Ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ είπε, πριν από λίγες μέρες, ότι αν η Ουκρανία ανακαταλάβει εδάφη που έχουν οι Ρώσοι υπό την κατοχή τους, η χώρα του είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Ο Μεντβέντεφ μιλάει, φυσικά, για μικρά, στρατηγικά πυρηνικά, όχι ότι αυτό έχει και τεράστια σημασία. Και δεν είπε κάτι νέο. Τα ίδια ακριβώς, με άλλα λόγια, είχε πει και ο Βλαντίμιρ Πούτιν, πριν από μερικούς μήνες, όταν «δεν απέκλεισε τη χρήση πυρηνικών όπλων εάν απειληθεί η ακεραιότητα της Ρωσίας».
Το πώς αντιλαμβάνεται ο Πούτιν την «ακεραιότητα της Ρωσίας» και τι θεωρεί απειλή προς αυτήν είναι λίγο σχετικό. Αυτό που δεν είναι καθόλου σχετικό είναι το γεγονός ότι η Ρωσία έχει πυρηνικό οπλοστάσιο και πρόσφατα δήλωσε μονομερώς ότι «αναστέλεται» η νέα συμφωνία START για τον έλεγχο των εξοπλισμών.
Την ίδια στιγμή, λίγο παραπέρα, στην Κίνα, το Κομμουνιστικό Κόμμα έχει κάνει ξεκάθαρη την πρόθεσή του να τετραπλασιάσει τη δύναμη πυρηνικής κρούσης, δημιουργώντας ένα οπλοστάσιο 1.500 πυρηνικών κεφαλών και διερευνώντας νέους τρόπους να φτάνουν αυτές στους στόχους τους.
Πυρηνικά έχουν κι άλλες χώρες, φυσικά. Η Βόρεια Κορέα, ας πούμε, η οποία δεν έχει κανένα θέμα να δοκιμάζει τους βαλιστικούς της πυραύλους πάνω από τα κεφάλια των Ιαπώνων. Η Ινδία και το Πακιστάν, δύο εχθροί από γενέσεως των αντίστοιχων κρατών τους, μετά την αποχώρηση των Βρετανών, έχουν στραμμένους τους πυραύλους τους ο ένας προς τον άλλον. Το Ιράν ίσως· ξέρουμε ότι έχει τη δυνατότητα να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα, δεν ξέρουμε αν έχει φτάσει μέχρι εκεί, πιθανώς θα το μάθουμε με τον άσχημο τρόπο κάποια στιγμή. Και βέβαια η Γαλλία, η Βρετανία και οι ΗΠΑ.
Το μεγάλο πρόβλημα, όμως, είναι οι μεγάλοι παίκτες. Και, όπως παραδέχτηκε πρόσφατα αξιωματούχος του Πενταγώνου, οι ΗΠΑ δεν έχουν ιδέα πώς να διαχειριστούν στρατηγικά το ζήτημα ενός κόσμου με τρεις πυρηνικές υπερδυνάμεις. Ο ναύαρχος Τσάρλς Ρίτσαρντ, επικεφαλής της Στρατηγικής Διοίκησης των ΗΠΑ (StratCom), είπε, σε αμυντικό συνέδριο, ότι η χώρα προσπαθεί «μανιωδώς» να ξαναγράψει το αμυντικό της δόγμα και να το προσαρμόσει σε αυτό που πλέον είναι ένας τριπολικός πυρηνικός κόσμος. Πρόσθεσε όμως ότι το πρόβλημα είναι εξίσου σύνθετο με το περίφημο «πρόβλημα των τριών σωμάτων» στη φυσική: «Το παγκόσμιο περιβάλλον ασφάλειας έχει αλλάξει. Σήμερα έχουμε τρεις πυρηνικές υπερδυνάμεις και οι δύο (Ρωσία και Κίνα) υποσκάπτουν τη διεθνή τάξη και τους νόμους πάνω στους οποίους αυτή βασίζεται. Ειλικρινά, δεν είμαι βέβαιος τι σημαίνει καν στρατηγική σταθερότητα σε αυτόν τον νέο, τριπολικό κόσμο» παραδέχτηκε.
Είναι μια γενναία αλλά όχι πολύ καθησυχαστική παραδοχή. Ο μετα-πυρηνικός κόσμος πέρασε από την ισορροπία του τρόμου στην ηρεμία, μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Ναι, σαφώς κάνουμε αστεία με το «Κιμ, πάτα το κουμπί», σαφώς ξέρουμε ότι δεν είναι πολύ καλό ένας τρελός να έχει πυρηνικά στα χέρια του (όπως και κάποιοι φανατικοί), αλλά σε γενικές γραμμές πιστεύουμε εδώ και πολύ καιρό ότι τουλάχιστον οι «μεγάλοι», αυτοί δηλαδή που μπορούν όντως να φέρουν το ολοκαύτωμα, είχαν μάθει το μάθημά τους και είχαν αποφασίσει να βάλουν τα πυρηνικά στην ντουλάπα. Τα έβαλαν, για ένα διάστημα, αλλά, όπως φαίνεται, δεν πέταξαν το κλειδί.
Οι ειδικοί στον πυρηνικό κίνδυνο προειδοποιούν εδώ και καιρό ότι έχουμε μπει σε μια νέα πυρηνική εποχή. Το μεγαλύτερο πρόβλημα σε όλο αυτό είναι ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν δείχνει να αντιλαμβάνεται τι σημαίνει ή πάντως δεν δίνει καμία σημασία. Συνηθίσαμε να αγνοούμε τον κίνδυνο; Πιστεύουμε ακόμη ότι έχει εξαλειφθεί; Ίσως όλα τα παραπάνω, όμως με την Τεχνητή Νοημοσύνη να μπαίνει όλο και βαθύτερα και στο παιχνίδι των εξοπλισμών, το τι πιστεύουμε εμείς δεν έχει καμία σημασία. Σημασία έχει το τι συμβαίνει.
Είναι ενδεικτικό της αδιαφορίας -ή εθελοτυφλίας- του πλανήτη απέναντι στον πυρηνικό κίνδυνο ότι οι οργανισμοί και οι πρωτοβουλίες που εργάζονται για την αποφυγή του δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να βρουν χρηματοδότηση. Φέτος, ένας (καθ' όλα άξιος) σκηνοθέτης, ο Κρίστοφερ Νόλαν, δεν δυσκολεύτηκε καθόλου να μαζέψει 100 εκατομμύρια δολάρια για την ταινία «Οπενχάιμερ», ενώ παγκοσμίως όλοι οι ακαδημαϊκοί, ακτιβιστές και αναλυτές που εργάζονται στον τομέα της πυρηνικής αποφυγής έχουν μπάτζετ που δεν ξεπερνάει τα 50 εκατομμύρια. Τα περισσότερα προέρχονται από ιδιωτικές πρωτοβουλίες, αλλά οι δωρεές μειώνονται διαρκώς χρόνο με τον χρόνο.
Οπως φαίνεται, μας ενδιαφέρει πιο πολύ το πώς ξεκίνησαν όλα, αλλά αδιαφορούμε πλήρως για το πώς ενδέχεται να τελειώσουν...
Τεχνητή Νοημοσύνη και πυρηνικά όπλα
Η ραγδαία πρόοδος στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης αλλάζει κι αυτή, με τη σειρά της, τα στρατηγικά δεδομένα. Και μάλιστα με τρόπους που και οι ίδιοι οι άνθρωποι που την αναπτύσσουν και τη χρησιμοποιούν δεν μπορούν να κατανοήσουν επαρκώς. Αυτό είναι και το μεγάλο ρίσκο, εξάλλου, με την Τεχνητή Νοημοσύνη, ότι φτιάξαμε κάτι που δεν έχουμε ιδέα τι μπορεί να κάνει και πού μπορεί να φτάσει.
Ας το προβάλουμε τώρα αυτό στον τομέα της στρατηγικής. Ήδη οι δυνατότητες έγκαιρης ανίχνευσης οποιασδήποτε παρεμβολής και απειλής έχει κάνει τα πεδία των μαχών πολύ πιο «διάφανα» απ' όσο ήταν στο παρελθόν. Είμαστε βέβαιοι, όμως, ότι αυτό δεν ενδέχεται να οδηγήσει κάποια στιγμή σε πρόωρη προληπτική απάντηση με πυρηνικά; Πόσο απίθανο είναι το ενδεχόμενο η ίδια η Τεχνητή Νοημοσύνη να πάρει τον έλεγχο των πυρηνικών οπλοστασίων και να τα χρησιμοποιήσει για να κάνει αυτό που η ίδια πιστεύει σωστό; Στους περισσότερους ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, αλλά δεν είναι. Είναι μια πολύ υπαρκτή πιθανότητα και είναι κάτι που ανησυχεί πολύ σοβαρά ακόμη κι εκείνους που έχουν τα όπλα αυτά προσώρας στον έλεγχό τους.
Με τις επετείους της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, στις αρχές Αυγούστου, να μνημονεύονται ακόμη, πάντα είναι μια καλή αφορμή για να σκεφτούμε ότι ο τρόμος που εξαπέλυσαν εκεί οι Αμερικανοί δεν ήταν τίποτε μπροστά στη δυνατότητα που έχει σήμερα η ανθρωπότητα να αυτοκαταστραφεί.
Παρότι το συνολικό πυρηνικό οπλοστάσιο του πλανήτη έχει μειωθεί σημαντικά, από περίπου 60.000 όπλα που ήταν στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου στα 12.000 σήμερα, η συνολική τους δύναμη δεν έχει μειωθεί. Το κάθε όπλο έχει δυνατότητα καταστροφής από 5 έως 40 φορές μεγαλύτερη της βόμβας που έπεσε στη Χιροσίμα. Η έκρηξη, η ραδιενέργεια και οι γενικότερες συνέπειες από μια πυρηνική ανταλλαγή, έστω και περιορισμένης έκτασης και διάρκειας, θα προκαλούσαν περισσότερους θανάτους από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο συνολικά. Κι αυτό μέσα σε λίγες μέρες.
Κι ας πούμε ότι αυτό γίνεται στην Ουκρανία ή στη Βόρεια Κορέα και δεν μας αφορά, είναι μακριά μας. Δεν είναι μακριά μας και μας αφορά. Για τη ραδιενέργεια και τις συνέπειες πυρηνικών εκρήξεων, ολόκληρος ο πλανήτης είναι μια παιδική χαρά στην οποία θα παίξουν τα ολέθρια παιχνίδια τους: ραδιενεργά νέφη, απώλεια ηλεκτρικής ενέργειας, έλλειψη τροφίμων, καταστροφή των δικτύων από τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα, διάλυση των αλυσίδων ανεφοδιασμού και, πάνω απ' όλα, ο κίνδυνος ενός πυρηνικού χειμώνα, ο οποίος θα εξαφανίσει όλες τις καλλιέργειες για πολύ παραπάνω από ένα χρόνο.
Αν μπορέσουμε να φανταστούμε τον κόσμο μας κάτω από αυτές τις συνθήκες, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσουμε ότι θα είναι εξαιρετικά δύσκολο για τα κράτη -ιδιαίτερα τα δημοκρατικά- να διατηρήσουν έστω και στοιχειώδη τάξη. Στην πραγματικότητα, θα αλλάξει όλο το παγκόσμιο σύστημα, όλες οι ισορροπίες δυνάμεων και γενικότερα ο τρόπος που θα ζούμε μετά από ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Σε ένα περιβάλλον ανασφάλειας και καταστροφής, ποιος μπορεί να εγγυθεί ότι η δημοκρατία θα επιβιώσει ως η επικρατέστερη μορφή πολιτεύματος; Μάλλον απίθανο.
Οι ΗΠΑ θεωρούν «όχι πολύ πιθανή» τη χρήση πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία. Όχι ότι είναι και βέβαιες. Στις 4 του περασμένου Μαΐου, το αμερικανικό Κογκρέσο συνεδρίασε για το θέμα και στη συνεδρίαση κατέθεσαν διάφοροι άνθρωποι που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο είναι ειδικοί επί του ζητήματος. Η διευθύντρια της Υπηρεσίας Πληροφοριών της χώρας, Έιβριλ Χέινς, είπε ότι είναι «πολύ απίθανο». Ο στρατηγός Σκοτ Μπέριερ, διευθυντής της Υπηρεσίας Αμυντικών Πληροφοριών, ο οποίος επίσης κατέθεσε στην ακρόαση, συμφώνησε μεν μαζί της, αλλά πρόσθεσε ότι, «δεδομένης της φύσης αυτής της σύγκρουσης, υπάρχει πάντα η πιθανότητα χρήσης πυρηνικών όπλων». Τι καταλάβαμε; Ότι δεν μπορεί να συμβεί, αλλά τελικά μάλλον και μπορεί.
Οι Αμερικανοί, όπως και ο υπόλοιπος πλανήτης μαζί τους, δεν μπορούν να κάνουν πολλά πράγματα πέρα από το να περιμένουν να δουν αν τελικά μπορεί ή δεν μπορεί να συμβεί, μόνο που στη δεύτερη περίπτωση θα είναι πλέον πολύ αργά για οποιαδήποτε αντίδραση.
Τον περασμένο Φεβρουάριο, η Ρωσία είχε αιφνιδιάσει τους πάντες, αναστέλλοντας την ισχύ της Νέας Συνθήκης για τον Περιορισμό των Στρατηγικών Όπλων (New START), του 2010. Η Μόσχα το είπε ξεκάθαρα: «Μπορεί να ξαναμπούμε στη συνθήκη, εάν η Ουάσιγκτον αποσύρει την υποστήριξή της προς την Ουκρανία». Κάτι που είναι λίαν απίθανο να συμβεί. Οι ΗΠΑ, σε μια κίνηση καλής θέλησης, συνέχισαν και συνεχίζουν να δίνουν στη δημοσιότητα στοιχεία για το πυρηνικό τους οπλοστάσιο. Τον Μάιο, η Ουάσιγκτον ανακοίνωσε ότι έχει στη διάθεσή της 1.419 πυρηνικές κεφαλές και 662 οχήματα μεταφοράς και εκτόξευσής τους. Η Ρωσία μέχρι στιγμής δεν έχει ανταποκριθεί, δίνοντας τα δικά της στοιχεία, απλώς διατηρεί τη δέσμευσή της να προειδοποιεί τις ΗΠΑ πριν από κάποια μεγάλης έκτασης πυρηνική δοκιμή. Το αν το κάνει πάντα, είναι μια άλλη ιστορία. Στα μέσα Απριλίου, πάντως, ανακοίνωσε ότι έγινε «με απόλυτη επιτυχία» η δοκιμή ενός διηπειρωτικού πυραύλου που εξερράγη σε πεδίο δοκιμών στο Καζακστάν. Απέφυγε όμως να δώσει λεπτομέρειες για το είδος του πυραύλου και τη δύναμη κρούσης του.
Στις 19 Απριλίου οι ΗΠΑ απάντησαν στέλνοντας έναν δικό τους πύραυλο από την Καλιφόρνια να εκραγεί στα νησιά Μάρσαλ, στον Ειρηνικό. «Αυτή η δοκιμή επιβαβαιώνει αυτό που οι σύμμαχοί μας ήδη ξέρουν», είπε ο στρατηγός Τόμας Μπουσιέρ, επικεφαλής της Διοίκησης Παγκόσμιας Κρούσης της αμερικανικής αεροπορίας, «είμαστε πάντα έτοιμοι να υπερασπιστούμε τις Ηνωμένες Πολιτείες με πυρηνικές δυνάμεις έτοιμες για μάχη ανά πάσα στιγμή, οπουδήποτε. Είμαστε πανέτοιμοι να πραγματοποιήσουμε χτύπημα οπουδήποτε στον πλανήτη». Πολύ ανακουφιστικό αυτό για όλους εμάς «οπουδήποτε στον πλανήτη»...
Είναι πολύ βολικό να σκεφτόμαστε ότι όλοι αυτοί απλώς εκβιάζουν ο ένας τον άλλον, όπως εξάλλου έκαναν επί δεκαετίες, χρησιμοποιώντας την πυρηνική τους δύναμη σαν διπλωματικό όπλο. Είναι λιγότερο βολικό να συνειδητοποιήσουμε ότι ο πλανήτης ξαναβλέπει ένα έργο που είχε ξεχάσει, μια ταινία του περασμένου αιώνα, με περίπου τα ίδια σενάρια, αλλά πολύ πιο τεκνικολόρ δυνατότητες.
Οπως το έθεσε ένας ειδικός στους πυρηνικούς εξοπλισμούς, «για περισσότερα από 30 χρόνια, στη μετα-ψυχροπολεμική εποχή, η ιδέα ότι θα μελετήσουμε σε βάθος τη διαχείριση μιας πυρηνικής κλιμάκωσης ήταν εκτός τόπου και χρόνου». Νά που τώρα δεν είναι όμως...
