Ο θάνατος του μεγάλου συνθέτη ενεργοποίησε τα συναισθηματικά αντανακλαστικά εκατομμυρίων ανθρώπων, που σχεδόν αμέσως ξεσκόνισαν δίσκους και αναμνήσεις, έγραψαν σκέψεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στοχάστηκαν την αξία του έργου του και της δράσης του, που συνοδοιπορούσαν στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.
Ακριβώς γι αυτό τον λόγο η επίδραση της μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη ξεπέρασε τα όρια μιας συγκεκριμένης κοινότητας. Το έργο του λειτούργησε ως υπόκρουση ρήξεων, έμπλεξε το λόγιο στοιχείο με τη λαϊκότητα, πέρασε την ποίηση στα γιαπιά και τα υπόγεια, συνέδεσε απλές μελωδίες με ιστορίες καταπιεσμένων. Και μάλιστα, διαπέρασε τα στεγανά όχι μόνο χωρικά, αλλά και χρονικά.
Αναζητώντας το νήμα που συνδέει τις πολλαπλές γενιές, από την μετεμφυλιακή Ελλάδα στην κατακερματισμένη κουλτούρα της αμφισβήτησης των «ιερών τεράτων», ζητήσαμε από τέσσερις ανθρώπους της εναλλακτικής σκηνής να μας μιλήσουν για τον μεγάλο συνθέτη. Ζητήσαμε από τέσσερις ανθρώπους που με τις επιλογές τους και την εργασία τους καθορίζουν εν πολλοίς τι ακούμε σήμερα σε φεστιβάλ και μπαρ, τι διαβάζουμε σε έντυπα, να μας μιλήσουν για τις αναμνήσεις και την ουσία που συνοδεύουν το όνομα Μίκης Θεοδωράκης
Θωμάς Μαχαίρας, Kαλλιτεχνικός Διευθυντής Release Festival / Fuzz Productions
Θυμάμαι έντονα τον πατέρα μου να γυρνάει στο σπίτι, ένα μεσημέρι λίγο μετά την πτώση της Χούντας, έχοντας αγοράσει (αν δεν κάνω λάθος) μία επανέκδοση της «Ρωμιοσύνης». Έβαλε τον δίσκο να παίξει και σχεδόν με συγκίνηση μας παρακίνησε να τον ακούσουμε όλοι μαζί. Παρότι τόσο εγώ όσο και ο αδελφός μου είχαμε δείξει από πολύ μικρή ηλικία την προτίμησή μας στο ξένο ρεπερτόριο, παίζοντας ξανά και ξανά στο πικάπ κάποια τραγούδια από τη μικρή συλλογή με δίσκους 45 στροφών που μας είχε δώσει η μητέρα μας (από Beatles μέχρι Shirley Bassey και Edith Piaf), έκτοτε η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη ηχεί στα αυτιά και φωλιάζει στην καρδιά μου, όπως και τα λόγια των μεγάλων ποιητών που μελοποίησε.
Αρκετά χρόνια μετά από εκείνο το πρώτο άκουσμα, έχοντας πλέον εντρυφήσει για τα καλά στο punk, το new wave και, γενικά, την εναλλακτική rock'n'roll σκηνή, σε μία από τις σχεδόν αμέτρητες συναυλίες που έχω παρακολουθήσει, είδα τους Αμερικανούς Savage Republic να διασκευάζουν τον «Αντώνη». Μπορεί για πολλούς το συγκεκριμένο συγκρότημα να είναι εντελώς άγνωστο αλλά αυτό έχει μικρή σημασία. Άλλωστε, και τα τρία τεράστια ονόματα που ανέφερα στην αρχή (ανάμεσα στα δισκάκια που άκουγα πιτσιρίκος) έχουν τραγουδήσει συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη.
Από εκεί και πέρα, το να προσθέσω τον όποιο χαρακτηρισμό για το μέγεθος της προσωπικότητας του, για την αξία του έργου και για τη σημασία της παρουσίας του, όχι μόνο για τον ελληνικό αλλά και για τον παγκόσμιο πολιτισμό, είναι μάλλον περιττό. Καλλιτέχνες σαν αυτόν στην πραγματικότητα δεν «φεύγουν» ποτέ και θα μας συντροφεύουν για πάντα.
Χρύσα Οικονομοπούλου, ραδιοφωνική παραγωγός / υπεύθυνη γραφείου Τύπου Gagarin 205
Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί, χωρίς να καταλήγω, αν η συλλογική μνήμη και το κοινό βίωμα είναι συνθήκες υπερτιμημένες και ρομαντικοποιημένες ή αν αντιθέτως είναι το μόνο που έχουμε πια. Το σκεφτόμουν τις ώρες των πιο προσωπικών απωλειών όταν ο κυνισμός θερίζει τον άνθρωπο με δρεπάνι πιο κοφτερό από του θανάτου, το σκέφτηκα και τώρα που οι ιστορίες όλων για το πώς γνώρισαν τη μουσική του Θεοδωράκη ήταν τόσο οικείες. Γιατί να φαίνεται σημαντικό που η οικογενειακή δισκοθήκη, τα ξύλινα πικάπ, η μουσική στο κασετόφωνο του (ανάλογων κυβικών) αυτοκινήτου στις εκδρομές, είναι των άλλων αλλά είναι και δικά μου; Γιατί να μοιάζει σπουδαίο που τόσοι άνθρωποι θυμούνται ότι από τα πρώτα παιδικά τους ακούσματα ήταν η φωνή του Μπιθικώτση συνοδευόμενη από μια ανεπαίσθητη και ανερμήνευτη συγκίνηση των γονιών; Είναι όλα αυτά θραύσματα μιας μακρινής ταξικότητας της οποίας οι δεσμοί χαλάρωσαν όταν έπαψε να θεωρείται κατεπείγουσα, ή μήπως θραύσματα της πανταχού παρούσας νοσταλγίας και μιας συναισθηματικής ελληνικότητας από την οποία οι πιο αποφασιστικοί έχουν καταφέρει να αποσυνδεθούν;
Τον συγκεκριμένο θάνατο συνοδεύουν βέβαια και άλλα ερωτήματα, που κατάλαβα ότι μού είναι πιο εύκολο να τα απαντήσω, καθώς στην πάντα επίκαιρη συζήτηση περί διαχωρισμού καλλιτέχνη και έργου, σε αυτή την περίπτωση κλίνω προς τον καλλιτέχνη Θεοδωράκη. Tο "complicated legacy” του ανδρός που κρίνω ότι δεν μπορεί να αγνοηθεί ούτε να αποσιωπηθεί, φαίνεται ότι δεν μπορεί στη συνείδησή μου να επισκιάσει το Καλλιτεχνικό Προϊόν, δηλαδή μνήμες, ταλέντο και μουσική, ή να ρίξει σκιές στην αδιαμφισβήτητη, πολύ καίρια για εμένα, προσφορά του θανόντα σε μια γενικότερα εννοούμενη «καλλιέργεια», καθώς, ίσως από διαστροφή του επαγγέλματος, θεωρώ την εκλαΐκευση της ποίησης με τρόπο τόσο μαζικό τεράστιο κατόρθωμα γενικώς, της δε στρατευμένης ποίησης στους συγκεκριμένους καιρούς κατόρθωμα σχεδόν ασύλληπτο. Κακά τα ψέματα, στο τέλος οι άνθρωποι κρίνονται με τους όρους των προσωπικών μας μυθολογιών: και όλα δείχνουν πως παραήταν κομβική για να αποκηρυχθεί τώρα η ερμηνεία στίχων ασήκωτων, «πάρθηκεν απ’ τους μάγους το σώμα του Μαγιού», στα τρυφερά θρανία του γυμνασίου, και παραείναι αργά πια για να κριθεί από μια κάποια απόσταση η εγγεγραμμένη ανάμνηση τού πώς πρέπει να τονίσει η χορωδία το «για να γυρίσει ο ήλιος» (...με τον τόνο στο «να», δηλαδή με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το τόνιζε και ο συνθέτης, όπως κατάλαβα αναδρομικά, από τα μπόλικα βίντεο που είδα αυτές τις μέρες).
Μάκης Πλαγεράς, DJ - Psychograndmamas
Με τις ώρες μπορείς να κριτικάρεις να αφορίζεις να καταριέσαι, ακόμα και να διαγράφεις, τον άνθρωπο, τον καλλιτέχνη, τον πολιτικό… και δικαίως (για χίλιους λόγους - άλλη κουβέντα).
Αφού τα κάνεις αυτά, τα συνεπή στη τελική με την ιδεολογία σου, θα 'ρθει η ώρα να αναμετρηθείς με τρία απλά πράγματα :
- πως είναι να γράφεις ένα τραγούδι, κι αυτοί που το τραγουδάνε να πηγαίνουν φυλακή
- πως είναι το έργο σου να μην είναι απλά υπόκρουση ή απότοκο των εξελίξεων, αλλά σε μεγάλο βαθμό να τις έχει προκαλέσει
- πως είναι ο ΚΟΣΜΟΣ να είναι διαφορετικός μετά το πέρασμά σου απ αυτόν
Δε πειράζει που θα χάσεις σ αυτή την αναμέτρηση…ο πήχης είναι δυσθεώρητα ψηλά και τις περισσότερες φορές αρκεί η προσπάθεια κι η συμμετοχή, κι ας περάσεις από κάτω…
Ευτυχώς μια στο τόσο εμφανίζεται ένας Θεοδωράκης να σου θυμίζει πως είναι να νικάς…
Κώστας Χρονόπουλος, Διευθυντής περιοδικού Metal Hammer
Δέος. Όταν μιλάμε για μεγέθη ανθρώπων που κάθε πτυχή τους έχει διαπλανητικό εκτόπισμα, καλό είναι το βλέμμα να βρίσκεται εκεί που του αρμόζει. Στο πάτωμα. Γι’ αυτό τον λόγο δεν χωρά εδώ αποτίμηση του κολοσσιαίου έργου του. Τουλάχιστον όχι από εμένα, δεν είμαι άξιος… Ίσως όμως, αν μου επιτρέπεις, να χωρά ένα προσωπικό βίωμα.
Έτυχε να γεννηθώ στη καρδιά της χούντας σε εργατογειτονιά. Ο πατέρας μου οικοδόμος, ο πατέρας του εργάτης της γης. Όλοι στην οικογένεια τους, είτε δεν πήγανε σχολείο, είτε μάθανε δυο κολλυβογράμματα στο δημοτικό, ίσα για να μουτζουρώνουν μια τζίφρα. Αν τους βλέπεις από την κακομαθημένη, ελιτίστικη βεράντα του σήμερα, τους λες αγράμματους μπίθουλες. Ακαλλιέργητους όμως όσο και να σκούζεις, δεν μπορείς να τους πεις. Γιατί είχανε τα έργα του Μίκη να τους συντροφεύουν. Όποτε βούρκωναν κι όποτε άστραφταν τα χαμόγελα τους. Δεν τους λες ακαλλιέργητους, γιατί είχανε αγωγή από έργα οικουμενικής εμβέλειας. Ναι, μια πρόταση ορθογραφημένη δεν ξέρανε να γράψουνε, όμως ποίηση γνωρίζανε. Γιατί οι νότες και οι λέξεις που τραγούδαγαν πάνω στα μαδέρια της σκαλωσιάς, μιλούσαν για την ανηφόρα της ζωή τους. Έτσι ο Μίκης τους έμαθε τον Ρίτσο, τον Ελύτη, τον Σεφέρη, τον Λειβαδίτη, τους γίγαντες αυτής και της επόμενης ζωής. Και τραγουδούσανε λόγια στη γήινη διαδρομή τους, με τρόπο υπερβατικό. Γιατί είχανε φορέσει στα κουράγια τους την αρματωσιά του Μίκη και δεν φοβόντουσαν να τα βάλουνε και με τον χάροντα τον ίδιο. Γιατί ανήκανε με όλη τους την ψυχή στο εκκλησίασμα του μαυροντυμένου Ψηλέα. Και κάθε φορά που εκείνος σήκωνε τα χέρια του σε μια συναυλία ώστε να λάβει το δικό του μερτικό απ’ την έφοδο στον ουρανό, σήκωνε μαζί και τους δικούς μου ανθρώπους και την πλάση ολάκερη.
Τη Ρωμιοσύνη Μην Την Κλαις λέει το τραγούδι κι είναι απάτητο βουνό το δίκιο του. Αυτός ο σκληρός ο τόπος, είναι στη μοίρα του, αναπνοή και λόγο ύπαρξης να λαμβάνει από Τέχνες και Γράμματα. Με αυτά τα εφόδια γράφει τα έπη της η Ρωμιοσύνη, μ’ αυτά θεριεύει ανάστημα και δίχως αυτά σέρνεται σε λάσπες. Και στην ταπεινή ζωή εκείνων που γνωρίζω και επιθυμούν ψωμί και τριαντάφυλλα, για το πρώτο εσύ Μαέστρο τους δίνεις κουράγιο να το αποκτήσουν και για το δεύτερο είσαι και θα παραμείνεις ο ολάνθιστος κήπος τους.
Στο καλό Μαέστρο. Σου οφείλουν οι γειτονιές μου, οι δικοί μου, η αφεντιά μου και η οικουμένη. Κρατάμε για άρματα νικηφόρα, το δέος της περπατησιάς σου στην Τέχνη και το διατρητικό καμάκι του Ήλιου. Το έρεβος και εκείνοι που το εκπροσωπούν, θα έχουν πάντα σοβαρούς λόγους να σε σκιάζονται. Ξέρουν αυτοί κι ας μην το μολογάνε δημοσίως. Λεβέντης εροβόλαγε…
