Οταν ο Ντομινίκ Στρος Καν ανακοίνωνε, το 2010, την τελευταία έως τώρα αναθεώρηση του συστήματος ποσοστώσεων, μιλούσε για «ιστορική μεταρρύθμιση του ΔΝΤ» και «σημαντική ενίσχυση της φωνής και της εκπροσώπησης των αναδυόμενων αγορών και των αναπτυσσόμενων χωρών». Φευ, δεκατρία χρόνια μετά η ανισορροπία αυξήθηκε - άλλον κόσμο και άλλη οικονομία είχαμε το 2010 και άλλη το 2023. Αποτέλεσμα; Παράλληλα με το παγκόσμιο γεωπολιτικό μπρα ντε φερ, που στη Μέση Ανατολή ή στην Ουκρανία βάφεται με αίμα, στα ενδότερα του Ταμείου βρίσκεται σε εξέλιξη μια παρτίδα σκάκι -ή μάλλον σιάνγκτσι- ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα, στο πλευρό της οποίας κινείται η Βραζιλία.
Ο Πρόεδρος Λούλα είχε καταστήσει ήδη από την προεκλογική περίοδο σημαία του την αναθεώρηση των εξουσιών του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Εύλογο, καθώς το 2010, αντιπροσωπεύοντας το 2,4% της παγκόσμιας οικονομίας, η Βραζιλία είχε κερδίσει μερίδιο 2,2% στο Ταμείο, μια υποβάθμιση που σήμερα έχει μεγαλώσει αν αναλογιστεί κανείς τη μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη που έχει κάθε δολάριο στη χώρα του Πελέ. Οι διαφορές δεν είναι καθόλου ασήμαντες. Το σύνολο των μεριδίων στο κεφάλαιο του Ταμείου (και της Παγκόσμιας Τράπεζας) πρέπει πάντα να ισούται με εκατό. Κάθε αύξηση της δύναμης ενός κράτους στο ΔΝΤ πρέπει να ισοδυναμεί με μείωση της δύναμης ψήφου ενός άλλου. Στη σκακιέρα πλέον έχει μπει ο συσχετισμός ισχύος των παλιών ισχυρών οικονομιών έναντι των όλο και ισχυρότερων αναδυόμενων. Το 2010 η Κίνα είχε μερίδιο 9% της παγκόσμιας οικονομίας σε δολάρια και 13% σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης, αλλά της δόθηκε μερίδιο 6,08% στο ΔΝΤ. Ο λόγος ήταν απλός: το μερίδιο της Ιαπωνίας (6,13%, το δεύτερο μεγαλύτερο μετά το αμερικανικό) έπρεπε να παραμείνει συμβολικά έστω και λίγο υψηλότερο από της Κίνας, που όμως αντιπροσωπεύει πλέον το 18% της παγκόσμιας οικονομίας. Η ανισορροπία είναι πια τόσο τραγελαφική, που γίνεται κατανοητό γιατί ο Σι ζητά επιτακτικά την αναθεώρηση των ποσοστώσεων, κάτι στο οποίο έθεσαν εμμέσως βέτο οι Αμερικανοί. Αντιπροσωπεύοντας το ένα τέταρτο της παγκόσμιας οικονομίας, περισσότερο από το 2010, οι ΗΠΑ έχουν ένα κρίσιμο ποσοστό στο Ταμείο, ένα 16,5%, που τους δίνει τη δυνατότητα να είναι η μοναδική χώρα με ατομικό δικαίωμα βέτο, αφού οι σημαντικότερες αποφάσεις απαιτούν πλειοψηφία 85%. Αντιδρώντας στα αιτήματα του Σι (και του Λούλα), το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών θέλει να προστατέψει τη θέση της Ιαπωνίας, πιστής συμμάχου στο παιχνίδι ισχύος του Ειρηνικού, έναντι της Κίνας, του βασικού στρατηγικού αντιπάλου της Ουάσιγκτον.
Ελιγμός Γιέλεν και κινεζικό σχέδιο
Ωστόσο, καθώς το ζήτημα της φόρμουλας συμμετοχής στο Ταμείο έχει μπει στο τραπέζι με χρονικό ορίζοντα το 2025 και ήδη ζητήθηκε επισήμως να κατατεθούν σχετικές προτάσεις, η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Τζάνετ Γιέλεν προτείνει τον Δεκέμβριο να αποφασιστεί κάθε κράτος-μέλος να αυξήσει το κεφάλαιο του ΔΝΤ στον βαθμό του μεριδίου του, ώστε το Ταμείο να έχει περισσότερους πόρους, αλλά χωρίς να μεταβληθούν οι ισορροπίες. Η αμερικανική πρόταση αναμένεται να περάσει. Άλλη μια ήττα για την Κίνα; Όχι ακριβώς, επισημαίνουν προσεκτικοί διεθνείς αναλυτές, υποστηρίζοντας πως ο αυτοκράτορας του Πεκίνου, μετρώντας τους υπάρχοντες συσχετισμούς ενδιαφέρεται κυρίως να αναδείξει την υποβάθμιση της αξιοπιστίας των διεθνών χρηματοπιστωτικών θεσμών που δημιουργήθηκαν με τη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς το 1944 - ακόμα ένας κοινός στόχος που μοιράζεται με τον Πούτιν.
Πεκίνο, ο μεγαλύτερος πιστωτής
Το αφήγημα περί παρακμάζουσας Δύσης που χρησιμοποιεί τα παλιά και μη μεταρρυθμίσιμα εργαλεία της για να συνεχίσει να εξουσιάζει ταιριάζει γάντι και στους δύο. Και κάθε άλλο παρά εμποδίζει την Κίνα να συνεχίσει το δικό της παιχνίδι υπερεκμετάλλευσης των υπερχρεωμένων αδύναμων με τις παλαιότερες των μεθόδων. Αυτή τη στιγμή η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος πιστωτής στον πολύ μακρύ κατάλογο του ΔΝΤ με τις 70 χώρες που δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν το εξωτερικό τους χρέος. Στα δίχτυα της βρίσκονται χώρες της Αφρικής, από αυτές που είναι πλούσιες σε ορυκτά και σπάνιες γαίες, που είναι τόσο απαραίτητες για τις νέες πράσινες τεχνολογίες. Το Πεκίνο όχι μόνο δεν έχει δείξει διάθεση να ελαφρύνει το χρέος τους, αλλά έχει αποδείξει ότι γνωρίζει πολύ καλά τον μηχανισμό χρησιμοποίησης του χρέους για τον έλεγχο στρατηγικών περιουσιακών στοιχείων με προνομιακούς όρους που με ενάργεια είχε περιγράψει ο Μαρξ. Ενδεικτικό το παράδειγμα της Σρι Λάνκα, που, μην μπορώντας να αποπληρώσει το χρέος της, παραχώρησε στην Κίνα τον έλεγχο του λιμανιού Χαμπαντότα, το οποίο το Πεκίνο χρησιμοποιεί για τον στρατιωτικό του στόλο αυξάνοντας την ανασφάλεια της Ινδίας.
Η καθυστέρηση της Ευρώπης
Κλασικός ιμπεριαλισμός του προηγούμενου αιώνα, που η Δύση δείχνει να παρακολουθεί ανήμπορη. Τόσο που οι Financial Times να έχουν θέσει το ερώτημα-καμπανάκι κινδύνου: «Μπορεί η Ευρώπη να γίνει πράσινη χωρίς τις σπάνιες γαίες της Κίνας;», η οποία χτίζει ένα στρατηγικό πλεονέκτημα εδώ και τρεις δεκαετίες. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν διακήρυσσε πέρυσι ότι θα φτιαχνόταν ένα ταμείο για την πράσινη μετάβαση που θα χρηματοδοτούσε την εξόρυξη ή την εκμετάλλευση του αναγκαίου ορυκτού πλούτου εντός Ε.Ε. Το βέτο των Βορειοευρωπαίων το οδηγεί σε ναυάγιο, με αποτέλεσμα η κάθε χώρα να προχωρά μόνη: η Γερμανία και η Σουηδία θα επενδύσουν από 1 δισ., η Γαλλία 500 εκατ., ο Νότος θα μείνει στην τρίτη ταχύτητα, αλλά η Ευρώπη συνολικά μένει πίσω. Όπως δείχνει μια έρευνα του Investigate Europe, μόλις 15 από τις 200 μεγαλύτερες εξορυκτικές εταιρείες στον πλανήτη είναι ευρωπαϊκές. Καναδάς, ΗΠΑ, Νότια Αφρική κάνουν παρέα στην Κίνα και στη Ρωσία και σ’ αυτόν τον τομέα.
