«Οι ανισότητες και οι διακρίσεις πληγώνουν τους μικρούς Αντετοκούνμπο, τους αποθαρρύνουν, κι εμείς θέλουμε να διεκδικούν, να ονειρεύονται, να ελπίζουν και να βάζουν τα δυνατά τους για να πετύχουν όσα αγαπούν. Αυτά είναι τα συστατικά της πολιτισμικής δημοκρατίας, του πολιτισμού της καθημερινής ζωής μέσα στον οποίο δοκιμάζεται και κερδίζεται η πολιτική δημοκρατία». Μυρσίνη Ζορμπά (Η ΑΥΓΗ, 1.9.2019)
Σαν να κάλεσε όλους τους αγαπημένους, τους φίλους, τους συντρόφους της σε ένα τραπέζι. Ένα μεγάλο τραπέζι στρωμένο στη λιακάδα, στο Πάρκο Ελευθερίας, έξω από το Μουσείο Αντιδικτατορικής Αντίστασης του ΣΦΕΑ - πρώην στρατόπεδο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Με τις μουσικές και τα τραγούδια που αγάπησε. Γιατί η ζωή της Μυρσίνης Ζορμπά ήταν και πολιτική δράση, και ανθρώπινο συναίσθημα, και θεωρητική κατάθεση, αλλά και οι μικρές καθημερινές ομορφιές. «Ο θάνατος δεν είναι δυστύχημα, είναι μαθητεία και συναισθηματική αγωγή στην αλληλεγγύη και στην αλληλοϋποστήριξη» έγραφε και μετέφερε χθες ο σύντροφός της, ιστορικός Αντώνης Λιάκος, στην αποχαιρετιστήρια τελετή. Συγκλονιστική η στιγμή που ακούστηκε η τσακισμένη φωνή της στο τελευταίο κείμενό της για την ανυπαρξία. Αυτόν τον χώρο με τον βαρύ ιστορικό συμβολισμό και την ακόμα πιο σημαίνουσα μνήμη επέλεξε η Μυρσίνη Ζορμπά για την τελευταία της πολιτική πράξη. Την πολιτική κηδεία της.
Από νωρίς, πολύ πριν τις 12 το μεσημέρι, έφταναν οι φίλοι και οι σύντροφοί της στο Πάρκο Ελευθερίας. Με ένα λουλούδι, ένα δάκρυ, μια χειραψία στη μητέρα της, στον Αντώνη Λιάκο. Φορτισμένη συγκινησιακά η ατμόσφαιρα, καθώς ένα κουιντέτο από φίλους της μουσικούς, νέα παιδιά όλοι τους, έπαιζαν τραγούδια που επέλεξε. «Ακορντεόν», «Σε πότισα ροδόσταμο», «Αθανασία», «Πώς να σωπάσω μέσα μου», «Summer time in Prague». Με ένα άσπρο τριαντάφυλλο έφτασε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Αλέξης Τσίπρας. Ήταν όλοι εκεί στην πολιτική κηδεία της Μυρσίνη Ζορμπά. Με δάκρυα στα μάτια και έναν βαθύ σεβασμό απέναντι στη γυναίκα που ονειρεύτηκε τον Πολιτισμό από τα κάτω, τον υπηρέτησε και τον διακόνησε με το έργο αλλά και το προσωπικό της παράδειγμα. Όλοι πλην της σημερινής καθεστηκυίας του υπουργείου Πολιτισμού. Στο συλλυπητήριο μήνυμά της η υπουργός Πολιτισμού απέφυγε να αναφέρει την υπουργική θητεία της Μυρσίνης Ζορμπά στο ίδιο υπουργείο, μια θητεία γόνιμη αλλά τόσο σύντομη, από τον Αύγουστο του 2018 έως τον Ιούλιο του 2019. Χθες στην κηδεία της η ηγεσία του ΥΠΠΟΑ απαξίωσε να στείλει έστω ένα στεφάνι. Ούτε καν το πρωτόκολλο της ευγένειας δεν μπόρεσε να τηρήσει. Μικροψυχία, μα κυρίως διαφορά κουλτούρας. Όταν υπηρετείς τον Πολιτισμό της φιγούρας, πώς να κατανοήσεις την πολιτισμική δημοκρατία που υπηρέτησε η προκάτοχός σου; «Η μικροψυχία είναι συναισθηματική αναπηρία» έλεγε η Μυρσίνη.
Ο κόσμος της Μυρσίνης
«Κάθε φορά που οι δυνάμεις της συντήρησης θα επιτίθενται στο ριζοσπαστικό φορτίο της Μεταπολίτευσης, η δική μας σκέψη θα επιστρέφει στην ευγενική φυσιογνωμία της Μυρσίνης και στο όραμά της για την πολιτισμική δημοκρατία. Όχι ως μία στενή θεωρητική σύλληψη, αλλά ως πολιτικό αίτημα με ριζοσπαστικό βάθος. Όχι ως μία στενή θεωρητική σύλληψη, αλλά ως πολιτικό αίτημα με ριζοσπαστικό βάθος» έλεγε συγκινημένος ο Αλέξης Τσίπρας αποχαιρετώντας την.
«Απέναντι στην κυρίαρχη αντίληψη που για δεκαετίες θεωρούσε τον Πολιτισμό μια πολυτέλεια για τις ελίτ η Μυρσίνη έδωσε τη μεγάλη μάχη για ένα νέο υπόδειγμα: έναν Πολιτισμό ανοιχτό και δυναμικό, έναν Πολιτισμό που θα διαπερνά τη συλλογική μας καθημερινότητα, έναν Πολιτισμό που θα αντιμετωπίζει τους ανθρώπους του με όρους αξιοπρέπειας και εμπιστοσύνης. Μια πολιτική για τον Πολιτισμό που έχει το βλέμμα της στραμμένο στο μέλλον και όχι στη διαρκή ανακύκλωση των κουρασμένων κλισέ και τη στενόμυαλη λατρεία ενός αποστειρωμένου παρελθόντος» συνέχισε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Αναφέρθηκε στο πέρασμά της από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, από το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, από την Ευρωβουλή, «από τις μικρές και μεγάλες πρωτοβουλίες που είχαν στο επίκεντρό τους το διαρκές αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη και πολιτική ελευθερία». Στάθηκε ιδιαίτερα στη θητεία της στο υπουργείο Πολιτισμού. «Μία φωτεινή στιγμή προώθησης νέων και καινοτόμων αντιλήψεων, σύγκρουσης με τις δυνάμεις της αδράνειας και της αδιαφάνειας, οραματικού σχεδιασμού για τη δυνατότητα η χώρα μας να βιώσει μία νέα επανάσταση καλλιτεχνικής και πολιτισμικής δημιουργίας».
Ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρθηκε στο τελευταίο της κείμενο. «Ένα συγκλονιστικό -δεν μπορώ να βρω άλλη λέξη- κείμενο, όταν κλήθηκε να αναμετρηθεί με τον μεγαλύτερο φόβο, αυτόν που δεν βρίσκουμε τη λέξη να τον περιγράψουμε. Και η Μυρσίνη κατάφερε να τον περιγράψει με μία μόνο λέξη: “ανυπαρξία”. Δείχνοντάς μας όμως ταυτόχρονα τον δρόμο της αναμέτρησης με τον φόβο της ανυπαρξίας. Μέσα από το παράδειγμά της. Κυρίως όμως μέσα από τη σπουδαία ύπαρξή της. Μέσα από τη ζωή και το έργο της».
«Αυτός ο πλούτος της ύπαρξής της. Αυτή η δύναμη των ιδεών -που, όπως έγραψε και η ίδια, «δεν σταματάει να υπάρχει»- θα είναι ο μεγάλος μας σύμμαχος στις μεγάλες και στις μικρές μάχες που έχουμε μπροστά μας. Και γι’ αυτό της οφείλουμε αποχαιρετώντας την ένα μεγάλο ευχαριστώ» κατέληξε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
Αποχαιρετισμός των ανθρώπων που την αγάπησαν
Συγκινημένος και συγκινητικός ο Αντώνης Λιάκος, με τρεμάμενη φωνή αποχαιρετούσε τη σύζυγό του. Θυμήθηκε τα λόγια της: «Ο θάνατος έχει πολιτική και πολιτισμική διάσταση, δεν είναι πέρασμα, είναι μαθητεία. Δεν είναι ατύχημα, συγκινησιακή απώθηση ή συντριβή, είναι συναισθηματική αγωγή. Είναι η πιο απαιτητική κοινωνική αλληλεγγύη. Είναι μια χρήσιμη εναλλακτική γραμματική της ζωής, που μπορεί να μας μαθαίνει ποιοι ζουν δίπλα μας και πώς να τους αγαπάμε εγκαίρως. Μια πολιτική οικονομία ανθρώπινης συμβίωσης που αντιστέκεται στον ναρκισσισμό, στη μοναξιά, στον φόβο, στον πανικό και κατοικεί την κουλτούρα της καθημερινής ζωής». Μίλησε για τους σταθμούς της ζωής της: Από τα Πετράλωνα στη Νομική, την αντίσταση στη δικτατορία, τις σπουδές στην Ιταλία, τον εκδοτικό οίκο Οδυσσέας, το ΕΚΕΒΙ, την Ευρωβουλή, την πολιτισμική πολιτική ως ερευνητικό πεδίο μελέτης, το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά και τον «μαραθώνιο του τέλους που κράτησε τέσσερα χρόνια». Για τον «μεγάλο, δύσκολο αποχαιρετισμό» μίλησε επίσης με τρεμάμενη φωνή ο Αντώνης Λιάκος. «Η Μυρσίνη ήταν ένας σπάνιος συνδυασμός σκέψης και δράσης. Ήταν μια διανοούμενη διαμετρήματος» είπε. «Με τον θάνατό της, με τα τελευταία κείμενά της ως επεξεργασία τού τι σημαίνει πεθαίνω μας δείχνει και τι σημαίνει ζω. Ο θάνατος ως μαθητεία γίνεται πολύτιμα μαθήματα ζωής» κατέληξε.
Ιδιαίτερα συγκινητικός και ο αποχαιρετισμός από την Έφη Μουγγαράκη, την Ελισάβετ Σολωμού, τη Μαρία Τερζούδη, την Εύη Κυπριώτη, συνεργάτιδές της στο υπουργείο Πολιτισμού, τις οποίες γνώρισε εκεί και εμπιστεύτηκε αμέσως. «Ευγνώμονες και ευτυχείς» δήλωσαν για τη συνάντηση μαζί της. «Μας ενέπνευσες με το ολοκληρωμένο όραμά σου για τον Πολιτισμό ως αγαθό, ως δικαίωμα και κοινή προσδοκία όλων, ιδίως των ευάλωτων, των προσφυγόπουλων, των γυναικών, των παιδιών. Έναν Πολιτισμό που καθώς θα έβρεχε, για να παραφράσουμε τον ποιητή, θα έπαιρνε το μέρος των φτωχών» επισήμαναν και στάθηκαν επίσης στο δελτίο Τύπου που εξέδωσε ως υπουργός για τον Παύλο Φύσσα και τη Χρυσή Αυγή: «Μια βαθιά πολιτική και πολιτισμική ανάγνωση στη hip hop σκηνή και στον Killah P., στις λαϊκές γειτονιές του Πειραιά, στους ανθρώπους της και τους αγώνες τους, στους αγώνες της εργατικής τάξης. Τη δυσανεξία του φασισμού σ’ αυτή την ελευθερία. Κανείς προκάτοχός σου δεν είχε τολμήσει κάτι παρόμοιο». Συγκινητικό το ποίημα με το οποίο την αποχαιρέτησε η ποιήτρια Παυλίνα Μάρβιν. Από την Εταιρεία Συγγραφέων την αποχαιρέτησε η συγγραφέας Έλενα Χουζούρη.
Ανθρωποι του βιβλίου, πολιτικοί, ιστορικοί, διανοούμενοι, πανεπιστημιακοί, αρχαιολόγοι, εργαζόμενοι στο υπουργείο Πολιτισμού, σύντροφοι από τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., παλιοί φίλοι από το ΠΑΣΟΚ, νέοι και απλοί άνθρωποι αποχαιρέτησαν χθες τη Μυρσίνη Ζορμπά. Με ένα θερμό χειροκρότημα την αποχαιρέτησαν όταν ξεκίνησε ο δρόμος προς τη Ριτσώνα, όπου αποτεφρώθηκε νωρίς το απόγευμα.
