγετώνες, όταν βρίσκονται πάνω στην ξηρά (για παράδειγμα στη Γροιλανδία) ή τράπεζες πάγων (ice shelves), όταν έχουν σχηματιστεί πάνω στη θάλασσα, αποτελώντας, στην ουσία την προέκταση των παγετώνων στη θάλασσα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι τράπεζες πάγου που περιβάλλουν την Ανταρκτική. Φυσικά παγετώνες σχηματίζονται και σε ορεινούς όγκους όπως για παράδειγμα στις Άλπεις, την οροσειρά του Έβερεστ, κλπ.
Οι τεράστιοι αυτοί όγκοι πάγου σχηματίζονται κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών από τα συσσωρευμένα στρώματα χιονιού. Καθώς νέα στρώματα χιονιού επικάθονται στα παλαιότερα, το συσσωρευμένο βάρος συμπιέζει τα χαμηλότερα στρώματα και λόγω της υψηλής πίεσης, σχηματίζει συμπαγή πάγο. Το ίδιο βάρος είναι και η αιτία που οι παγετώνες κινούνται ακολουθώντας τη μορφολογία του εδάφους. Η κίνηση αυτή είναι φυσικά πολύ αργή, μόλις μερικά εκατοστά κάθε ημέρα, αλλά είναι αρκετή για να προκαλέσει μακροπρόθεσμες μεταβολές και αποκολλήσεις παγόβουνων. Καθώς ο πάγος είναι ελαφρύτερος από το νερό, όταν τμήματα του παγετώνα καταλήγουν στη θάλασσα, αυτά επιπλέουν, σχηματίζοντας τις τράπεζες πάγου. Ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης με την άνωση από το νερό των ωκεανών, τμήματα τους μπορεί να καταρρεύσουν και να αποκολληθούν, σχηματίζοντας τα παγόβουνα. Τα τελευταία, μετά τη αποκόλλησή, τους μεταφέρονται από τα ωκεάνια ρεύματα ταξιδεύοντας ως παγωμένα, πλωτά νησιά για πολύ μεγάλες αποστάσεις. Τα παγόβουνα ποικίλουν σε μέγεθος, από μικρά κομμάτια μέχρι τεράστιους σχηματισμούς όπως το Α23α. Όπως είναι γνωστό, το μεγαλύτερο τμήμα του παγόβουνου βρίσκεται βυθισμένο μέσα στο νερό, με αποτέλεσμα το ορατό του τμήμα να είναι μόνο ένα μικρό μέρος του συνολικού σχηματισμού.
Τα παγόβουνα μπορούν να προκαλέσουν κινδύνους στην ναυσιπλοΐα. Χαρακτηριστικό, άλλωστε, είναι το παράδειγμα του Τιτανικού, ενός από τα πιο θανατηφόρα ναυτικά δυστυχήματα, που είχε ως αποτέλεσμα, στις 15 Απριλίου του 1912, το θάνατο περισσότερων από χιλίων πεντακοσίων επιβατών ενός πλοίου που θεωρούνταν αβύθιστο. Ωστόσο, τα παγόβουνα δεν αποτελούν μόνο κίνδυνο αλλά μέρος ενός κύκλου φυσικών φαινομένων με σημαντικές θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Ονοματοδοσία των παγόβουνων
Υπάρχουν διάφορα συστήματα ονοματοδοσίας για τα παγόβουνα από τους οργανισμούς μελέτης των πολικών περιοχών και του κλίματος, τα οποία ποικίλουν αναλόγως με τον οργανισμό και τις περιοχές προέλευσης. Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποιες κοινές συμβάσεις, οι οποίες διευκολύνουν την παρακολούθηση και την επικοινωνία μεταξύ των επιστημόνων. Καθώς νέα στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη ενός παγόβουνου έρχονται στο φως, οι λεπτομέρειες της ονομασίας τους μπορεί να αλλάξουν.
Τα ονόματα των παγόβουνων περιέχουν συχνά αναφορές στην περιοχή προέλευσης ή ανακάλυψης, αλφαριθμητικούς προσδιορισμούς που σχετίζονται με την σειρά ή εποχή ανακάλυψης (π.χ. ημερομηνία ή αύξων αριθμός), καθώς επίσης και προσδιορισμούς του μεγέθους και του σχήματος τους. Μπορεί να περιέχουν προσδιορισμούς σχετικούς με την αποστολή ή το πρόγραμμα, στα πλαίσια των οποίων έγινε η ανακάλυψη, ή σχετικούς με τα όργανα που χρησιμοποιήθηκαν για τον εντοπισμό τους.
Παραδείγματα οργανισμών που παρακολουθούν τα παγόβουνα και τα αποθέματα πάγου στους πόλους είναι ο διεθνής IIP (International Ice Patrol), που χρηματοδοτείται από δεκατρείς χώρες και υλοποιείται από την Ακτοφυλακή των ΗΠΑ, και το NIC (National Ice Center) των ΗΠΑ, ένα υπηρεσιακό κέντρο στο οποίο συμμετέχουν τρεις υπηρεσίες, το Ναυτικό και η Ακτοφυλακή των ΗΠΑ καθώς επίσης και το NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration).
Η σημασία της μελέτης των παγόβουνων
Η μελέτη των παγόβουνων είναι ένα διεπιστημονικό πεδίο που περιλαμβάνει τομείς όπως η ωκεανογραφία, η κλιματολογία, η οικολογία και η τηλεπισκόπηση. Οι γνώσεις που προκύπτουν από την μελέτη των παγόβουνων συνεισφέρουν σε μια καλύτερη κατανόηση των τρόπων με τους οποίους διασυνδέονται διαφορετικά γήινα συστήματα και έχουν μεγάλη σημασία για τις σύγχρονες προκλήσεις που τίθενται από την κλιματική κρίση.
Ο σχηματισμός των παγόβουνων είναι μια φυσική διαδικασία του γήινου περιβάλλοντος, και ο ρυθμός δημιουργίας τους επηρεάζεται από τις μεταβολές στις συνθήκες του κλίματος. Παρόλο που αποτελούν χαρακτηριστικούς σχηματισμούς των πολικών περιοχών, η μελέτη της δημιουργίας των παγόβουνων έχει μεγάλη σημασία για την ευρύτερη κατανόηση των κλιματικών μηχανισμών. Η μελέτη τους μπορεί να συνεισφέρει στην κατανόηση των δυναμικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα κατά τη ροή των πάγων, και σε καλύτερη γνώση των ρυθμών τήξης και αποκόλλησης τους. Γνωρίζοντας καλύτερα αυτές τις διαδικασίες μπορούμε να προβλέψουμε με καλύτερη ακρίβεια πώς μπορούν οι αλλαγές στις κλιματικές συνθήκες να επηρεάσουν το ρυθμό τήξης των πάγων και επιπλέον πώς οι προκαλούμενες μεταβολές της παγοκάλυψης στις πολικές περιοχές να προκαλέσουν με τη σειρά τους την αύξηση της στάθμης των θαλασσών. Προφανώς, τα παγόβουνα σχετίζονται με τα παγκόσμια αποθέματα νερού. Η μελέτη του τρόπου σχηματισμού τους και της κίνησής τους είναι απαραίτητη για την κατανόηση της κατανομής των αποθεμάτων γλυκού νερού και για τη μελλοντική διαχείρισή τους σε παγκόσμια κλίμακα.
Η συνεισφορά των παγόβουνων, όμως, δεν περιορίζεται απλώς στην αύξηση της ποσότητας του νερού των ωκεανών, καθώς η αποκόλληση και η τήξη τους επηρεάζει επίσης και τις φυσικές συνθήκες σε αυτούς. Καθώς τα παγόβουνα λιώνουν, ο ωκεανός εμπλουτίζεται σε κρύο, γλυκό νερό, επομένως επηρεάζεται τοπικά η πυκνότητα και η αλατότητά του, δηλαδή η περιεκτικότητά του σε αλάτι. Για την κατάστρωση καλύτερων μοντέλων κλίματος είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε πώς η μεταβολή αυτών των ιδιοτήτων επηρεάζει την κυκλοφορία των ωκεάνιων υδάτων ανά την υφήλιο.
Ωστόσο τα παγόβουνα δεν μεταφέρουν μόνο γλυκό νερό στους ωκεανούς αλλά και μεταλλικά στοιχεία, οργανική ύλη και θρεπτικές ουσίες από την ξηρά. Καθώς απελευθερώνουν αυτά τα στοιχεία στους ωκεανούς κατά την τήξη τους, επηρεάζουν τα τοπικά θαλάσσια οικοσυστήματα, τροφοδοτώντας με θρεπτικά στοιχεία τους πληθυσμούς των ζώων και φυτών των πολικών, και όχι μόνο, περιοχών. Η μελέτη αυτής της αλληλεπίδρασης βοηθά τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα πώς τα παγόβουνα επηρεάζουν τη θαλάσσια ζωή και τους κύκλους των θρεπτικών στοιχείων.
Δεδομένου ότι τα στρώματα πάγου συσσωρεύονται για χιλιάδες χρόνια, οι παγετώνες αποτελούν στην ουσία παλαιοκλιματικά αρχεία. Στο εσωτερικό τους κρύβονται πληροφορίες, όπως η περιεκτικότητα σε συγκεκριμένα ισότοπα, τα οποία σχετίζονται με τις φυσικές μεταβολές του γήινου κλίματος σε μεγάλες χρονικές κλίμακες. Οι επιστήμονες μελετούν πυρήνες πάγου, δηλαδή κυλίνδρους πάγου που συλλέγονται από μεγάλα βάθη, ως και μερικών χιλιομέτρων, μέσα στους παγετώνες των πολικών περιοχών για να ανακατασκευάσουν τις παλαιοκλιματικές συνθήκες και την μεταβλητή ηλιακή δραστηριότητα.
Στην εποχή της διαστημικής τεχνολογίας, μεγάλο μέρος της έρευνας των παγόβουνων γίνεται με τη βοήθεια δορυφόρων, χρησιμοποιώντας τεχνικές τηλεπισκόπησης. Εκτός από την ίδια τη μελέτη τους όμως, τα παγόβουνα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως στόχοι για τη βαθμονόμηση και έλεγχο της απόδοσης των συσκευών τηλεπισκόπησης, συμβάλλοντας περαιτέρω στη βελτίωση της ακρίβειας των τελευταίων. Τα ίδια εργαλεία στη συνέχεια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρακολούθηση από το διάστημα της έκτασης των πολικών πάγων και την κατανόηση των δυναμικών διεργασιών στις πολικές περιοχές.
Φυσικά, όπως ήδη αναφέρθηκε, τα παγόβουνα αποτελούν και απειλή για την πλοήγηση σε μεγάλα και μέσα γεωγραφικά πλάτη, επομένως η παρακολούθησή τους είναι απαραίτητη για την ασφάλεια των θαλάσσιων μεταφορών. Η μελέτη της κίνησης των παγόβουνων και της εξέλιξής τους είναι απαραίτητη ώστε να μπορούν να δημιουργούνται μοντέλα που να προβλέπουν τις διαδρομές τους. Τα μοντέλα αυτά είναι πολύ χρήσιμα σε εταιρίες μεταφορών φορτίων και καυσίμων, ειδικότερα για τις διαδρομές που φτάνουν σε μεγάλα βόρεια και νότια γεωγραφικά πλάτη.
Πηγές και περισσότερες πληροφορίες
https://www.bbc.com/news/science-environment-67507558
https://www.navcen.uscg.gov/international-ice-patrol-about-us
