Το έργο των Γεράσιμου Μπέκα, Μιχάλη Πητίδη και Ανέστη Αζά «Η Δημοκρατία του Μπακλαβά» που είδαμε στο Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία του Ανέστη Αζά, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών διαδραματίζεται στη σημερινή Ελλάδα. Πρόκειται για ένα έργο ανάμεσα στη μυθοπλασία και στην πραγματικότητα, παρότι η πλοκή του είναι φανταστική. Πρωταγωνιστεί ένα μεικτό ζευγάρι, από έναν Τούρκο που ζει μόνιμα στην Ελλάδα και μια Ελληνίδα. Απαυδισμένοι και απελπισμένοι από όσα βλέπουν να συμβαίνουν γύρω τους, αποφασίζουν να κηρύξουν το σπίτι τους και το εργαστήριο παρασκευής μπακλαβάδων που διατηρούν σε... ανεξάρτητο κράτος, με αρχές του την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ισότητα όλων. Με το όνομα «Η Δημοκρατία του Μπακλαβά»! Και το κάνουν.
Ακολουθούν κωμικοτραγικές καταστάσεις, καθώς αναπαράγονται και διατυπώνονται θεατρικά συγκρούσεις και ρήξεις, που παραμένουν λανθάνουσες αλλά ενεργές από την εποχή της Επανάστασης έως σήμερα. Οι ήρωες έρχονται αντιμέτωποι με τις αντιφάσεις της νεοελληνικής κοινωνίας, το δυσεπίλυτο πρόβλημα της εθνικής ταυτότητας και την ουτοπική πραγματικότητα ενός μελλοντικού οικουμενικού «ψηφιακού» κράτους. Η ουτοπία που έχτισαν καταρρέει όταν οι δομές επάνω στις οποίες τη στήριξαν, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ισότητα, μη διαμεσολαβημένες κοινωνικά, υποχωρούν κάτω από το ίδιο τους το βάρος. Ένα τέλος πικρό της δονκιχωτικής περιπέτειας των ηρώων μας, διόλου αισιόδοξο αλλά πολιτικά διαυγές, άρα όχι καταθλιπτικό.
Ανοίγω μια παρένθεση, για να θυμίσω στον αναγνώστη μια αληθινή ιστορία που προσομοιάζει σε αυτήν των ηρώων μας: την περίπτωση του «αναρχικού» γιατρού Βασίλη Τσιρώνη, όταν, διωκόμενος από τη Χούντα, κατέφυγε με την οικογένειά του με αεροπειρατεία στην Αλβανία. Οι αλβανικές Αρχές τον συνέλαβαν και μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις με το χουντικό ελληνικό καθεστώς που απαιτούσε την έκδοσή του τελικά του επέτρεψαν να μεταβεί στη Σουηδία. Η σουηδική κυβέρνηση του φέρθηκε απάνθρωπα, τον καταδίκασε σε φυλάκιση με ψευδείς κατηγορίες και τον απέλασε στην Ελλάδα, όπου είχε ήδη αποκατασταθεί η Δημοκρατία. Η οποία δεν του φέρθηκε καλύτερα, καθώς συνεχίστηκε η δίωξή του από το εκδικητικό βαθύ ελληνικό κράτος. Μία δίωξη που είχε αρχίσει χρόνια πριν, όταν ως γιατρός των εξορίστων στη Μακρόνησο είχε καταγγείλει δημόσια τις συνθήκες κράτησής τους και τα βασανιστήρια. Τον συνέλαβαν για χρέη, ενώ από κάποιους ημιεπίσημους κύκλους χαρακτηρίστηκε τρελός. Αποφάσισε τότε... να κηρύξει το διαμέρισμα και το ιατρείο του σε ανεξάρτητο κράτος και να υψώσει τη μαύρη σημαία. Εισέβαλαν οι Ειδικές Δυνάμεις στο σπίτι του και τον δολοφόνησαν εν ψυχρώ (1978). Αυτό το τραγικό τέλος είχε η ουτοπία ενός τίμιου, γενναίου ανθρώπου και αγωνιστή. Κλείνω την παρένθεση.
Η παράσταση, μετά από διαδοχικά sold out στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και πολλά βραβεία, ήρθε πάλι στο Φεστιβάλ Αθηνών για δεύτερη χρονιά. Η σκηνοθεσία του Ανέστη Αζά λειτουργεί σαν ένας μαγικός μουσικός μετρονόμος. «Ακούει» τον σφυγμό του έργου, πιάνει όλες τις ανάσες, τις σιωπές, τις παύσεις, τα φωτεινά και τα ισκιερά σημεία του, για να το αποδώσει στην πραγματική του ανθρώπινη υπόσταση. Προτείνει απέναντι στον χαώδη πεσιμισμό «μιας εποχής στην κόλαση» που ζούμε την κατασκευαστική ευφορία του εντελούς έργου και τη λυτρωτική ομορφιά της καλής τέχνης.
Το υπνοβατικό ύφος της παράστασης είναι το σωστό, οι ρυθμοί ανεπίληπτοι, η διδασκαλία των ρόλων άψογη και οι ερμηνείες ολοκληρωμένες. Ο Γιώργος Κατσής, η Κατερίνα Μαυρογεώργη, ο Yigit Uzumoglu και ο Gary Salomon, ο κάθε ένας με το ξεχωριστό υποκριτικό του πρόσωπο, φτιάχνουν από ύλη ντοστογιεφσκικής ιλαροτραγωδίας ένα έξοχο, ισοδύναμο τετράγωνο με ταπεινές και ασήμαντες, «χάρτινες» ανθρώπινες μαριονέτες που, αιωρούμενες πάνω από το μέγα κενό, σηκώνουν τις βαριές μεγάλες πέτρες της ύπαρξής τους και ψελλίζουν τη μόνη λέξη: Ελευθερία. Τα σκηνικά της Ελένης Στρούλια είναι σημαίνοντα, τα κοστούμια της Βασιλείας Ροζάνα «ομιλούντα», οι φωτισμοί της Ελίζας Αλεξανδροπούλου αποκαλυπτικοί, οι μουσικές και οι ήχοι του Παναγιώτη Μανουηλίδη υποβλητικοί, τα βίντεο του Δημήτρη Ζάχου άρτια.
