«Εκεί στη μαύρη ξενητειά που έγιν’ η θάλασσα φωτιά, άλλους καίει κι άλλους πνίγει, πού κανείς να καταφύγει;»
(Στίχοι της Σίφνιας λαϊκής ποιήτριας Καλλίτσας για τον μετανάστη γιο της που υπηρετούσε στο αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό και χάθηκε)
Μουσικοθεατρικό» ονομάζει το έργο της η Μάνια Παπαδημητρίου, παρότι το καθαρά θεατρικό στοιχείο κυριαρχεί. Πρόκειται για μια δραματική αφήγηση των γεγονότων και των συμβάντων της Μικρασιατικής Εκστρατείας, που οδήγησε στη μεγαλύτερη ήττα του νεοελληνικού κράτους με τη σφαγή μεγάλου μέρους του πανάρχαιου γηγενούς ελληνικού πληθυσμού των παραλίων της Μικράς Ασίας και την προσφυγιά όσων σώθηκαν από τη φωτιά και το μαχαίρι. Αυτοί που έφτασαν καθημαγμένοι στην Ελλάδα έφεραν μαζί τους τη νοοτροπία, τις συνήθειες, τον πολιτισμό τους. Έτσι η Σμύρνη υπάρχει σήμερα παντού στην Ελλάδα: στη γλώσσα, στη μουσική, στο φαγητό μας. Καταστράφηκε, αλλά δεν νικήθηκε.
Η Μάνια Παπαδημητρίου αξιοποιεί με τον καλύτερο τρόπο τα δύο ημερολόγια, ερωτικό και πολεμικό, του παππού της Γεράσιμου Γεννατά, που υπηρέτησε στη Σμύρνη από το 1919 ως το 1921, στην πρώτη πυροβολαρχία του 27ου συντάγματος, όπου έχασε τον αδελφό του Φώτη και όπου γνώρισε τη γυναίκα της ζωής του Γεσθημανή. Την παντρεύτηκε, την πήρε με τη μητέρα και τις αδελφές της στην Ελλάδα, όπου έζησαν μαζί πενήντα χρόνια, έκαναν παιδιά κι εγγόνια, και κληροδότησαν σε όλους τόσο τη μνήμη του έρωτα όσο και της καταστροφής, του τραύματος της Μικρασιατικής Εκστρατείας (μεταφέρω από το πρόγραμμα).
Η Μάνια Παπαδημητρίου συνδυάζει ιδανικά, σε τόνους χαμηλούς, χωρίς περιττές εξάρσεις, το ερωτικό στοιχείο με το πολεμικό, αφηγούμενη με τον λόγο, τη μουσική και το τραγούδι τα πάθη των ηρώων της. Ένα «ερωτικό ανακοινωθέν» μέσα στην έξαρση της μάχης, «φάρμακο» και όχι «φαρμάκι», που έρχεται να μας παρηγορήσει και να μας γλυκάνει «εν ημέραις πολέμου», θυμίζοντάς μας την αιώνια αντιδικία φωτός και σκότους ή φιλότητας και «νείκους» μέσα στο σώμα και στην ψυχή του ανθρώπου που είναι ένα «όλον» αδιαίρετο, σύμφωνα με τους Έλληνες Μυστικούς.
«Είμαστε τέκνα του πολέμου. Αν δεν είχε γίνει αυτή η εκστρατεία, πολλοί από εμάς δεν θα είχαμε γεννηθεί». Ως τέτοια τέκνα (σ.σ.: της τύχης και της ανάγκης), κουβαλάμε μνήμες άλλων, ίσως και ενοχές άλλων εποχών. Αυτό είναι το οιδιπόδειο (και αντιοιδιπόδειο μαζί) εμβληματικό απόσταγμα της παράστασης, που μας ελευθερώνει από το βάρος της οδυνηρής μνήμης, δίχως να μας οδηγεί σε νεκρική λήθη. Αυτή είναι η Οδύσσεια του νεοελληνικού μας προσώπου, που χάθηκε στην περιπέτεια της «Αλμυράς Ερήμου» και πασχίζουμε να το ξαναβρούμε ως αντανάκλαση χλωμή στο ύδωρ μιας οφθαλμαπάτης, που είναι η θανάσιμη πρόσδεσή μας στο άρμα της «πολιτισμένης Δύσης», «εκεί στη μαύρη ξενητειά» των στίχων της γνώστριας λαϊκής μας ποιήτριας.
Η σύνθεση των κειμένων της Μάνιας Παπαδημητρίου ενώνει καίρια το νήμα της «μικρής» με τη μεγάλη ιστορία, διαπλέκοντας υφάδι και στημόνι σαν έμπειρη τεχνήτρα του αργαλειού, θυμίζοντάς μας την πλατωνική, και όχι μόνο, προσομοίωση της γραφής με την υφαντική. Η παράστασή της γράφει χειροποίητα «γράμματα λυγρά» σε όρθιο, αρχαϊκό αργαλειό, όπως της ομηρικής Πηνελόπης. Η ίδια, στον ρόλο της αφηγήτριας και στο πιάνο, γίνεται μια σύγχρονη ραψωδός απαγγέλλοντας, παίζοντας, τραγουδώντας, «δείχνοντας» κάθε πράγμα στον καιρό του. Δίπλα της παίζουν και σιγοντάρουν με το πολύ ωραίο τραγούδι τους δύο άριστοι περφόρμερ-ηθοποιοί, ο Μενέλαος Κυπαρίσσης και η Αθηνά Χατζηαθανασίου. Με άρτια βιντεοπαρουσίαση εικόνων και υλικού της εποχής, σε επιμέλεια της ομάδας.
