Μπορεί για το μεγαλύτερο μέρος του βρετανικού λαού, και πιθανώς για το σύνολο του βρετανικού πολιτικού κατεστημένου, το Brexit να αποτελεί παρελθόν ως συμβάν, όμως η τραυματική εμπειρία του δεν έχει ξεπεραστεί. Είναι πάντα σημείο αναφοράς στην πολιτική ρητορική, αλλά κυρίως στις μελλοντικές χαράξεις πολιτικής.
Με το δράμα να έχει πια κορυφωθεί και τον χρόνο να έχει δρομολογήσει την -όντως πολύ επώδυνη- προσαρμογή στα νέα δεδομένα, οι νέες αναγνώσεις της μικρο-ιστορίας του βρετανικού διαζυγίου από τις Βρυξέλλες δεν έχουν πάψει να φέρνουν στη επιφάνεια καινούργια σημειολογικά στοιχεία.
Από τα πιο σημαντικά, η μεγάλη διαφορά προσέγγισης Συντηρητικών-Εργατικών στην πρόσληψη της πραγματικότητας για τη βρετανική συμμετοχή στην Ε.Ε. Ενώ οι Τόρηδες είχαν ανέκαθεν μια διακριτή θέση, άλλοτε λιγότερο, άλλοτε περισσότερο αρνητική -όμως σταθερά αρνητική-, καταδικάζοντας συχνά-πυκνά την εξουσία τής Ε.Ε., οι Εργατικοί κινούνταν πάντα στην ομίχλη. Ποτέ και από κανέναν ηγέτη ή κορυφαίο στέλεχός τους δεν εκφράστηκε συγκροτημένη και, πολύ περισσότερο, ξεκάθαρη στάση. Πώς θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο όταν ήταν και οι ίδιοι διχασμένοι; Από τη μία, εκείνοι που ενστερνίζονταν σιωπηλά το σύνθημα των Brexiteers «Να ξαναπάρουμε πίσω τον έλεγχο», από την άλλη οι παραδοσιακοί της Αριστεράς που διαχρονικά έβλεπαν την Ε.Ε. ως ένα απορριπτέο νεοφιλελεύθερο εγχείρημα.
Ετσι, ενώ ο Τζέρεμι Κόρμπιν, ο προηγούμενος ηγέτης των Εργατικών, είχε μεταφέρει τη συζήτηση από το «ναι» ή «όχι» στην Ε.Ε. στο «ναι» ή «όχι» στην πλουτοκρατία, την ολιγαρχία, την τραπεζοκρατία, στους φορολογικούς παραδείσους, στην απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, την ασυδοσία του κεφαλαίου, εν γένει στο σύστημα των ανισοτήτων και της εκμετάλλευσης, σε ό,τι δηλαδή αντιπροσωπεύει ο σύγχρονος καπιταλισμός της Δύσης, ο τότε σκιώδης υπουργός του Brexit και σήμερα επικεφαλής του κόμματος, ο Κιρ Στάρμερ, δήλωνε ανοιχτά υπέρμαχος της παραμονής στην Ε.Ε., ζητούσε να υπάρξει δεύτερο δημοψήφισμα για την όποια συμφωνία αποχώρησης επιτευχθεί και εκθείαζε τα καλά τής ελεύθερης μετακίνησης ανθρώπων και αγαθών.
Η διαφοροποίησή του -τότε- από τη γραμμή Κόρμπιν δεν θα είχε σήμερα σημασία αν στο μεταξύ δεν είχε ανακρούσει πρύμναν ευθυγραμμιζόμενος με τη λογική του Brexit και υπερασπιζόμενος τώρα θέρμα το τετελεσμένο του διαζυγίου από την Ε.Ε. Όσο κι αν αυτό δικαιολογείται από τον πολιτικό ρεαλισμό που πρέπει να διακρίνει έναν μελλοντικό πρωθυπουργό, αλλά και από τις σκοπιμότητες της άγρας ψήφων σε ευρύτερο πεδίο, δεν παύει να αποτελεί ένδειξη πολιτικού καιροσκοπισμού.
Πραγματικότητα και αφηγήσεις
Είναι πάντως εντυπωσιακός ο τρόπος που οι πολιτικοί δημιουργούν αφηγήσεις -οι οποίες εμπεριέχουν ψήγματα αλήθειας- για το τι συμβαίνει στο παρόν και τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον, για το πώς θα πάμε από το σημείο Α στο σημείο Β, αλλά πάντα υπάρχει ένα κομμάτι που το αφήνουν -σκόπιμα ή μη- απέξω.
Για τον Στάρμερ και την τωρινή ομάδα ηγεσίας των Εργατικών το «ναι» των ψηφοφόρων στο Brexit κατά το δημοψήφισμα του 2016 δεν ήταν «όχι» στην Ε.Ε., αλλά «όχι» στο πολιτικό κατεστημένο του Ουέστμινστερ, που αποφασίζει γι’ αυτούς χωρίς αυτούς. Βέβαια, έως έναν βαθμό αυτό είναι αλήθεια.
«Η αναταραχή της περασμένης δεκαετίας δεν αφορούσε μόνο το “μέσα” ή “έξω”, το “ναι” ή το “όχι”, το “μένουμε” ή “φεύγουμε”. Αφορούσε τους ανθρώπους που απευθύνονταν σε ένα απόμακρο και άβατο κέντρο (εξουσίας), λέγοντάς του ότι είναι καιρός να αρχίσει να τους δίνει προσοχή» έγραψε ο Στάρμερ σε άρθρο-μανιφέστο που δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα στον Observer με τίτλο «Το ταξίδι προς μια δικαιότερη Βρετανία αρχίζει τώρα».
Την ίδια ώρα -κατά τον Εργατικό ηγέτη- υπάρχουν εκείνοι που κερδίζουν πολιτικά από τον διχασμό. Οι Τόρηδες, που επιμένουν να ανοίγουν τις παλιές πληγές του Brexit για να στρέφουν τον «γείτονα εναντίον του γείτονα». Οι Σκωτσέζοι εθνικιστές, που ζητούν δεύτερο δημοψήφισμα για ανεξαρτησία «στρέφοντας τη μια εθνότητα εναντίον της άλλης». Αν μη τι άλλο, αυτά είναι τρανταχτές αποδείξεις της χρεοκοπίας του πολιτικού συστήματος, που πια δεν επιδιορθώνεται και χρειάζεται ριζική αναμόρφωση.
Στον πυρήνα της αφήγησης των νέων Νέων Εργατικών του Στάρμερ βρίσκεται η θέση ότι το Brexit «πάει, πέρασε» και ότι το ζήτημα τώρα είναι να το κάνουμε να δουλέψει. Η επανένταξη στην ενιαία αγορά δεν θα ενίσχυε την οικονομική ανάπτυξη του Ηνωμένου Βασιλείου, λέει ο Εργατικός ηγέτης, διότι θα οδηγούσε σε «χρόνια αβεβαιότητας» για τις βρετανικές επιχειρήσεις, που θα ήταν μια χειρότερη κατάσταση από τους στενότερους εμπορικούς δεσμούς που θα έρθουν.
Δεν εξήγησε, βέβαια, με επιχειρήματα πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό. Σε άλλη μια ένδειξη της ακραίας απροθυμίας των Εργατικών να φανεί ότι επιδιώκουν να ακυρώσουν ή να αντιστρέψουν το Brexit, ο Στάρμερ διαβεβαιώνει ότι ως πρωθυπουργός θα προσπαθήσει, αντ’ αυτού, να βελτιώσει τη συμφωνία αποχώρησης που υπέγραψε ο Μπόρις Τζόνσον.
«Υπάρχουν κάποιοι που λένε πως δεν χρειάζεται να κάνουμε το Brexit να δουλέψει, πρέπει να το αντιστρέψουμε. Δεν θα μπορούσα να διαφωνήσω περισσότερο με αυτό» είχε πει το καλοκαίρι σε ομιλία του στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης (CER). «Επιτρέψτε μου να είμαι πολύ σαφής. Υπό το Εργατικό Κόμμα, η Βρετανία δεν θα επιστρέψει στην Ε.Ε. Δεν θα ενταχθούμε στην ενιαία αγορά, δεν θα ενταχθούμε στην τελωνειακή ένωση» ξεκαθάρισε.
Επομένως, το τραύμα του Brexit -πολύ βαθύτερο και εμφανέστερο στην οικονομία- θα μπορούσε να επουλωθεί με αυτό που ο ηγέτης του κόμματος περιγράφει στο μανιφέστο του ως τη «μεγαλύτερη μεταβίβαση εξουσίας από το Ουέστμινστερ πίσω στον βρετανικό λαό». Στις πτυχές του σχεδίου περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, η κατάργηση της αναχρονιστικής Βουλής των Λόρδων και η αντικατάστασή της με ένα νέο εκλεγμένο σώμα.
Είναι όμως αρκετό αυτό; Όσο κι αν οι πολιτικές αφηγήσεις είναι μια μορφή μόχλευσης που διαμορφώνει συγκυριακές ιδεολογικές ταυτότητες και προξενεί εκλογικές μετακινήσεις, τα γεγονότα παραμένουν γεγονότα και είναι αμείλικτα.
Το μανιφέστο του Στάρμερ για ένα «λειτουργικό» Brexit και μια ευρεία δημοκρατική αποκέντρωση ξεδιπλώνεται την ώρα που για πρώτη φορά οι οικονομολόγοι διαχωρίζουν την οικονομική ζημιά που προκάλεσε η έξοδος από την Ε.Ε. -υπό τους όρους που τη διαπραγμαθεύτηκε η κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον- από εκείνη που προκάλεσε η πανδημία της Covid. Τα στοιχεία κάθε άλλο παρά συνηγορούν υπέρ τού «λειτουργικού» Brexit που ευαγγελίζεται ο Εργατικός ηγέτης...
Οι αριθμοί μιλούν
Τον Ιούνιο, μια μελέτη υπό τον αναπληρωτή διευθυντή του CER Τζον Σπρίνγκφορντ, υπολόγιζε το οικονομικό κόστος της αποχώρησης της Βρετανίας από την Ε.Ε. αποσυνδέοντάς το από τις συνέπειες της πανδημίας. Συγκρίνοντας τις βρετανικές οικονομικές επιδόσεις μετά το Brexit με εκείνες χωρών με παρόμοιες επιδόσεις στο παρελθόν, κατέληξε σε ένα απογοητευτικό συμπέρασμα: το τελευταίο τρίμηνο του 2021 το βρετανικό ΑΕΠ ήταν κατά 5,2% μικρότερο, οι επενδύσεις περιορισμένες κατά 13,7% και το εμπόριο αγαθών χαμηλότερο κατά 13,6% απ’ ό,τι θα ήταν αν το Ηνωμένο Βασίλειο παρέμενε στην Ε.Ε.
Η χώρα βίωσε μια ιδιαίτερα βαθιά ύφεση το 2020 με τα λοκντάουν και τα περιοριστικά μέτρα, τα οποία όμως άρθηκαν νωρίτερα από πολλές άλλες οικονομικά ομότιμές της, εν μέρει χάρη στην έναρξη της εκστρατείας εμβολιασμού στις αρχές του 2021. Το γεγονός θα έπρεπε να είχε κάνει την οικονομική ανάκαμψη της Βρετανίας μετά την πανδημία ταχύτερη από άλλες χώρες, όμως αποδείχθηκε πιο αργή. Ο Σπρίνγκφορντ έχει ένα σαφές μήνυμα για το βρετανικό πολιτικό κατεστημένο: «Θα πρέπει να προβληματίσει εξίσου Εργατικούς και Συντηρητικούς το γεγονός ότι η βρετανική οικονομία υστερεί τόσο πολύ σε σχέση με τις ομότιμές της».
Σημειώνοντας ότι οι αυξήσεις των φόρων μετά την πανδημία βρίσκονται στο υψηλότερο μερίδιο του ΑΕΠ από τη δεκαετία του 1960, ο Βρετανός οικονομολόγος, πρώην ειδικός σύμβουλος στην Επιτροπή Οικονομικών της Βουλής των Κοινοτήτων, λέει ότι οι αυξήσεις αυτές δεν θα χρειάζονταν αν το Ηνωμένο Βασίλειο είχε παραμείνει στην Ε.Ε. ή στην ενιαία αγορά και την τελωνειακή ένωση.
Μια άλλη έκθεση τον Ιούνιο, με τίτλο «The Big Brexit», από τη δεξαμενή σκέψης Resolution Foundation και το London School of Economics, σημείωνε ότι η παρατηρούμενη πτώση του εμπορίου της Βρετανίας τόσο με χώρες της Ε.Ε. όσο και με χώρες εκτός Ε.Ε. δεν εξηγείται από τις αλλαγές των τάσεων που πυροδότησε η πανδημία. Ο περιορισμός του βρετανικού «εμπορικού ανοίγματος» -υπολογιζόμενο ως μερίδιο του ΑΕΠ- αντιπροσωπεύει μια πολύ μεγαλύτερη πτώση συγκριτικά με χώρες παρόμοιου εμπορικού προφίλ, όπως, π.χ., η Γαλλία.
Την ίδια ώρα, τα στοιχεία Ιουνίου για τον πληθωρισμό έδειχναν τη Βρετανία στο 9,1%, όταν στην Ευρωζώνη ήταν 8,6%. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με το Peterson Institute for International Economics, ο πληθωρισμός στη Βρετανία είναι υψηλότερος από ό,τι σε άλλες οικονομίες υψηλού εισοδήματος. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι η χώρα έχει υποστεί τους ίδιους οικονομικούς κραδασμούς με τους Ευρωπαίους γείτονές της από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την εκτίναξη των τιμών της ενέργειας. Η αιτία δεν είναι άλλη από το Brexit.
«Με τον τερματισμό τής ελεύθερης μετακίνησης των εργαζομένων από την Ε.Ε., η κυβέρνηση του Λονδίνου μείωσε μονομερώς την προσφορά εργασίας και την οικονομική ελαστικότητα. Εκτός αυτού, με την προσθήκη νέων δασμολογικών και μη δασμολογικών εμπορικών φραγμών, περιόρισε την αγοραστική δύναμη των πολιτών και τις διαθέσιμες εισαγωγές συμβάλλοντας στην αύξηση του πληθωρισμού» αποφάνθηκε το ινστιτούτο.
Το συμπέρασμα
Εν κατακλείδι, σχεδόν δύο χρόνια μετά το βρετανικό διαζύγιο από τις Βρυξέλλες, οι οικονομολόγοι καταλήγουν σε ένα κοινό συμπέρασμα: το Brexit επιδείνωσε σημαντικά την οικονομική κατάσταση της Βρετανίας.
Η ψήφος υπέρ τής αποχώρησης έκανε τα νοικοκυριά φτωχότερα, οι διαπραγματευτικές αβεβαιότητες επηρέασαν τις επιχειρηματικές επενδύσεις, ενώ τα νέα εμπόδια στο εμπόριο έβλαψαν τους παραδοσιακούς οικονομικούς δεσμούς μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ε.Ε.
Κατά τους Financial Times, οικονομολόγοι και αξιωματούχοι δεν συμφωνούν για το ακριβές μέγεθος του οικονομικού αντίκτυπου του Brexit, αλλά γενικά το θεωρούν μεγάλο. Συμφωνούν επίσης ότι οι νέες εμπορικές συμφωνίες με χώρες όπως η Αυστραλία και οι ρυθμιστικές ελευθερίες που αποκτήθηκαν μετά το διαζύγιο ούτε κατά διάνοια μπορούν να αντισταθμίσουν τη ζημιά.
Το Γραφείο Τήρησης του Προϋπολογισμού, ο δημοσιονομικός επόπτης της κυβέρνησης, αναμένει ότι η βρετανική οικονομία θα καταλήξει κατά 4% μικρότερη από ό,τι θα ήταν αν η χώρα έμενε στην Ε.Ε., κάτι που αντιπροσωπεύει πλήγμα 100 δισεκατομμυρίων λιρών ετησίως, καθιστώντας τα δημόσια οικονομικά λιγότερο βιώσιμα.
Ορισμένοι πρώην αξιωματούχοι γίνονται ακόμη πιο παραστατικοί. «Δείτε το έτσι: το 2016 η βρετανική οικονομία είχε το 90% του μεγέθους της γερμανικής. Σήμερα είναι λιγότερο από το 70%» εξηγεί ο Μαρκ Κάρνεϊ, πρώην διοικητής της Τράπεζας την Αγγλίας.
Οι μελλοντικοί ιστορικοί θα βρουν έναν όρο για να χαρακτηρίσουν το Brexit. Ίσως αναγνωρίσουν σε αυτό τα «αποτυπώματα» μιας βαθιά αντιδραστικής Δεξιάς που θεωρούσε την Ε.Ε. το μεγάλο εμπόδιο στα σχέδιά της για ευρύτερη απορρύθμιση και ελαστικοποίηση της οικονομίας και της αγοράς εργασίας. Μια υπόγεια εξέγερση στην κορυφή της πυραμίδας που φαίνεται να «ταίριαξε» με την κραυγή απόγνωσης στη βάση της. Εκεί όπου «συνωστίζεται» το μεγάλο, οικονομικά περιθωριοποιημένο μέρους του λαού, το οποίο, λέγοντας «όχι» στην Ε.Ε., πίστευε ότι θα τιμωρήσει το κατεστημένο. Όμως τη ζημιά την πληρώνει το ίδιο. Τώρα ο ηγέτης των Εργατικών προσπαθεί να χρυσώσει το χάπι απαλύνοντας την πίκρα με το όραμα της μεγάλης δημοκρατικής αποκέντρωσης. Στην ψυχολογία αυτό λέγεται μετάθεση: «Ο ασυνείδητος αμυντικός μηχανισμός με τον οποίο το μυαλό αντικαθιστά έναν επικίνδυνο ή μη αποδεκτό στόχο ή συναίσθημα με κάτι άλλο, που είναι ευκολότερο να εφαρμοστεί»...
