Η καθημερινότητα μας προσγειώνει συνεχώς σε μια κατασκευασμένη από τους κυβερνώντες τη χώρα και τα φερέφωνά τους κανονικότητα, που διαπνέεται από την ωμή βία ενάντια στον ευάλωτο και τον φτωχό αλλά και τον οποιονδήποτε αποκλίνοντα από το κατεστημένο.
Τα παιδιά ενός «κατώτερου Θεού» που μεγαλώνουν μέσα στην απόρριψη και γίνονται οι αποδιοπομπαίοι εσαεί από το κοινωνικό σύνολο, κακοποιημένοι πολίτες ενός κράτους μεροληπτικού υπέρ των ισχυρών, επώνυμων κατόχων τού πλούτου και της εξουσίας. Τα παιδιά που τολμούν ακόμα να πορεύονται με όχημα τη φαντασία τους και τους ενήλικες που τολμούν να τα εμπνεύσουν και να στηρίξουν τη διάπλαση μιας Κοινωνίας των Πολιτών ανοιχτής στον κόσμο.
Η κατάργηση των μαθημάτων Καλλιτεχνικών και Κοινωνικών Επιστημών, η εγκαθίδρυση της αστυνομίας στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, η υποβάθμιση των σχολών δραματικής και ορχηστρικής τέχνης δεν γίνονται τυχαία. Υποκινούνται από τον φόβο για την ελευθερία του πνεύματος, που αποκαλύπτει ότι «κάτω από την άσφαλτο» του ασφυκτικού καπιταλιστικού μοντέλου που έστρωσαν και συνεχίζουν να στρώνουν «υπάρχει η παραλία» των ιδεών και των συναισθημάτων.
Τον αμέτρητο φόβο που κατέχει αυτά τα υποκινούμενα από το ίδιον όφελος ανθρωπάκια μπροστά στο όραμα για την ανθρωπιά που γίνεται τέχνη, ανοίγει νέους ορίζοντες στους νέους, συνεγείρει και συσπειρώνει τους ανθρώπους σε συλλογικότητες ικανές να σπάσουν τα ταξικά, ιδεοληπτικά στεγανά ενός δαρβινισμού χωρίς όρια «που τρώει τα παιδιά του». Έτσι ώστε να σταματήσουν να ομιλούν, να παρενοχλούν τους απόλυτους άρχοντες στις στημένες φιέστες της αυτοπροβολής τους, να υπακούν απλώς. «Γιατί όποιος αρνείται να προσαρμοστεί» στη νέα τάξη «δυστυχώς πεθαίνει».
Μήτρα του ελληνικού μοντερνισμού
Η έκθεση «Πάνος Σαραφιανός-Το εργαστήρι ζωγραφικής, Ιθάκης 85», που φιλοξενεί τις ημέρες αυτές η γκαλερί Ersi στο Κολωνάκι, δείχνει τη φλόγα της ελευθερίας της έκφρασης που μπορεί να μεταλαμπαδεύσει ένας οραματιστής ζωγράφος και δάσκαλος στους μαθητές του. Που κατάφερε να μεταμορφώσει το εργαστήριό του σε μια μήτρα ρηξικέλευθων δημιουργών, οι οποίοι σημάδεψαν τη μοντερνιστική πορεία της νεοελληνικής τέχνης από τη δεκαετία του 1960 και μετά. Έδεσαν σε ομάδες την καλλιτεχνική πράξη με την πολιτική τους δράση και την κοινωνία, άσκησαν κριτική στην εμπορευματοποίηση της τέχνης, βάδισαν πέρα από τις στείρες ιδεολογικές φόρμες του ακαδημαϊσμού, της «ελληνικότητας» αλλά και του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» μαζί με τους εκφραστές τής πρωτοπορίας της εποχής τους πειραματιζόμενοι με την ύλη και τα υλικά τους, διατύπωσαν νέους αισθητικούς κανόνες για τη «λειτουργία του έργου τέχνης» μέσα στη δυστοπία της χούντας των συνταγματαρχών.
Το έργο του δασκάλου και των μαθητών του
Ο θεατής της έκθεσης βυθίζεται μέσα στην ασπρόμαυρη δίνη της χειμαρρώδους πινελιάς του Σαραφιανού, που καθρεφτίζει την τρικυμιώδη περίοδο του μετεμφυλιακού κράτους της Δεξιάς. Αντικρίζει στα ανοίγματά της μορφές απλές, σαν εκείνες του Ματίς, ενσωματωμένες μέσα σ’ αυτή, με τις λιγοστές χρωματικές κηλίδες να τονίζουν το περίγραμμά τους και να κρατούν την ουσία, ματιές αγωνιώδεις, που μιλούν για την υπαρξιακή αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου, πλασμένες με κόλα σε χαρτί ή σε λινάτσα.
Διαβάζει τη διαμαρτυρία τους ενάντια στις αύρες των αστυνομικών οργάνων με λέξεις και με τις «πρωτογονικές» φιγούρες του Μάκη Θεοφυλακτόπουλου. Και τη διαδικασία της αφαίρεσης στην αφαιρετική καρέκλα του Κυριάκου Μορταράκου. Ακολουθεί με το βλέμμα το νέο ξεκίνημα ανεβαίνοντας τη λεπτεπίλεπτη σκάλα του Κυριάκου Ρόκου. Μαγεύεται από την αισθαντικότητα που αναδίνουν τα τρυφερά πλασμένα, βασισμένα σε μια βαθιά γνώση του σχεδίου, εργαλεία της τέχνης, τα χρωματιστά μολύβια του Γιάννη Βαλαβανίδη. Διακρίνει την προσπάθεια απεγκλωβισμού του Βλάσση Κανιάρη από το τελάρο και την παραστατική ζωγραφική, το άνοιγμά του στον χώρο με μια γραφή χειρονομιακή και με καθημερινά, απτά υλικά.
Στέκεται μπροστά στο ρεαλιστικό πορτρέτο του κορυφαίου πολιτικού διανοητή Νίκου Πουλαντζά, το τοποθετημένο ανάμεσα στις στροβιλώδεις πινελιές τού Βαγγέλη Δημητρέα, που κατάφερε να συλλάβει τη μελαγχολική, ονειροπόλα ματιά του. Αντιλαμβάνεται το προσωπικό λεξιλόγιο που ανέπτυξε ο καθένας από αυτούς -αναφέρθηκα αναγκαστικά μόνο σε λίγους- μέσα σε ένα συλλογικό αίτημα της αυτονομίας της φόρμας ως έκφραση ενός κοινωνικού περιεχομένου, καθώς έλεγε ο Αντόρνο στην «Αισθητική θεωρία» του.
Διαπιστώνει μέσα από την πολυμορφία των τάσεων που εκπροσωπούν τη συμβολή του δασκάλου όχι μόνο στο έργο τους αλλά και στο λειτούργημά τους αργότερα, ως δάσκαλοι και οι ίδιοι, κάτι που υπήρξαν πολλοί από αυτούς. Έτσι όπως την περιγράφει με τη διεισδυτική πένα του ακόμα ένας σημαίνων μαθητής του, ο Χρόνης Μπότσογλου, στον κατάλογο της έκθεσης. Ο λόγος του δασκάλου-δημιουργού «πείθει όχι γιατί ο δάσκαλος διδάσκει στους μαθητές του τη δική του ζωγραφική, αλλά γιατί είναι σπόρος και μπορεί να βλαστήσει. Είναι σπόρος γιατί βγήκε από φυτό της δικής του ζωγραφικής». Είναι το κύριο, διαφωτιστικό μήνυμα της έκθεσης αυτής που στους σκοτεινούς σημερινούς καιρούς πρέπει να επισκεφτούμε, καλλιτέχνες και μη. Όπως θεωρώ πως πρέπει να υπάρξει και συνέχειά της.
Info
«Πάνος Σαραφιανός- Το εργαστήρι ζωγραφικής, Ιθάκης 85»
Γκαλερί Ersi, Κλεομένους 4, Κολωνάκι
Διάρκεια έκθεσης: 15.12.2022-21.1.2023
Ωρες λειτουργίας: Δευτ.-Παρ.: 11.30 π.μ.-3 μ.μ. και 5.30-8.30 μ.μ. Σάβ.: 11.30 π.μ.-3 μ.μ.
