Λίγο καιρό πριν είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά το βιβλίο της ιδιοφυούς Αμερικανίδας πεζογράφου, ποιήτριας και δοκιμιογράφου Μάγκι Νέλσον με τον τίτλο «Οι Αργοναύτες»: ένα ακατάτακτο, σύνθετο, τολμηρό, υβριδικό κείμενο που αναμείγνυε την αυτοβιογραφική πρόζα με τον φιλοσοφικό στοχασμό, εντυπωσιάζοντας με την αυθεντικότητα και τη δύναμη της αλήθειας του. Τώρα κυκλοφορεί ένα προγενέστερο έργο της Μ. Νέλσον με τον τίτλο «Σπουδή στο μπλε» («Bluets»).
«Bluets» στα αμερικανικά, όπως εξηγεί η Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη που υπογράφει και την άρτια μετάφραση του βιβλίου, είναι κάτι ενδημικά γαλάζια αγριολούλουδα στη Νέα Αγγλία. Την ίδια ονομασία είχε χρησιμοποιήσει και η ζωγράφος Τζόαν Μίτσελ στον πίνακα που ενέπνευσε τον τίτλο του βιβλίου της Μ. Νέλσον. Μόνο που τα bluets της Μίτσελ είναι άλλα λουλούδια και έχουν και λίγο διαφορετική ορθογραφία: les bleuets. Η Νέλσον κάποια στιγμή συνειδητοποιεί ότι τα bluets / bleuets είναι τα ταπεινά cornflowers της αμερικανικής παιδικής ηλικίας, που τα έχει δει μόνο σε άλλα χρώματα. «Είναι αμερικανικά, είναι ατημέλητα, είναι άγρια, έχουν σφρίγος». Το νεοανακαλυφθέν χρώμα τους, το εκτυφλωτικό τους μπλε τής ανοίγει μια πόρτα σε έναν πολύπλοκο αμφίσημο κόσμο ακριβώς όπως αμφίσημα λειτουργεί και ο τίτλος «Bluets». «Σπουδή στο μπλε» είναι ο τίτλος που επιλέχθηκε για την ελληνική έκδοση στην προσπάθεια να αποδοθεί ακριβώς αυτή η αμφισημία.
Δοκίμιο, φιλοσοφία, έρευνα για τη λειτουργία του μπλε χρώματος ή μήπως ποιητική πρόζα; Τι από όλα αυτά είναι οι 240 στοχασμοί της Μ. Νέλσον; Ή μήπως, εντέλει, είναι όλα αυτά μαζί; Και ίσως κάτι ακόμα περισσότερο. Μια σπουδή στην έννοια της ομορφιάς. Της ομορφιάς που δεν μπορεί εύκολα να την αφηγηθεί κάποιος και η οποία είναι το αντίβαρο της απώλειας. «Οπότε, σε παρακαλώ, σταμάτα να μου γράφεις για διάφορα όμορφα μπλε πράγματα. Και για να σου πω και του στραβού το δίκιο, ούτε αυτό το βιβλίο μιλάει για τέτοια. Δεν θα σου πει: δεν είναι όμορφο το Χ; Τέτοιες αξιώσεις δολοφονούν την ομορφιά».
Η Νέλσον είναι ερωτευμένη με ένα χρώμα: το μπλε. Το δηλώνει από τις πρώτες γραμμές του βιβλίου. «Κι έτσι λοιπόν ερωτεύτηκα ένα χρώμα -συγκεκριμένα, το χρώμα μπλε- λες και μου είχαν κάνει μάγια∙ και μια πάλευα να του ξεφύγω και μια να μείνω μαγεμένη». Το μπλε -η αναζήτησή του, η επίδρασή του στον ψυχισμό, οι συνδηλώσεις που κρύβονται μέσα στην αίσθησή του- γίνεται το μέσο που της δίνει τη δυνατότητα να μιλήσει για τη φθορά, τον θάνατο, τον έρωτα, την επιθυμία, τον χωρισμό, την πληρότητα, τη θλίψη, τον σωματικό πόνο, την απώλεια. Η έννοια της απώλειας επανέρχεται διαρκώς. Η απώλεια του αγαπημένου κορμιού ή η απώλεια της ρώμης του σώματος.
Η Μ. Νέλσον σε αυτή την περιπλάνηση στην παντοκρατορία του μπλε συνομιλεί με διανοητές, φιλοσόφους, ζωγράφους, ποιητές. Από τον Μαλαρμέ στον Γκαίτε, από τον Γουάλας Στίβενς στον Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, από τον Νεύτωνα στον Ντα Βίντσι, στη Γερτρούδη Στάιν, στην Ντιράς, στον Ντεριντά, στον Μπάιρον, στον Σεζάν, στον Απολινέρ και σε τόσους άλλους ,αλλά, κυρίως, συνομιλεί με τον Βιτγκενστάιν. Άλλωστε, είναι αυτός που έγραψε τις «Παρατηρήσεις πάνω στα χρώματα» τους τελευταίους δεκαοκτώ μήνες της ζωής του πριν πεθάνει από καρκίνο. «Θα μπορούσε να έχει ασχοληθεί με οποιοδήποτε φιλοσοφικό πρόβλημα ήθελε. Μα διάλεξε να γράψει για τα χρώματα. Για τα χρώματα και τον πόνο». Ακριβώς όπως ο Βιτγκενστάιν, η Νέλσον παραθέτει με ακρίβεια το επιχείρημά της στη μία πρόταση, το οποίο φαντάζει συμπαγές και ολοκληρωμένο, για να το αναιρέσει αμφισβητώντας το στην αμέσως επόμενη, δημιουργώντας «σύγχυση» στον ανυποψίαστο αναγνώστη. Τον αναγνώστη που μπαίνει σε ένα σύμπαν ροής, ακριβώς όπως στο ποτάμι του Ηράκλειτου. Αλλά και πολυμάθειας. Ενώ η Μ. Νέλσον εντυπωσιάζει με τις τόσες στέρεες γνώσεις της, καταφέρνει με την ίδια ένταση να συγκινήσει επίσης. Οι προτάσεις της, άλλοτε επιθετικές και τολμηρές, άλλοτε αποστασιοποιημένες και κυνικές, στέκουν πάντα γυμνές απέναντι στον αναγνώστη, επιδιώκοντας αυτό το ξεγύμνωμα: μια κατάθεση ψυχής που προσπαθεί να αναδυθεί μέσα από την αθεράπευτη θλίψη. «Έκλαψα μέχρι που γέρασα», λέει. Και αλλού: «Αν είσαι ερωτευμένος με το μπλε, γεμίζεις τις τσέπες σου με πετραδάκια και μπαίνεις στο ποτάμι. Οποιοδήποτε ποτάμι». Πάντα και παντού η αδιόρατη σκιά της Βιρτζίνια Γουλφ.
Η λέξη «φάρμακον» στα αρχαία ελληνικά έχει διττή σημασία: δηλητήριο ή θεραπεία. Φάρμακο θα μπορούσε να είναι και η ίδια η γραφή, λέει η Μ. Νέλσον. Για να αναιρέσει: «Και το γράψιμο τρόπος να σκοτώνεις την ώρα σου είναι».
Λέει: «Αν βρισκόμουν σήμερα στο νεκροκρέβατό μου, θα κατονόμαζα την αγάπη μου για το μπλε και το να κάνω έρωτα μαζί σου σαν δύο από τις πιο γλυκές αισθήσεις που γνώρισα σ’ αυτή τη γη». Για να αναρωτηθεί λίγο μετά: «Μα είσαι σίγουρη ότι ήταν γλυκές;». Με αυτό το ερώτημα θα τελειώσει κι αυτό το κείμενο.
Info
Μάγκι Νέλσον
«Σπουδή στο μπλε»
Εκδόσεις αντίποδες
Μετάφραση: Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη
Σελίδες: 128
Τιμή: 14,40 ευρώ
