Η χερσόνησος της Κριμαίας διακρίνεται για την πλούσια αλιεία, την εύφορη γη, το άφθονο αλάτι· αποτελεί άριστο συγκοινωνιακό κόμβο για το θαλάσσιο και χερσαίο εμπόριο. Σπουδαίοι Ρώσοι λογοτέχνες έχουν υμνήσει τις φυσικές καλλονές της, όπως οι Πούσκιν, Τολστόι, Γκόρκι κ.ά. Η ονομασία πρέπει να προέρχεται από την τουρκική λέξη kirim που σημαίνει "τάφρος, χαντάκι" και χρησιμοποιείται για να δηλώσει τον ισθμό του Περεκόπ, όπου βρισκόταν ο αρχαίος οικισμός Τάφραι ή Τάφρη.
Η Κριμαία ονομαζόταν στην αρχαιότητα Ταυρική χερσόνησος. Λέγεται ότι έλαβε τ’ όνομά της από ένα ζευγάρι ταύρων που όργωσε τη γη (Στέφ. Βυζ.). Κατά την αρχαϊκή εποχή (7ος-6ος αι. π.Χ.) οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στα παράλια, ιδρύοντας αποικίες όπως τη Χερσόνησο και το Παντικάπαιον (Παντικάπης = περσική λέξη που σήμαινε μάλλον "δρόμος του ψαριού"). Άλλες αποικίες ήταν η Θεοδοσία, το Νύμφαιον κ.λπ.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της παρουσίας τους στην Ταυρική, οι Έλληνες άποικοι όφειλαν να συνυπάρχουν με τις εγχώριες φυλές των ορεινών Ταύρων και των ηπειρωτών Σκυθών. Μία από τις ντόπιες θεότητες, η Παρθένος, λατρευόταν με ανθρωποθυσίες· το έθιμο ήταν άγριο. Οι Ταύροι προσέφεραν στην Παρθένο ξένους ναυαγούς και αιχμάλωτους Έλληνες ναυτικούς· τους τσάκιζαν το κεφάλι με ρόπαλο, το έκοβαν και το κάρφωναν σ’ έναν πάσσαλο. Το ακέφαλο σώμα είτε το έθαβαν είτε το πετούσαν στον γκρεμό όπου δίπλα του είχε χτιστεί το ιερό. Ο Ηρόδοτος πληροφορεί ότι οι Ταύροι είχαν ταυτίσει την παραπάνω θεότητα με την Ιφιγένεια, την κόρη του Αγαμέμνονα (4.103 κ.ε.).
Η Ιφιγένεια στη χώρα των Ταύρων
Σύμφωνα λοιπόν με τον μύθο, στη χώρα των Ταύρων βρέθηκε η Ιφιγένεια όταν τη μετέφερε με θαυμαστό τρόπο η θεά Άρτεμη για να την κάνει ιέρεια στον εκεί ναό της· την ίδια στιγμή θυσιαζόταν στην Αυλίδα ένα ωραίο ελάφι στη θέση της αθώας κόρης. Μετά από χρόνια ο περιπλανώμενος Ορέστης, κυνηγημένος από άγριες τύψεις για τη μητροκτονία που είχε διαπράξει, έφτασε μέχρι την αφιλόξενη Ταυρίδα, όπου απρόσμενα βρήκε τη χαμένη αδελφή του. Επιχείρησε να τη μεταφέρει κρυφά μαζί με το ιερό ξόανο της θεάς στην Ελλάδα. Όταν η κλοπή του πανάρχαιου αγάλματος και της ιέρειας έγινε αντιληπτή από τους ντόπιους, υπήρξε σφοδρή σύγκρουση, από την οποία οι Έλληνες βγήκαν νικητές.
Στην αττική Βραυρώνα η Ιφιγένεια υπηρέτησε μέχρι το τέλος της ζωής της τη θεά· όταν απεβίωσε, την τιμούσαν αφιερώνοντας στον τάφο της τα ρούχα των γυναικών που πέθαιναν κατά τη γέννα. Στο ίδιο αττικό ιερό, την ημέρα εορτής της θεάς, ο ιερέας πλήγωνε ελαφρά με το μαχαίρι τον λαιμό ενός νεαρού άνδρα· το λίγο αίμα που έβγαινε ήταν αρκετό για ν’ αντικαταστήσει τις παλιές βάρβαρες ανθρωποθυσίες.
Ο Ευριπίδης στην "Ιφιγένεια εν Ταύροις" (413 π.Χ.) παρουσιάζει την ηρωίδα να μην έχει χάσει τον ευγενικό χαρακτήρα της και να νιώθει απέχθεια προς τις ανθρωποθυσίες, μολονότι είχε κάθε λόγο ν’ αντιπαθεί τους Έλληνες επειδή κάποτε προθυμοποιήθηκαν να τη θυσιάσουν. Αντιθέτως, ο ελληνιστικός ποιητής Λυκόφρων (3ος αι. π.Χ.) φιλοτεχνεί μιαν αρνητική εικόνα της Ιφιγένειας, χαρακτηρίζοντάς την «καρατόμο της Ελλάδας»· αυτή που κάποτε γλίτωσε από μαχαίρι, τώρα δεν δείχνει ευσπλαχνία και πρόθυμα θυσιάζει κάθε δύστυχο αιχμάλωτο συμπατριώτη της. Σαν μια σκοτεινή γριά μάγισσα φυσά πάνω από καζάνι όπου βράζουν ανθρώπινες σάρκες. Το καζάνι έχει τοποθετηθεί πάνω σε μια σχισμή γης απ’ όπου η φωτιά ανεβαίνει από τα έγκατα του Άδη (Αλεξ. 187 κ.ε.). Η συγκεκριμένη εικόνα δεν αποκλείεται να έχει προέλθει από κάποιο σατιρικό δράμα ή ιλαροτραγωδία (φλύαξ), χαμένα σήμερα για εμάς.
Οι καιροί έχουν αλλάξει· για διάφορους λόγους (πολιτικούς, προσωπικούς όπως ο εντυπωσιασμός, η επίδειξη ευρυμάθειας ή αιχμηρής κριτικής σκέψης), οι ποιητές των ελληνιστικών χρόνων δεν διστάζουν ν’ αποκαθηλώσουν από το υψηλό τους βάθρο αρχοντικές μορφές του μυθικού παρελθόντος.
Παρ’ όλ’ αυτά, η κόρη του αρχιστράτηγου Αγαμέμνονα θυσιάστηκε συμβολικά (αν όχι πραγματικά), αφού εξαναγκάστηκε να υπηρετεί άγρια έθιμα σε ξένη χώρα, μακριά απ’ την πατρίδα και τους οικείους, χάνοντας για πάντα το δικαίωμα να δημιουργήσει ένα δικό της σπιτικό. Η δραματική αλλαγή στη ζωή της παιδούλας Ιφιγένειας δείχνει πόσο ασύλληπτα τρομερές συνέπειες μπορούν να επιφέρουν στις ζωές αθώων θυμάτων οι ορέξεις πολεμοχαρών αρχηγών.
Ο Γιάννης Ρίτσος στον ποιητικό μονόλογο «Η επιστροφή της Ιφιγένειας» (1971-1972) εμφανίζει την ώριμη πλέον ηρωίδα να διερωτάται φανερά ενώπιον ενός σιωπηλού Ορέστη: «Πες μου, λοιπόν, γιατί όλ’ αυτά; - Τί ήταν; Τί είναι; - Φόνοι, εκστρατείες, αντεκδικήσεις, βουλιαγμένα καράβια, ερειπωμένες πολιτείες…»
* Η Αλεξάνδρα Ροζοκόκη είναι διευθύντρια Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών
