Κανένα βιβλίο δεν γράφεται χωρίς αποχρώντα λόγο, κανένα βιβλίο δεν γράφεται αν ο συγγραφέας δεν νιώσει την ανάγκη να αφηγηθεί αυτή τη συγκεκριμένη ιστορία σε μια συγκεκριμένη στιγμή, κανένα βιβλίο δεν γράφεται, τελικά, χωρίς κίνητρο. Έτσι, 100 χρόνια μετά, είναι η κατάλληλη στιγμή να δημοσιευτεί ένα πόνημα χρόνων. Η επιχειρούμενη, όλο και πιο οργανωμένη, αναθεώρηση της Ιστορίας και, ταυτόχρονα, ο αποπροσανατολισμός της νεολαίας μας με την αλλοίωση της Ιστορίας είναι το κίνητρο. Εξάλλου, σε τέτοιες δύσκολες εποχές πρέπει να βρεθούν ισχυρά ερείσματα για να κρατηθεί ο άνθρωπος, να νιώσει ότι μπορεί να ακουμπήσει η ψυχή του σε ένα παράδειγμα, να μάθει ή να θυμηθεί την ιστορική του παράδοση.
Τι μπορεί όμως να προσφέρει η έκδοση αυτή για την ιστορία ενός μικρού συνοικισμού της Αθήνας όπως η Καισαριανή; Πολλά ή τίποτα. Αυτό το λέω επειδή, γράφοντας το βιβλίο αυτό, προσπαθούσα να ενώσω τα κομμάτια του παζλ για να συνθέσω τη φυσιογνωμία και την ταυτότητα ενός κόσμου που είναι πίσω από το προφανές... πίσω από το δεδομένο. Εξάλλου εμείς οι ιστορικοί έχουμε συνηθίσει να ψάχνουμε και πίσω από τον τοίχο, με στόχο να καταγράψουμε και να ερμηνεύσουμε τις διαχρονικές συμπεριφορές, τις στάσεις και τις φράσεις των ανθρώπων. Και αυτό μάλιστα σε αντίξοες συνθήκες, καθώς στηρίχθηκα κυρίως στην προφορική Ιστορία, αφού δεν υπήρχε άλλος τρόπος.
Τα κομμάτια του παζλ έχουν να κάνουν με την ιστορία του συνοικισμού, που είχε, αφενός, αρκετό ενδιαφέρον, αφετέρου ήταν σαν μια μικρογραφία ενός συνόλου, του προσφυγικού κόσμου που ήρθε από τη Μικρά Ασία το 1922. Έτσι, τα γεγονότα που σημάδεψαν τον μικρό αυτό συνοικισμό και του προσέδωσαν περίοπτη θέση στην Ιστορία έπρεπε να διασωθούν και να μεταβιβαστούν στις νέες γενιές. Αυτό είναι και το στοίχημα, επειδή πιστεύω ότι οι νέοι άνθρωποι συγκινούνται όταν ακούν την Ιστορία. Τον βερμπαλισμό και την πατριδοκαπηλία απεχθάνονται.
Η παρούσα έκδοση επιχειρεί μια βουτιά στο παρελθόν με στόχο να προσεγγίσει μια ιστορική συνοικία και να μορφώσει τη φυσιογνωμία της. Αναζητεί την ιστορία της Καισαριανής. Ο ξεριζωμός, η προσφυγιά, η εγκατάσταση, ο Μεσοπόλεμος, το '40, η Κατοχή, η Αντίσταση, το κίνημα του Δεκέμβρη, τα πρώτα βασανιστικά μεταπολεμικά χρόνια, η δικτατορία της 21ης Απρίλη, η αποκατάσταση της Δημοκρατίας, αποτελούν βιώματα των ανθρώπων της ιστορικής αυτής πόλης.
Στρατοδικεία, φυλακίσεις, εξορίες, δύσκολος βιοπορισμός λόγω πολιτικών φρονημάτων, νέες εξορίες κατά τη δικτατορία του Παπαδόπουλου, ενώ μικροί και μεγάλοι κάτοικοι της Καισαριανής, ανεξαρτήτως προτέρου βίου, βρίσκονται υπόλογοι και εκτεθειμένοι. Πρόκειται για μια στιγματισμένη, «μιαρή» ταυτότητα.
Το ταξίδι συνεχίζει να κινείται μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας ή, καλύτερα, μεταξύ αυτού που επιθυμούμε και αυτού που υπάρχει. Διαπλάθει τον μύθο μας και ο μύθος γίνεται όνειρο, όνειρο καλό, ευχάριστο, όχι εφιάλτης. Ένα όνειρο με περιεχόμενο: με νοσταλγίες άλικες, μνήμες ανάκατες, μπερδεμένες στο κουβάρι της ζωής... με στιγμές ανθρώπινες από τα χρόνια της αθωότητας, από τις ξεχασμένες γειτονιές που την άνοιξη χαμογελούσαν.
Κι όμως, τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμα. Στα πόδια του Υμηττού μας. Μια παρέα στον δρόμο της ψυχής, της ανυπόκριτης βούλησης και της μαγκιάς του Καισαριανιώτη. Στον δρόμο της αυθεντικής Καισαριανιώτισσας...
Διωγμένοι*
Στις ματιές προς τα πίσω, στο παρελθόν, σου μένουν εικόνες που εναλλάσσονται στο μυαλό σου. Δίπλα στις εικόνες παρατάσσονται λέξεις... Λέξεις βαριές, με τεράστια συναισθηματική και βιωματική φόρτιση. Λέξεις όπως ελπίδα, διεκδίκηση, απειλή, αλληλεγγύη, αγώνας, αισιοδοξία, φιλία, που χαρακτηρίζουν το λεξιλόγιο των ανθρώπων της γειτονιάς μας. Η λέξη, όμως, που διατρέχει την ιστορία του λαού της Καισαριανής τον 20ό αιώνα και παράγει πλήθος εικόνων είναι η λέξη «διωγμένος». Διωγμένοι από τους Τούρκους, διωγμένοι από τους Παλαιοελλαδίτες, διωγμένοι από τον Μεταξά, από τους Γερμανούς, τους γερμανοτσολιάδες, τους παρακρατικούς, τους δεξιούς, τις δικτατορικές κυβερνήσεις... Ένας φαύλος κύκλος διώξεων. Αναρωτιέται κανείς πόσες λαθεμένες συνδέσεις έγιναν ανάμεσα στον καισαριανιώτη πρόσφυγα και ένα σωρό δαίμονες, στα μυαλά τόσο διαφορετικών ανθρώπων και για τόσες πολλές δεκαετίες. Στρατοδικεία, φυλακίσεις, εξορίες, δύσκολος βιοπορισμός λόγω πολιτικών φρονημάτων, νέες εξορίες κατά τη δικτατορία του Παπαδόπουλου, ενώ μικροί και μεγάλοι κάτοικοι της Καισαριανής, ανεξαρτήτου προτέρου βίου, βρίσκονται υπόλογοι και εκτεθειμένοι. [...]
Βίωμα είναι και η Ασφάλεια, η τρομοκρατία, οι φυλακίσεις, οι εξορίες. Στο στόχαστρο οι αγωνιστές, οι δημοκράτες, οι έντιμοι άνθρωποι· στο στόχαστρο η αξιοπρέπεια· στο στόχαστρο όσοι αρνούνται να πουν το ποίημα στην Ασφάλεια· στο στόχαστρο η Καισαριανή.
Το όνομα «ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΙΩΤΗΣ», από τα χρόνια του Εμφυλίου, συνδέεται με έντονα αρνητική σημειολογία από το κυρίαρχο καθεστώς. Κάθε Καισαριανιώτης θεωρείται «ύποπτος», ενώ η εν λόγω ιδιότητα αποτελεί έναν παραπάνω λόγο για να οδηγηθούν πολλοί στην Ασφάλεια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Για τον λόγο αυτό πολλοί αποφεύγουν, όταν τους ρωτούν, να ονομάσουν τον τόπο κατοικίας τους ή διατείνονται ότι ζουν στο Παγκράτι. Από την ταμπέλα του «πρόσφυγα» σε μια νέα ταμπέλα, του «ύποπτου κομμουνιστή», πάντα στην προοπτική της υποτίμησης και της περιθωριοποίησης. [...]
Ο κυνηγημένος πρόσφυγας της Μικράς Ασίας είναι το ίδιο πρόσωπο με τον κυνηγημένο της Κατοχής και τον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Αριστερό του εμφυλίου πολέμου, είναι το ίδιο πρόσωπο με τον εξόριστο και τον δεσμώτη της μετεμφυλιακής εποχής, είναι το ίδιο πρόσωπο με τον αγωνιστή της ύστερης περιόδου. Το πρόσωπο αυτό είναι το πρόσωπο της Καισαριανής. Υπάρχει σήμερα αυτό το πρόσωπο; Ή, διαφορετικά, ενδιαφέρει κανέναν να υπάρχει;
* Απόσπασμα από το βιβλίο «Κάποτε στην Καισαριανή», εκδόσεις Θεμέλιο
