Κι όμως, εν μέσω -μέχρι πρότινος- πανδημίας, πολέμων, πληθωρισμού, γεωπολιτικών εντάσεων και κάθε είδους κρίσεων… η «αισιοδοξία» επιστρέφει στις αγορές. Όχι, δεν είναι ανέκδοτο. Οι τάσεις εκτόνωσης του πληθωρισμού, οι θετικές προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία και οι βελτιωμένες εισπράξεις των μεγάλων ομίλων σπρώχνουν πάλι τα χρηματιστήρια στα ύψη- σε ύψη-ρεκόρ μάλιστα. Οι αναλυτές που επικαλούνται οι Financial Times προβλέπουν μεγαλύτερα κέρδη προσεχώς, ως αποτέλεσμα αυτού που αποκαλούν risk reset, μ' άλλα λόγια μηδενισμό του κινδύνου μετά από τις πρόσφατες, ισχυρές αναταράξεις. Η Goldman Sachs και η UBS της Ελβετίας έχουν αναθεωρήσει προς τα πάνω τις προβλέψεις τους για την πορεία της Wall Street φέτος. Το ίδιο έκανε πρόσφατα και η Bank of America εκτιμώντας ότι ο δείκτης S&P 500 θα κλείσει στο τέλος της χρονιάς στις 5.400 μονάδες, δηλαδή περίπου 5% πάνω από τα τρέχοντα επίπεδά του. Όλα βαίνουν καλώς, λοιπόν. Η ζωή επανέρχεται στους «φυσιολογικούς» (;) ρυθμούς της.
Το επιβεβαιώνουν και οι αγορές τέχνης της Ασίας, της Κίνας, της Ινδίας, της Ινδονησίας, της Σιγκαπούρης που γνωρίζουν -επίσης- οργιώδη άνθηση τελευταία...
Οι ειδικοί που ασχολούνται με τον κλάδο έχουν εστιάσει εδώ και λίγο καιρό την προσοχή τους σε αυτή την αναδυόμενη και ραγδαία αναπτυσσόμενη αγορά που αν μη τι άλλο αποτελεί την πιο πειστική απόδειξη του επιταχυνόμενου ρυθμού μεταφοράς πλούτου από την κορεσμένη Δύση στην αναπτυσσόμενη (ασιατική) Ανατολή. Οι εκθέσεις και τα μεγάλα εικαστικά «ιβέντς» επιστρέφουν στις χώρες της περιοχής μετά την παύση της πανδημίας δημιουργώντας εμπορική κινητικότητα και αγοραστικό ενδιαφέρον ειδικά στους νεοφώτιστους της λέσχης του πλούτου που θέλουν να ενισχύσουν το πρεστίζ τους μακριά από τετριμμένες σπατάλες και υπερβολές επενδύοντας πια στην υψηλή τέχνη.
Το μέγεθος και η αξία της σχετικής αγοράς της Ασίας είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Σύμφωνα ωστόσο με τον οίκο Sotheby's και τον Ντονγκ Ρούι, επικεφαλή ερευνητή στο Κέντρο Έρευνας Τέχνης της Κεντρικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Πεκίνου, η Ασία είναι πλέον η κυρίαρχη αγορά παγκοσμίως τουλάχιστον στις δημοπρασίες. Όπως εξηγεί, τα τελευταία δύο χρόνια μετά την πανδημία, η Ασία έχει ξεπεράσει τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη και έχει γίνει η μεγαλύτερη αγορά τέχνης στον κόσμο αντιπροσωπεύοντας περίπου το 36% του παγκόσμιου τζίρου. Σε αντίθεση με τους υπολογισμούς των εκθέσεων Art Basel και UBS Art Market 2022, τα στοιχεία του Κινέζου ειδικού δεν περιλαμβάνουν εκτιμήσεις για τις πωλήσεις των γκαλερί. Αν αθροιστούν και αυτές, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να προηγούνται με μερίδιο 43% στην συνολική αγορά τέχνης παγκοσμίως, ενώ η Κίνα είναι πρώτη στις δημοπρασίες, με 33%, μία μονάδα μπροστά από τις ΗΠΑ.
Κινέζικο «hotspot»
Η Κίνα θεωρείται σήμερα ένα από τα σημαντικότερα hotspot στην παγκόσμια αγορά τέχνης. Χάρη στην ταχεία ανάπτυξη της οικονομίας της τις τελευταίες δεκαετίες, τα καλλιτεχνικά έργα και τα πολύτιμα αντικείμενα έχουν γίνει δημοφιλείς επενδύσεις μεταξύ των Κινέζων της υψηλής εισοδηματικής τάξης. Εξυπακούεται ότι οι τιμές για τα καλύτερα δείγματα παραδοσιακής κινεζικής ζωγραφικής, καλλιγραφίας και αντικών είναι σταθερά πολύ υψηλές αλλά και τα σύγχρονα έργα διάσημων εν ζωή Κινέζων καλλιτεχνών μπορούν επίσης να είναι ιδιαίτερα περιζήτητα.
Οι Ασιάτες συλλέκτες αποτελούν ένα κρίσιμο στοιχείο της ισχυρής αγοράς τέχνης της περιοχής. Σύμφωνα με το Art Bezel, το 2021 η ηπειρωτική Κίνα κατείχε το υψηλότερο ποσοστό συλλεκτών από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο (44%) που ξόδεψαν περισσότερα από 1 εκατομμύριο δολάρια μέσα στον χρόνο για την αγορά έργων! Οι συλλέκτες αυτοί βοήθησαν να καθιερωθεί η Κίνα ως η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά τέχνης παγκοσμίως μετά τις ΗΠΑ το 2021, με τις πωλήσεις να αυξάνονται θεαματικά κατά 35% φτάνοντας τα 13,4 δισεκατομμύρια δολάρια, ένα μερίδιο που για εκείνη τη χρονιά αντιπροσώπευε το 20% της παγκόσμιας αγοράς. Με τόσο ισχυρή ζήτηση, τουλάχιστον 25 νέες επιχειρήσεις δημοπρασιών άνοιξαν σε κινεζικές πόλεις από το 2020 και σχεδόν 30 νέες γκαλερί εγκαινίασαν τη λειτουργία τους από το 2021 κι έπειτα.
Η επιθυμία των Κινέζων για έργα τέχνης, ειδικά δυτικής, μεγαλώνει σταθερά. Αλίμονο, είναι η πρώτη φορά που η χώρα έχει περισσότερους υπερπλούσιους απ’ ό,τι η Αμερική. Ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων Κινέζων πλησιάζει τώρα τους 600. Ενώ πριν από 15-20 χρόνια, η συγκεκριμένη ελίτ είχε «απωθημένο» τα είδη πολυτελείας και τις επώνυμες μάρκες, σήμερα επιλέγει την υψηλή τέχνη. «Αν θέλεις να είσαι κάποιος και όχι ο οποιοσδήποτε, είσαι συλλέκτης έργων τέχνης», λέει χαρακτηριστικά η Κέλι Γινγκ, συνιδρύτρια του πρότζεκτ ART021. Αν και η χώρα παραμένει σχετικά πίσω από τις ΗΠΑ στην παγκόσμια αγορά, η ισχυρή εγχώρια ζήτηση και το αυξανόμενο διαθέσιμο εισόδημα θα μπορούσαν κάλλιστα να την φέρουν στην πρώτη θέση την επόμενη δεκαετία, με διαφορά μάλιστα από τις ΗΠΑ.
Τον περασμένο Νοέμβριο, η «Παγκόσμια Έρευνα Συλλεκτών» του 2023 από το Art Basel και την UBS ανέφερε ότι, το πρώτο εξάμηνο του έτους, οι συλλέκτες από την ηπειρωτική Κίνα είχαν την υψηλότερη μέση δαπάνη από όλους τους συλλέκτες παγκοσμίως για αγορές, στα 241.000 δολάρια. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει μια απότομη αύξηση σε σχέση με τα δύο προηγούμενα χρόνια.
Νοτιοκορεατική «άνοιξη»
Η εμμονή με τη δυτική τέχνη αποτελεί επίσης την κινητήρια δύναμη πίσω από μια άλλη, αναδυόμενη και πολλά υποσχόμενη ασιατική αγορά, εκείνη της Νότιας Κορέας. «Ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό της κορεατικής αγοράς τέχνης είναι ο ενθουσιασμός της για τη συλλογή δυτικής τέχνης», λέει ο Λενγκ Λιν, πρόεδρος της Pace Gallery για το Πεκίνο, το Χονγκ Κονγκ και τη Σεούλ, όπου η συγκεκριμένη γκαλερί μόλις επέκτεινε τις δραστηριότητές της.
Η Pace είναι κορυφαία αμερικανική διεθνής γκαλερί με εννέα παραρτήματα σε όλο τον κόσμο. Ιδρύθηκε στη Βοστώνη το 1960 από τον Αμερικανό έμποροτέχνης, κινηματογραφικό παραγωγό και σκηνοθέτη Αρν Γκλίμτσερ. Αντιπροσωπεύει μερικούς από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους καλλιτέχνες και έργα του περασμένου αιώνα.
«Η Νότια Κορέα χρησιμοποίησε συνειδητά την ταχεία οικονομική ανάπτυξή της και την ανοιχτή αγορά της για να οργανώσει τις ανταλλαγές τέχνης στην Ανατολική Ασία», προσθέτει ο Λιν αναφερόμενος στην έντονη παρουσία της χώρας στο καλλιτεχνικό στερέωμα, με το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Σεούλ, το Κέντρο Πολιτισμού Ασίας και την Μπιενάλε Γκουανγκζού.
Η Pace άνοιξε για πρώτη φορά στη Σεούλ το 2017 -μια από τις πρώτες δυτικές γκαλερί που έκαναν την παρουσία τους στη νοτιοκορεατική πρωτεύουσα- με μια εισροή δυτικών έργων που προκάλεσαν φρενίτιδα στους ντόπιους συλλέκτες και ενέτειναν την αίσθηση ότι η πόλη μπορεί να διεκδικήσει σύντομα τα σκήπτρα του κορυφαίου κέντρου εμπορίου τέχνης της Ασίας από το Χονγκ Κονγκ, το οποίο έχει πληγεί τελευταία τόσο από θέματα λογοκρισίας όσο και από τους περιορισμούς της Covid.
Η Σιγκαπούρη θεωρείται επίσης διεκδικητής αυτών των σκήπτρων, με σταθερή παρουσία από τη δεκαετία του 2010 διαφορετικών τοπικών αντιπροσώπων διεθνών γκαλερί από την Κίνα, την Κορέα, την Αυστραλία, το Χονγκ Κονγκ και τη Μαλαισία. Τον περασμένο Αύγουστο, ο οίκος Sotheby's πραγματοποίησε την πρώτη του ανοιχτή δημοπρασία στην πόλη-κράτος εδώ και 15 χρόνια.
Το ινδικό παράδοξο
Στο ποσό των 144,3 εκκατομυρίων δολαρίων ανήλθαν οι αγοροπωλησίες έργων τέχνης στη ραγδαία αναπτυσσόμενη οικονομία της Ινδίας. Τη χώρα με τους περισσότερους αυτοδημιούργητους δισεκατομμυριούχος και τις μεγαλύτερες κοινωνικές αντιθέσεις.
Ωστόσο, η αγορά που γνωρίζει εκρηκτική άνοδο τελευταία και τραβάει σαν μαγνήτης όλο το κύκλωμα του εγχώριου και διεθνούς εμπορίου τέχνης δεν είναι άλλη από αυτή της Ινδίας. Τον περασμένο μήνα η 15η έκθεση India Art Fair στο Νέο Δελχί προσέλκυσε περισσότερους από 100 εκθέτες από όλη την Ινδία και τον κόσμο. Στη φετινή διοργάνωση έκανε το ντεμπούτο της η νέα ενότητα Design, που περιελάμβανε συλλεκτικά αντικείμενα περιορισμένης έκδοσης. Πολλές τοπικές γκαλερί συμμετείχαν στην έκθεση αλλά και επώνυμες διεθνείς προσθήκες όπως η Marc Straus της Νέας Υόρκης, μια δυναμικά ανερχόμενη γκαλερί σύγχρονης τέχνης της αμερικανικής μεγαλούπολης. Προφανώς, η έλευση ξένων εκθετών σημαίνει ότι υπάρχει σημαντικό αγοραστικό ενδιαφέρον από το ινδικό κοινό. Πέρυσι, η Παγιάλ Καπούρ, επί μακρόν επιμελήτρια έργων τέχνης, γόνος οικογένειας βιομηχάνων, ιδιοκτήτρια της γκαλερί Arushi Arts στο Δελχί με παραρτήματα στο Λος Άντζελες και με εκθέσεις στο Παρίσι, το Λονδίνο, το Χονγκ Κονγκ και αλλού, εγκαινίασε την Artix, την πρώτη περιοδεύουσα έκθεση σύγχρονης τέχνης στην Ινδία, η οποία πραγματοποιείται αυτή την εβδομάδα στο Χιντεραμπάντ, την αποκαλούμενη «πόλη των μαργαριταριών», άλλοτε κέντρο του παγκόσμιου εμπορίου φυσικών μαργαριταριών.
«Η αυξανόμενη συνεργασία μεταξύ εμπορικών γκαλερί, χορηγών και μεγάλων εκθετών βοήθησε στην υποστήριξη και την ενίσχυση της τοπικής σκηνής», λέει στην επιθεώρηση Artsy η διευθύντρια του India Art Fair Τζάγια Ασοκάν. «Βλέπουμε μια αμοιβαία και συμβιωτική σχέση μεταξύ της αγοράς και της καλλιτεχνικής σκηνής. Ακριβώς όπως μια ισχυρή οικονομία υποστηρίζει την ανάπτυξη της αγοράς τέχνης, ο ακμάζων τομέας των τεχνών και του πολιτισμού ανατροφοδοτεί και δημιουργεί υπεραξία για άλλα μέρη της οικονομίας».
Πράγματι, η Ινδία έχει αναπτυχθεί ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι η χώρα με τους περισσότερους αυτοδημιούργητους δισεκατομμυριούχους. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι θα γίνει η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο σε λιγότερο από πέντε χρόνια ξεπερνώντας το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία και την Ιαπωνία, ακριβώς πίσω μόνο από τις ΗΠΑ και την Κίνα. Η εικόνα που καλλιεργεί η συντηρητική, εθνοκεντρική κυβέρνηση του Ναρέντρα Μόντι είναι εκείνης της σύγχρονης υπερδύναμης, με φιλοδοξίες στην υψηλή τεχνολογία και το διάστημα, ηγέτιδα του Παγκόσμιου Νότου και φωνή των φτωχών εθνών.
Αλλά αυτό ίσως δεν σημαίνει κάτι ιδιαίτερο για πολλούς. Πίσω από την κουρτίνα η πραγματικότητα είναι σκληρή. Ο πλούτος που συσσωρεύεται δεν εξαφανίζει τη φτώχεια.
Λίγο πιο πέρα από τους ουρανοξύστες και τα πολυτελή εμπορικά κέντρα, οι παραγκουπόλεις στοιβάζουν εκατομμύρια που δεν μπορούν να κάνουν όνειρα, απλά επιβιώνουν. «Αυτό που με εντυπωσιάζει περισσότερο είναι ότι η Ινδία, το ινδικό κράτος, ντρέπεται για τη φτώχεια», λέει στο CNN ο Χάρς Μαντέρ, ένας κοινωνικός ακτιβιστής που εργάζεται με άστεγες οικογένειες και παιδιά του δρόμου.
Στην ακριβώς αντίθετη πλευρά όλων αυτών, μια ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομία τροφοδοτεί τη δίψα για συλλογές δυτικών έργων τέχνης συντηρώντας και διευρύνοντας μια αγορά δισεκατομμυρίων. Ως εκ τούτου, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Βομβάη, όπου συγκεντρώνεται μεγάλο μέρος του πλούτου της Ινδίας, ξεκίνησε τη δική της μεγάλη έκθεση τέχνης, την Art Mumbai, τον περασμένο Νοέμβριο.
Εκρηκτική ανάπτυξη
Η αγορά τέχνης στη πολυπληθέστερη -πλέον-χώρα του κόσμου με τις ακραίες αντιθέσεις ακμάζει και αναπτύσσεται. Με την Ινδία να κατακτά και να διατηρεί τη θέση της ως η πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, το πάθος για συλλογές μεγαλώνει και το εμπόριο τέχνης ανθεί. Η ανάπτυξη της αγοράς είναι σταθερή από έτος σε έτος και η μεγέθυνσή της την τελευταία δεκαετία είναι εξωφρενική ξεπερνώντας το 250%!
Το 2023 ήταν επίσης μια πολύ καλή χρονιά με έναν τεράστιο τζίρο 144,3 εκατομμυρίων δολαρίων που προήλθε από αγοραπωλησίες συνολικά 3.833 έργων. Σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία, σημειώθηκε αύξηση 9% στον κύκλο εργασιών και αύξηση 6% στον αριθμό των έργων που πουλήθηκαν σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Πέραν αμφιβολίας το 2023 ήταν η πιο καλή χρονιά μέχρι στιγμής για την ινδική αγορά τέχνης.
«Όλα αυτά έγιναν δυνατά με την έκρηξη του μαζικού ενδιαφέροντος για την τέχνη, ιδιαίτερα μετά την πανδημία» λέει ο Ασίς Ανάντ, διευθύνων σύμβουλος της DAG, μιας από τις μεγαλύτερες και εμπορικότερες γκαλερί της Ινδίας με παραρτήματα στο Νέο Δελχί, τηΒομβάη και τη Νέα Υόρκη. "Όχι μόνο βλέπουμε περισσότερους νέους συλλέκτες αλλά και περισσότερο κοινό σε όλες τις εκδηλώσεις στις γκαλερί μας, κάτι που σηματοδοτεί αυξανόμενη πρόσληψη της τέχνης ως επιλογής τρόπου ζωής».
Σύμφωνα με την Απαρατζίτα Τζαΐν, διευθύντρια της Nature Morte, εμπορικής γκαλερί σύγχρονης τέχνης, επίσης με αίθουσες στο Δελχί, τη Βομβάη και τη Νέα Υόρκη, υπήρξε μια αξιοσημείωτη διαφοροποίηση τελευταία στη βάση των Ινδών συλλεκτών. Εμπλουτίστηκε με μια νέα γενιά φιλότεχνων που εντρυφούν στην υψηλή τεχνολογία και έλκονται από τα προσιτά έργα. Οι αγοραστές και συλλέκτες που ενδιαφέρονται για ανερχόμενους καλλιτέχνες, ντόπιους και ξένους, αυξάνονται σταθερά. Αυτή η τάση τροφοδοτείται από την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος, την αύξηση του ενδιαφέροντος γενικότερα για την ενασχόληση με την τέχνη και τις συλλογές, και περισσότερο από όλα από την άνοδο των διαδικτυακών αγορών.
Οι πωλήσεις σύγχρονης τέχνης βρίσκονται σε σταθερά ανοδική πορεία, ενώ παράλληλα αυξάνεται το παγκόσμιο ενδιαφέρον για την εικαστική παραγωγή της Ινδίας και ευρύτερα της Νότιας Ασίας. Αυτό, σε συνδυασμό με τη συνολική ανάπτυξη της ινδικής οικονομίας και τη διεύρυνση της αγοράς θεωρείται ένα υγιές σημάδι ότι η ανοδική πορεία του εμπορίου τέχνης θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια. Όπως λένε οι επαγγελματίες του χώρου, όπου υπάρχουν συλλέκτες η αγορά ακολουθεί κατά πόδας...
