Βλέπεις από χρόνια ανθρώπους να θεμελιώνουν απόψεις και στάσεις για την πολιτική και την κοινωνία πάνω σε ψέματα. Σε fake news. Αλλά και σε μύθους. Ιστορικούς μύθους. Να θεμελιώνουν και την ταυτότητά τους. Την εθνική ταυτότητα. Και καταλαβαίνεις ότι, τελικά, η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας είναι, πάνω απ’ όλα, ζήτημα δημοκρατίας. Η πρόσβαση στα δεδομένα, παλιά και νέα, είναι ζήτημα δημοκρατίας. Διότι είναι αυτή που επιτρέπει στον πολίτη να διαμορφώσει άποψη και στάση έχοντας όλα τα στοιχεία στα χέρια του.
Και μετά, ακούς έναν καθηγητή πανεπιστημίου να σου λέει ότι ο Τσόρτσιλ είχε δηλώσει ότι «πρέπει να βομβαρδίζεις τους Γερμανούς μια φορά κάθε πενήντα χρόνια, κι ας μην ξέρεις εσύ γιατί, ξέρουν αυτοί», ότι ο Ντε Γκολ είχε ασκήσει βέτο για να μην μπει η Μεγάλη Βρετανία μ’ αυτό το όνομα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να μην προκύψει θέμα με τη γαλλική περιοχή της Βρετάνης, «ενώ εμείς για τη Μακεδονία μας δεν κάναμε κάτι τέτοιο», ότι «όλοι οι μελετητές συμφωνούν ότι αν δεν είχαμε σκοτώσει τον Καποδίστρια, η Ελλάδα σήμερα θα ήταν αλλιώς», ότι «η ελληνική γλώσσα είναι η μόνη νοηματική γλώσσα στον κόσμο» και άλλα τέτοια. Χωρίς καμία έκπληξη, στο τέλος μάθαμε ότι «με τη Συμφωνία των Πρεσπών σε λίγο το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας μπορεί να μην λέγεται έτσι» και ότι «όλοι μιλάνε για τους μαύρους φασίστες, κανείς όμως για τους κόκκινους». Άνθρωπος είσαι, φτάνεις στα όριά σου. Και καταλήγεις να γράψεις ένα βιβλίο. Τι να κάνεις, να κάτσεις να μαλώνεις;
Και κάπως έτσι, μύθοι και παρεξηγήσεις από την ελληνική Ιστορία αραδιάζονται και έρχονται στην πραγματική τους διάσταση. Κι από δίπλα, μερικές άβολες αλήθειες. Μικρές αφηγήσεις για γεγονότα που όλοι γνωρίζουμε, αλλά ποτέ δεν συνέβησαν. Πράγματα που για την επιστημονική κοινότητα είναι δεδομένα, αλλά οι πιο πολλοί ακόμη δεν έχουν συμφιλιωθεί μαζί τους. Για την Κερκόπορτα, το Κρυφό Σχολειό, τον Χορό του Ζαλόγγου. Αλλά και κάποια που δεν τα ξέρουν ούτε οι… υποψιασμένοι. Ότι ο Αθανασιάδης-Νόβας δεν έγραψε ποτέ το περίφημο «Γαργάλα τα». Ότι το σαμποτάζ του Παπαδόπουλου στον Έβρο δεν περιλάμβανε ζάχαρη στα ρεζερβουάρ των τανκς. Ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν ανοιγόκλεισε πρώτος το «χρονοντούλαπο της Ιστορίας».
«Και τι θα ήθελες, πιο πολύ από όλα, να συμβεί μ’ αυτό το βιβλίο; Να μάθει ο κόσμος την αλήθεια; Να τους τσιγκλίσεις για να διαβάσουν κι άλλο;» με ρώτησαν πρόσφατα. Ένα πράγμα: να έρθει ένας άνθρωπος και να μου πει ότι το διάβασε και τον έκανε να νιώσει ανακούφιση. Ότι μπορεί πια να σκέφτεται ότι όταν κάποιος αμφισβητεί ένα ιστορικό γεγονός που συνδέεται με την εθνική ταυτότητά μας, δεν το κάνει για κακό. Δεν είναι πονηρός, προδότης, «εθνομηδενιστής». Μπορεί, απλώς, να λέει αλήθεια. Ότι το βιβλίο αυτό πήρε από πάνω του το βάρος της διαρκούς καχυποψίας. Ότι του επέτρεψε να σκέφτεται πιο ελεύθερα. Αυτό.
Ο Σταύρος Παναγιωτίδης είναι κοινωνιολόγος, δρ Ιστορίας
Ο Καποδίστριας, οι πατάτες και οι απείθαρχοι Έλληνες*
Πρόσωπο που πάνω του έχουν γεννηθεί μύθοι και παρεξηγήσεις είναι και ο Ιωάννης Καποδίστριας. Όλοι θυμόμαστε ότι εισήγαγε στην Ελλάδα την καλλιέργεια της πατάτας, αλλά και το τέχνασμα που σκέφτηκε για να πείσει τους Έλληνες να την εντάξουν στη διατροφή τους. Θέλοντας να κινήσει το ενδιαφέρον των υπηκόων του, αφού έβλεπαν με δυσπιστία τον νέο καρπό, ο κυβερνήτης έβαλε στρατιώτες να φυλάνε μερικά σακιά. Αυτοί είχαν την εντολή αν κάποιος προσπαθούσε να κλέψει κανένα σακί, να κάνουν τα γνωστά «στραβά μάτια». Έτσι, οι Έλληνες κατάφεραν να πιάσουν στα χέρια τους τον «απαγορευμένο καρπό» και σε λίγο καιρό είχαν μάθει να τον τρώνε. Μόνο που όλα αυτά δεν συνέβησαν ποτέ. Είναι ένας μύθος. Το ξέρουμε επειδή ακριβώς η ίδια ιστορία, με διαφορετικά πρόσωπα, κυκλοφορεί και σε άλλες χώρες. Στη Γαλλία για τον διατροφολόγο Παρμαντιέ, στη Γερμανία για τον βασιλιά της Πρωσίας Φρειδερίκο τον Μέγα και στη Ρωσία για την τσαρίνα Μεγάλη Αικατερίνη. Αλλά το ξέρουμε και επειδή τα στοιχεία δείχνουν ότι η πατάτα εντάχθηκε πολύ εύκολα στις διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων. Άρα, δεν υπήρχε κανένας λόγος για τέτοια κόλπα. Όμως γιατί έγινε τελικά πιστευτός αυτός ο μύθος; Η απάντηση είναι απλή. Γιατί πάτησε πάνω στην εικόνα που έχουμε για τον Καποδίστρια ως έναν προοδευτικό εκσυγχρονιστή πολιτικό που προσπάθησε να κυβερνήσει έναν ατίθασό λαό. Και που τελικά τον σκότωσαν αυτοί που ήθελαν να μην αλλάξει τίποτα και να μείνει η Ελλάδα τσιφλίκι τους. Ήταν, όμως, έτσι; Ή πρόκειται για ένα λανθασμένο ερμηνευτικό σχήμα;
Απόσπασμα από το βιβλιο «Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής Ιστορίας», εκδόσεις Κέδρος
