Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, «αριστοκρατία» είναι το πολίτευμα που βασίζεται στη διακυβέρνηση των αρίστων. Ο πιο δυνατός, ο καλύτερος πολεμιστής, ήταν εκείνος ο άριστος που κυβερνούσε την πόλη, την περιοχή. Δημιουργείται έτσι μια τάξη όπου ο γιος του πολεμιστή κυβερνήτη, κληρονομικώ δικαιώματι, συνέχιζε την εξουσία του πατέρα του χωρίς απαραίτητα να έχει αποδείξει τις δικές του ηγετικές δυνατότητες. Έτσι λοιπόν οι «άριστοι, αποτέλεσαν ξεχωριστές ανώτερες τάξεις, κληροδοτώντας στα παιδιά τους τον τίτλο τού (ανεπιβεβαίωτου) αρίστου.
Όμως σε όλες τις εποχές κάποια κοινωνικά ή επαγγελματικά στρώματα δημιουργούν τη δική τους αριστοκρατία. Στον χώρο του πολιτισμού, για παράδειγμα, και μάλιστα στο θέατρο έχουμε δει κλειστές ομάδες μελών τής θεατρικής συντεχνίας να συσπειρώνονται με σκοπό να κυριαρχήσουν στον χώρο και μάλιστα αυτοί και η σκηνική εργασία τους να είναι πρότυπο και μέτρο για οτιδήποτε συμβαίνει στο ευρύτερο πεδίο του θεάτρου.
Πώς γίνεται αυτό; Κατ’ αρχάς με τη δημιουργία ενός φιλικού προς τις ομάδες αυτές περιβάλλοντος. Ο αυτοθαυμασμός και η αποδοχή του ενός μέλους προς το άλλο κατέχουν σπουδαία θέση και διακινούνται μέσα από πολλές οδούς. Σ’ αυτή την επιβολή θετικού κλίματος συνεπικουρεί κατ’ αρχάς η κρατική εξουσία - ο αφέντης του κάστρου, ο τοπικός πολιτικός παράγοντας, ο/η υπουργός πολιτισμού, η κυβέρνηση. Στις σύγχρονες κοινωνίες τα ΜΜΕ που παίζουν μεγάλο ρόλο στη δημιουργία της κοινής γνώμης, αναλαμβάνουν να δημιουργήσουν μια πραγματικότητα αποδοχής από το κοινό αυτής της νεο-αριστοκρατικής ομάδας στο θέατρο. Τέλος, δυνατοί οικονομικοί παράγοντες, ιδρύματα κ.λπ. αναλαμβάνουν και την οικονομική χορηγία των έργων της ομάδας, όπως έκαναν οι δυνατοί της εξουσίας και του πλούτου από την αρχαία ακόμα εποχή.
Αυτό λοιπόν το δυνατό πλέγμα κρατικής εξουσίας, διαμορφωτών της κοινής γνώμης και οικονομικού πλούτου επιβάλλει αξίες και καταστάσεις προβάλλοντας ή αποκλείοντας θεατρικούς δημιουργούς. Είναι ατάλαντοι αυτοί που συσπειρώνονται για την εμπέδωση μιας νεο-αριστοκρατικής εξουσίας στις τέχνες; Όχι βέβαια. Αυτό που απολαμβάνουν τα μέλη της ομάδας είναι τα μέσα και η προτεραιότητα που έχουν σ’ αυτά. Και βέβαια, αν κάποιος από την ομάδα είναι ατάλαντος, φροντίζουν ώστε «να πέφτει στα μαλακά».
Γιατί όλο αυτό το σύστημα εξουσίας στηρίζει αυτούς τους «αριστοκράτες» του θεάτρου; Μα γιατί διακονούν την τέχνη τους με ξεχωριστή αβρότητα απέναντι στην εξουσία. Κρατική, οικονομική, μιντιακή κ.λπ.
Όσοι δεν μετέχουν στο άβατο αυτής της κλειστής ομάδας χάνονται; Και πάλι όχι. Οι αξίες αργά ή γρήγορα αναδεικνύονται. Με κόπο όμως. Χωρίς μέσα. Με δυσκολίες και μετά από επίπονο και βασανιστικό αγώνα. Και ναι, κάποιοι παρ’ όλο το ταλέντο τους, δεν τα καταφέρνουν. Φωτεινά παραδείγματα είναι οι παλιοί ηθοποιοί που απαξιώθηκαν και λοιδορήθηκαν από τους χώρους των «αριστοκρατών». Νομίζει κανείς πως αποδέχθηκαν ηθοποιούς σαν τον Αυλωνίτη, τον Μακρή, τη Βασιλειάδου; Τους κάλεσε κανείς από το Εθνικό Θέατρο να παίξουν Αριστοφάνη στην Επίδαυρο; Όχι βέβαια. Με το πηγαίο λαϊκό ταλέντο τους και την αγάπη του κόσμου δεν είχαν ανάγκη την αποδοχή της «παρέας». Δεν ήταν ελεγχόμενοι, άρα δεν τους χρειάζονταν. Και βέβαια, αποκλείοντάς τους, απέφευγαν τις συγκρίσεις. Πώς θα αναγορευόταν κάποιος από την ομάδα σε μεγάλο ηθοποιό και σκηνοθέτη αν συγκρινόταν μ’ αυτούς τους σπουδαίους; Βεβαίως, όταν έφυγαν από τη ζωή αυτοί οι εκτός «αριστοκρατίας» σπουδαίοι, συγκέντρωσαν την εκτίμηση των νεο-αριστοκρατών. Μια εκτίμηση που δεν είχαν επιδείξει οι προηγούμενοι όμοιοί τους.
Η ιστορία του θεάτρου είναι γεμάτη από παρόμοιες καταστάσεις. Πάντα θα υπάρχουν εκείνοι που πασχίζουν να υπάρξουν «καθαρίζοντας το τοπίο» από γνήσιους άριστους. Πάντα θα υπάρχουν εκείνοι που πολεμούν αβοήθητοι με νύχια και με δόντια να κρατηθούν στο σανίδι καταθέτοντας τη δική τους αλήθεια.
Συμπέρασμα: πάντα θα υπάρχουν οι κλέφτες του ζωτικού χώρου άξιων δημιουργών. Με τη σιγουριά του εκλεκτού των εξουσιών αυτοί οι «άριστοι» συνήθως γίνονται αλαζόνες και αργά ή γρήγορα εκπίπτουν. Και πάντα θα υπάρχουν οι «μοναχικοί καβαλάρηδες» του καθημερινού αγώνα. Ανάμεσα βρίσκεται το κοινό. Που καλό είναι να επιλέγει το ίδιο και να μην εμπιστεύεται τους λογής «αποψιούχους» των διαφόρων εξουσιών.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτισμού ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
