«Αυτό το βιβλίο είναι σταθμός και για τη δική μου εξέλιξη ως ανθρώπου. Είναι ένα κείμενο που με έχει στοιχειώσει» λέει η Γιασεμή Κηλαηδόνη, που από τις 9 Μαΐου μεταμορφώνεται σε Ελένη, τη λογοτεχνική ηρωίδα της Άλκης Ζέη, στην εμβληματική «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα». Τριάντα επτά χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή του, το 1987, το περίφημο μυθιστόρημα μεταφέρεται για πρώτη φορά στη σκηνή, για να προσφέρει τη θεατρική εκδοχή της περιπέτειας μιας γενιάς που στις πιο ταραγμένες δεκαετίες του νεοελληνικού βίου, από το 1940 έως το 1970, επέλεξε να αλλάξει τον κόσμο, πληρώνοντας βαρύ τίμημα. Αντίσταση, Εμφύλιος, διώξεις, Τασκένδη, Μόσχα, εκεί που ξετυλίχθηκαν μεγάλα οράματα και μεγάλες διαψεύσεις, εκεί που διαλύθηκαν ψευδαισθήσεις, συμπυκνώνεται η διαδρομή της Ελένης και η αφήγηση ξεδιπλώνεται στον διπλό ιστό της προσωπικής και της συλλογικής περιπέτειας. «Με την ηρωίδα της Άλκης συναντιέμαι στην ίδια βαθιά πίστη στον άνθρωπο και στις αξίες της Αριστεράς. που είναι διαχρονικές» λέει η γνωστή πρωταγωνίστρια, που μ' αυτή την παράσταση θέλει να τιμήσει τη μνήμη του Μακρονησιώτη παππού της Τάκη Κηλαηδόνη και του Λουκιανού, «που δεν καπηλεύτηκε ποτέ την ιδεολογία του, τη μνήμη του πατέρα του, το προσωπικό του τραύμα. Ήταν ένας γνήσιος αριστερός». Δύο θέατρα με τη δική τους ιστορία, το Μεταξουργείο, που θα φιλοξενήσει την παράσταση, και το Στούντιο Μαυρομιχάλη του Φώτη Μακρή, που σκηνοθετεί και συνυπογράφει τη θεατρική διασκευή με τις Κλεοπάτρα Τολόγκου και Στέλλα Κρούσκα, συμπράττουν σ' αυτή τη σπονδή για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Άλκης Ζέη. Καθώς μιλάμε για την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα», η Γιασεμή Κηλαηδόνη ξεδιπλώνει τις σκέψεις της για τη γενιά της ηρωίδας που καλείται να ερμηνεύσει, για τη δική της αναμέτρηση με τους ρόλους, για τον πατέρα της, για τις γυναίκες «που προσπαθούμε να υπάρξουμε σε έναν βίαιο κόσμο» και «μας σκοτώνουν μεταφορικά και κυριολεκτικά».
Αναμετριέσαι με ένα εμβληματικό κείμενο. Πόσο βαριά ιστορία είναι «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα»;
Οσο βαριά και αληθινή είναι η ιστορία της Αριστεράς και του τόπου μας την τριακονταετία 1940-1970. Είναι από τις πιο ταραγμένες περιόδους που έζησε η χώρα μας και μας καθορίζει ακόμα. Αυτό το βιβλίο είναι σταθμός και για τη δική μου εξέλιξη ως ανθρώπου. Το διάβασα πρώτη φορά ως φοιτήτρια στη Δραματική Σχολή, στα πρώτα μετεφηβικά μου χρόνια. Ξανασυναντήθηκα με την «Αρραβωνιαστικιά» λίγα χρόνια αργότερα, όταν είχα τη μεγάλη τύχη και τιμή να διαβάσω αποσπάσματα του βιβλίου σε μια εκδήλωση για τα γενέθλια της Άλκης Ζέη, τον Δεκέμβριο του 2011, παρουσία και της ίδιας της συγγραφέως. Γνωρίζοντας από κοντά την Άλκη κατάλαβα πόσο η ίδια της η ψυχή και η προσωπικότητά της βρίσκονται μέσα σ' αυτό το βιβλίο και στην ηρωίδα της, την Ελένη. Δεκατρία χρόνια μετά, ήρθε η στιγμή να γίνω εγώ αυτή η ηρωίδα, μεταφέροντας επί σκηνής για πρώτη φορά αυτό το εμβληματικό μυθιστόρημα.
Πώς αποφάσισες να παίξεις αυτό το έργο;
Είναι ένα κείμενο που με έχει στοιχειώσει. Συχνά σκεφτόμουν την πορεία όλων αυτών των ανθρώπων του έργου, αυτής της γενιάς, που επέλεξε, με ένα τεράστιο προσωπικό και κοινωνικό τίμημα, να προσπαθήσει να αλλάξει τον κόσμο. Μη μας ακούγεται περίεργο σήμερα, αυτό έκανε εκείνη η γενιά. Συχνά ως ηθοποιός καταφεύγω σε λογοτεχνικά κείμενα όταν θέλω να επιλέξω ρεπερτόριο, γιατί θεωρώ ότι η λογοτεχνία προσφέρει μεγαλύτερο πεδίο ελευθερίας και στο κομμάτι της διασκευής και στο ίδιο το ανέβασμα μιας παράστασης. Άλλωστε η παράσταση - σταθμός μέχρι τώρα στη διαδρομή μου είναι το «Μαράν Αθά», βασισμένο στο μυθιστόρημα του Θωμά Ψύρρα, σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώδη. Πέρα από το γεγονός ότι η «Αρραβωνιαστικιά» μού άρεσε τόσο πολύ ως κείμενο, ήμουν πεπεισμένη ότι μπορεί να μεταφερθεί στη σκηνή. Όταν μίλησα με τον γιο της Άλκης, τον Πέτρο Σεβαστίκογλου, με ενθάρρυνε να προχωρήσουμε στη θεατρική του μεταφορά και μάλιστα επέμεινε στο γεγονός ότι θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον να παρουσιαστεί με τη μορφή μονολόγου, μιας και το μυθιστόρημα αυτό είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση της ιστορίας μιας γυναίκας που έζησε τη δίνη των γεγονότων της γενιάς της. Ήθελα πολύ να συνεργαστώ με τον Φώτη Μακρή, έναν σκηνοθέτη που ασχολείται συχνά και με την ιστορία του τόπου και με τη συλλογική μνήμη, και χαίρομαι που μέσα από τη συγκεκριμένη παράστασης θα ενώσουμε τις δυνάμεις μας δύο μικρά θέατρα της Αθήνας, το θέατρο Μεταξουργείο και το Στούντιο Μαυρομιχάλη, με τη δική τους ιστορία.
Ποιο είναι το στοίχημα και ποιο το ρίσκο;
Με τη σπουδαία λογοτεχνία παίρνεις πάντα το ρίσκο να σταθείς αντάξια του κειμένου. Το στοίχημα όμως μ' αυτή την παράσταση είναι να θυμίσουμε ξανά εκείνη την εποχή, εκείνους τους ανθρώπους, στους σημερινούς θεατές και κυρίως στα νέα παιδιά, που βλέπω με χαρά ότι αγαπούν το θέατρο και πολλά απ' αυτά διψούν να γνωρίσουν την ιστορία μας. Από την άλλη, υπάρχει κι ένα δικό μου, πολύ προσωπικό στοίχημα. Θέλω μ' αυτή την παράσταση να τιμήσω τη μνήμη του παππού μου Τάκη Κηλαηδόνη, τον οποίο δεν γνώρισα ποτέ, αλλά υπήρχε πάντα στις αφηγήσεις του πατέρα μου. Ο παππούς μου ήταν στέλεχος του ΕΑΜ, έζησε στην παρανομία και στις εξορίες το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, δεν υπέγραψε ποτέ δήλωση μετανοίας και ήταν από τους τελευταίους που βγήκαν από τη Μακρόνησο. Εκεί ήταν στην ίδια σκηνή με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο Λουκιανός συνάντησε για πρώτη φορά τον πατέρα του σε ηλικία εννιά χρονών. Δεν θα ξεχάσω ποτέ όσα μας έλεγε για εκείνη τη συνάντηση. «Τον πατέρα μου τον γνώρισα το ’52, όταν βγήκε με τους τελευταίους από τη Μακρόνησο, χωρίς να υπογράψει. Ήμουνα εννιά χρονών. Πριν τον αφήσουν ελεύθερο, τον έφεραν στο Τμήμα Μεταγωγών (αν θυμάμαι καλά, ήταν κάπου προς τη Φιλελλήνων). Έτσι, ένα χειμωνιάτικο απόγευμα, πήγαμε να τον δούμε. Μπήκαμε στην αυλή του Τμήματος Μεταγωγών, η μητέρα μου μας έδειξε έναν κύριο και είπε: “Αυτός είναι ο μπαμπάς σας”. Μετά από λίγες μέρες ήταν ελεύθερος, ήρθε στο σπίτι. Τότε είπαμε με τον αδερφό μου: “Ρε συ, να καρφώσουμε τίποτα ξύλα στα παράθυρα, να μην ξαναφύγει ποτέ”». Νομίζω ότι το χρωστάω και στον παππού μου και στον μπαμπά μου. Στον πατέρα μου ειδικά, γιατί ο Λουκιανός ήταν ένας άνθρωπος που δεν καπηλεύτηκε ποτέ την ιδεολογία του, τη μνήμη του πατέρα του, το προσωπικό του τραύμα. Ήταν ένας γνήσιος αριστερός.
Την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» τη συζητούσατε με τον Λουκιανό;
Παραδόξως όχι, γιατί ένα άλλο βιβλίο ήταν το σημείο αιχμής για τον Λουκιανό, όταν κουβεντιάζαμε για την Αριστερά. Επέμενε να διαβάσω, από την εποχή που ήμουν μαθήτρια ακόμα στο σχολείο, «Το κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου, το οποίο από σατανική σύμπτωση παίζει εδώ και πολλά χρόνια ο Φώτης Μακρής.
Σου λείπει ο Λουκιανός;
Μου λείπει αφάνταστα, αλλά όσο μεγαλώνω αισθάνομαι ότι τον κουβαλάω όλο και περισσότερο μέσα μου πια. Όχι μόνο στο κομμάτι των αναμνήσεων, αλλά διαπιστώνοντας ότι φέρω όλο και πιο πολλά δικά του χαρακτηριστικά.
Εμείς ξέρουμε τον καλλιτέχνη, πώς ήταν ο Λουκιανός ως μπαμπάς;
Ο Λουκιανός και ως καλλιτέχνης και ως μπαμπάς είχε τεράστια υπομονή και αφοσίωση. Υπήρξαμε τυχερές με την αδερφή μου, γιατί και οι δύο γονείς μας είχαν μια μοναδική αίσθηση ελευθερίας, που προσπάθησαν όλη τους τη ζωή να μας την μεταδώσουν και νομίζω ότι τα κατάφεραν!
Πώς θα δούμε στη σκηνή την «Αρραβωνιαστικιά»;
Στη σκηνή παρακολουθούμε να εκτυλίσσεται και η προσωπική οδύσσεια της ηρωίδας, η συναισθηματική της δηλαδή πορεία, αλλά και τα ιστορικά γεγονότα όπως τα έχει περιγράψει η Άλκη στο μοναδικό και πιο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά της για ενήλικους αναγνώστες. Το ταξίδι της Ελένης ξεκινάει από την Κατοχή και μετά στην Αντίσταση, στον Εμφύλιο, για να βρεθεί πολιτική πρόσφυγας στην Τασκένδη αρχικά και στη συνέχεια στη Μόσχα, μέχρι να ξαναβρεθεί στην Ελλάδα λίγο πριν τη δικτατορία, όπου έφυγε ξανά αυτοεξόριστη στο Παρίσι. Ένα ταξίδι που κράτησε σχεδόν 20 χρόνια και είναι η ζωή μιας γυναίκας που υπήρξε ταυτόχρονα σύζυγος, μάνα και ιστορικό υποκείμενο. Από την άλλη, αυτή η γυναίκα κουβαλάει στους ώμους της έναν έρωτα που την διέψευσε, αλλά και την αποκαθήλωση του συλλογικού οράματος. Το όχημα της παράστασης είναι το ίδιο το κείμενο, η διδασκαλία του Φώτη Μακρή, τα δικά μου βιώματα και εκφραστικά μέσα. «Συμπρωταγωνιστές» είναι το σκηνικό του γνωστού εικαστικού Μάριου Σπηλιόπουλου και οι φωτισμοί της Μελίνας Μάσχα.
Εσύ πώς συναντιέσαι με την ηρωίδα της Άλκης, την Ελένη;
Είναι αυτονόητο ότι δεν μπορώ στο κομμάτι της καθημερινότητας να συναντηθώ με αυτή τη γυναίκα - εντελώς διαφορετικές εποχές και ιστορικές πραγματικότητες. Με την ηρωίδα της Άλκης όμως συναντιέμαι στην ίδια βαθιά πίστη στον άνθρωπο και στις αξίες της Αριστεράς, που είναι διαχρονικές.
Σ' αυτό το έργο η Άλκη Ζέη ντοκουμεντάρει ταυτόχρονα τα γεγονότα της Τασκένδης, γεγονότα όχι πολύ γνωστά.
Πράγματι, υπάρχει αυτό το σκοτεινό κομμάτι της ιστορίας που έζησαν οι πολιτικοί πρόσφυγες στην Τασκένδη, τον Σεπτέμβριο του 1955, με την αποσταλινοποίηση. Στην ουσία, αυτοί οι άνθρωποι έζησαν έναν ακόμα εμφύλιο μεταξύ τους, σε μια άλλη χώρα. Μια ακόμα βαθιά πληγή διάσπασης στο σώμα της Αριστεράς. Η ηρωίδα ζούσε αυτά τα γεγονότα, προσπαθούσε να τα επεξεργαστεί και ταυτόχρονα να διαχειριστεί και τη γυναικεία της υπόσταση, αφού ο Αχιλλέας ήταν δοσμένος στο κόμμα ψυχή τε και σώματι. Το μεγαλείο της Άλκης Ζέη σ' αυτό το έργο είναι ότι, παρ' όλη τη συγκλονιστική και εξαντλητική πορεία της, αυτή η γυναίκα, η Ελένη, παραμένει δυνατή, αξιοπρεπής και υπέροχη. Νομίζω ότι με τον καλύτερο τρόπο όλο αυτό το έχει περιγράψει ο Μάνος Ζαχαρίας, στο ντοκιμαντέρ «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης» της Μαργαρίτας Μαντά, όταν λέει ότι «το θέμα είναι να μπορείς να μείνεις μόνος σου. Η αριστερή μοναξιά είναι η κατάληξη αυτής της υπόθεσης, αρκεί να είσαι εντάξει με τον εαυτό σου». Η Ελένη το κατάφερε.
Εμείς το καταφέρνουμε;
Εμάς τις γυναίκες, που προσπαθούμε να υπάρξουμε σε έναν βίαιο κόσμο, μας σκοτώνουν και μεταφορικά και κυριολεκτικά, δυστυχώς. Να σου πω την αλήθεια, ίσως εγώ είμαι από τις πιο τυχερές γυναίκες. Δεν έχω βιώσει αυτή τη βία, όμως αγωνιώ πολύ για την κόρη μου, για τα κορίτσια που θα γίνουν γυναίκες. Αναρωτιέμαι πού θα φτάσει αυτή η ιστορία με τις γυναικοκτονίες, με τη βία εναντίον των γυναικών. Θα πρέπει να ευχόμαστε στα κορίτσια να επιβιώσουν; Δεν μπορεί να υπάρξει μια κοινωνία με σχέσεις φόβου ανάμεσα στα δύο φύλα, είναι τοξική κοινωνία. Λέμε, δυστυχώς, τα αυτονόητα, αλλά χωρίς σοβαρή εκπαίδευση στα σχολεία δεν λύνονται αυτές οι παθογένειες.
