Αρτίστας, φορτηγατζής και τελικά κουρέας, ο πολύτεκνος πατέρας της άνοιξε μαγαζί στον κεντρικό δρόμο της πόλης-θέρετρο του Τράιον Σίτυ. Η κοινωνική ζωή της οικογένειας με το μεγάλο διώροφο σπίτι και τους αυστηρούς κανόνες περιστρεφόταν γύρω από την Εκκλησία των Μεθοδιστών, όπου διακονούσε η μητέρα της, μέχρι που έφτασε η μεγάλη κρίση. Τα Χριστούγεννα του 1931 όλα ήταν παρελθόν. Ήρθε η χρεοκοπία. Έναν χρόνο μετά γεννήθηκε η μικρή Eunice.
Παιδί θαύμα
Επαιζε πιάνο από τα 9 στην εκκλησία της μητέρας της και σύντομα τη χαρακτήριζαν «παιδί θαύμα». Στην πρώτη της δημόσια εμφάνιση, μια ανοιξιάτικη μέρα του 1944, σε ηλικία 13 ετών, οι γονείς της κάθονται στην πρώτη σειρά. Η μικρή Eunice Kathleen Waymon διασχίζει τη σκηνή και κάθεται μπροστά στο πιάνο. Η αίθουσα είναι κατάμεστη. Οι θεατές είναι όλοι λευκοί.
Ψάχνει στις πρώτες σειρές για να δει τους γονείς της. Τους εντοπίζει στο βάθος της αίθουσας. Τους υποχρέωσαν να πάνε στις τελευταίες σειρές, γιατί «έπρεπε» να καθίσουν στα πρώτα καθίσματα οι λευκοί γονείς. H Eunice αρνείται να παίξει. Η μικρή σολίστ δηλώνει ότι δεν πρόκειται να παίξει αν οι γονείς της δεν κάτσουν στην πρώτη θέση. Η δασκάλα της προσπαθεί να τη νουθετήσει. Όλη η πόλη έχει έρθει για να την ακούσει. Εκείνη επιμένει. Οι γονείς της κάθονται. Η μισή αίθουσα αδειάζει. Όσοι έμειναν αποζημιώθηκαν με την πρώτη εμφάνιση μιας μεγάλης ντίβας, μιας ιδιοφυούς μουσικού.
Σύγκρουση με τον ρατσισμό
Αυτή είναι η πρώτη της συνειδητή σύγκρουση με τον ρατσισμό. Αυτή που, λίγο αργότερα, θα την οδηγούσε στην ενεργή ανάμειξή της με το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα.
Στο ταλέντο της υποκλίθηκε το περίφημο Juilliard School of Music της Νέας Υόρκης δίνοντάς της υποτροφία, ενώ στα χρόνια της επίμονης και μοναχικής εκπαίδευσής της αρνήθηκε τους φίλους, τη διασκέδαση, την προσωπική ζωή της. Αυτή η αποφασιστικότητα και το πάθος της έκαναν ανεπανόρθωτη ζημιά στον χαρακτήρα της, ιδιαίτερα όταν δεν έγινε δεκτή στο Ινστιτούτο Curtis της Φιλαδέλφειας, όπου επιθυμούσε να συνεχίσει τις κλασικές σπουδές της.
Το χτύπημα αυτό ήταν καταστροφικό για τη Eunice. Της στοίχισε πολύ. Για χρόνια πίστευε ότι η απόρριψή της οφειλόταν σε ρατσιστικά κίνητρα. Χωρίς λεφτά, αναγκάστηκε να πάει για δουλειά στα μπαρ της Atlantic City. Εκεί «γεννήθηκε» η Nina Simone: «Πάντα μου άρεσε το όνομα Nina, είδα και το όνομα Simone στην αφίσα μιας ταινίας» - της ηθοποιού Σιμόν Σινιορέ προφανώς.
Θεωρούσε αυτή τη δουλειά προσωρινή, αλλά σε λίγους μήνες κατάφερε να γοητεύσει το κοινό παίζοντας ένα crossover ανάμεσα στη μουσική του Μπαχ και στην jazz. Η Nina αρνιόταν επίμονα να τραγουδήσει, αλλά οι ιδιοκτήτες του κλαμπ όπου δούλευε επέμειναν. Απαίτησε να τραγουδάει αφώτιστη, στο σκοτάδι, κι όταν πια κατάλαβε ότι η παρουσία της έκανε αίσθηση, σταμάτησε την επίπονη εξάσκηση, εγκαταλείποντας το όνειρο να γίνει μια καλή, καταξιωμένη κλασική πιανίστρια.
My baby just cares for me
Η Nina Simone έκρυβε την ευαισθησία της με έντονα, απρόβλεπτα ξεσπάσματα. Τραγουδούσε, θύμωνε, χτυπούσε δυνατά το χέρι της για να πιάσει τον ρυθμό, έπαιζε μοναδικά πιάνο, διεκδικούσε τα δικαιώματά της, μάγευε πάνω στη σκηνή όπως καμία άλλη. Το 1959 έγινε παγκόσμια γνωστή με το «I loves you Ρorgy», από την όπερα «Porgy and Bess» του Γκέρσουιν. Ακολούθησε το «My baby just cares for me», το μουσικό θέμα της τηλεοπτικής διαφήμισης του αρώματος Chanel No5.
Το «Mississipi Goddam» ήταν το πρώτο της τραγούδι διαμαρτυρίας. Οι πάντα ρατσιστικές νότιες πολιτείες της χώρας των μεγάλων αντιθέσεων το μποϊκοτάρισαν. Το είχε γράψει το 1964 με έναν «μεγάλο θυμό, μίσος και αποφασιστικότητα» - όπως έλεγε η ίδια για την έκρηξη βόμβας σε εκκλησία στο Μπέρμιγχαμ της Αλαμπάμα, όπου σκοτώθηκαν τέσσερα μαύρα παιδιά και τυφλώθηκε ένα άλλο.
Ο,τι κι αν έπιανε στα χέρια της το ερμήνευε με περίσσιο πάθος, το χρωμάτιζε επιδέξια με τη μοναδική πιανιστική τεχνική της, κάνοντάς το στην κυριολεξία «δικό της». Μετουσίωνε σε τραγούδια τις διεκδικήσεις της για την ισότιμη μεταχείριση των γυναικών, αλλά και των έγχρωμων πληθυσμών, όλων των αδικημένων. Τους πόνους της, τις χαρές της, την αμφιφυλοφιλία της, τη διπολική διαταραχή της. Οι μουσικές της από τη μία διατηρούσαν την επιφανειακή απλότητα της παραδοσιακής country μουσικής, ενώ μπορούσε με χαρακτηριστική άνεση να περνάει από τα gospels στα blues και στην jazz ή σε κομμάτια με φανερές τις κλασικές ευρωπαϊκές επιρροές.
Τραγουδίστρια της ελευθερίας
Ανένταχτη, ανεξάρτητη, δυναμική ακτιβίστρια για τον ρατσισμό και τα πολιτικά δικαιώματα όλων των έγχρωμων μειονοτήτων, μα πάνω απ’ όλα μοναδική ερμηνεύτρια, είτε με το πιάνο της είτε με τη φωνή της, η Nina Simone ονομάστηκε δίκαια «η τραγουδίστρια της ελευθερίας».
Παρά το συχνά απόμακρο και αλαζονικό της ύφος πάνω στη σκηνή, στα τελευταία της χρόνια έδειχνε να το απολαμβάνει και να επικοινωνεί πιο πολύ με τον κόσμο που την τιμούσε στις συναυλίες της, χαρίζοντάς τους αυθόρμητες αφηγήσεις κάποιων συχνά χιουμοριστικών στιγμών από τη ζωή της ή -πράγμα σπάνιο- παίζοντας παραγγελίες των θαυμαστών της.
Με τον καιρό η φήμη της άρχισε να αμαυρώνεται από τις εντάσεις με κάποιους από το κοινό. Αρνούνταν να τραγουδήσει όταν οι θαμώνες στους χώρους όπου εμφανιζόταν μιλούσαν δυνατά. Στεκόταν σιωπηλή μέχρι να υπάρξει απόλυτη σιωπή: «Περιμένω και αξίζω τον σεβασμό σας!» πείσμωνε. Άλλες φορές ήταν πιο άμεση: «Σκάσε!» έλεγε δείχνοντας κάποιον που μιλούσε. Κάποια στιγμή ο γιος του γείτονα γελούσε, δεν την άφηνε να συγκεντρωθεί. Η Nina, αγριεμένη, του έριξε με ένα αεροβόλο. Ένας κακός γάμος την πίκρανε.
Το τέλος μιας συναρπαστικής ζωής
Τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, η κόντρα της με τους ατζέντηδες ή με κάποιες από τις δισκογραφικές εταιρίες, αλλά και με τις αμερικάνικες φορολογικές Αρχές την έσπρωχναν σιγά-σιγά στην παράνοια. Πίστευε ότι ήθελαν να την εκμεταλλευτούν γιατί ήταν μαύρη. Το 1971 η Nina έφυγε θυμωμένη, αφήνοντας πίσω της τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έζησε κι έπαιξε στην Ευρώπη, στην Αφρική και στις χώρες της Καραϊβικής ακόμα και μετά τα 60 χρόνια της.
Η Nina Simone έπαιζε συχνά στο Ronnie Scott’s, το γνωστό παγκόσμια λονδρέζικο jazz κλαμπ και ήταν απολαυστικό το σύντομο πέρασμά της από το ριμέικ του «The Thomas Crown affair» το 1999. Όταν επέστρεψε, την έπιασαν για φοροδιαφυγή αφού από χρόνια είχε σταματήσει να πληρώνει τους φόρους της ως μια έμπρακτη διαμαρτυρία για τον ανόητο πόλεμο στο μακρινό Βιετνάμ.
Η Nina Simone εγκατέλειψε τον μάταιο τούτο κόσμο στις 21 Απριλίου του 2003 σε ένα μικρό παραθαλάσσιο χωριό της Νότιας Γαλλίας, έχοντας στο πλευρό της μόνο λίγους καλούς και αφοσιωμένους φίλους.
Μαύρη ψυχή
Στην αυτοβιογραφία της «Μαύρη ψυχή», η χαρισματική Nina Simone -μία από τις σημαντικότερες τραγουδίστριες του 20ού αιώνα κατά το περιοδικό Rolling Stone- μιλάει με αμεσότητα για την ταραγμένη, συναρπαστική ζωή της, για τη μουσική, τους έρωτές της, την πολιτική της δράση, για τα όνειρά της και τις διαψεύσεις τους.
«Σήμερα πλησιάζω στην ευτυχία, όσο αυτό είναι εφικτό, χωρίς έναν σύζυγο να αγαπώ. Άρχισα να δουλεύω πάνω σ’ αυτό το βιβλίο ανατρέχοντας σε μια ζωή από την οποία, έπειτα από σκέψη πολλών μηνών, δεν μετανιώνω για τίποτα. Μια ζωή γεμάτη λάθη, μερικές κακές ημέρες και, το πιο σημαντικό, χρόνια χαρούμενα, δύσκολα, αλλά και ευτυχισμένα, με αγώνες για τα δικαιώματα των αδελφών μου παντού. Στην Αμερική, στην Αφρική, σε όλον τον κόσμο. Χρόνια χαράς, ανάμεικτης με πόνο. Ήξερα τότε, όπως ξέρω και τώρα, ότι η ευτυχία που ένιωσα, και νιώθω ακόμα, όσο προχωράμε προς τα εμπρός είναι από εκείνο το είδος που λίγοι άνθρωποι έχουν ποτέ βιώσει» γράφει τελειώνοντας την αυτοβιογραφία της.
* Η «Μαύρη ψυχή» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μέδουσα-Σέλας σε μετάφραση Γιάννη Περδικογιάννη. Πρόλογος στην ελληνική έκδοση από τον Ιλάν Σολομών. Πρόλογος στην αγγλική έκδοση: Dave Marsh (The Village Voice, Rolling Stone Μagazine).
Επιμέλεια κειμένου: Μαρώ Καβαλιέρου
